Ο Κρατερός Ιωάννου, που χάθηκε πριν από λίγους μήνες, υπήρξε από τους κορυφαίους έλληνες διεθνολόγους με διεθνή αναγνώριση. Πνεύμα ανήσυχο, με κριτική σκέψη και αιρετικές απόψεις, ένας δυναμικός διεθνολόγος, ο Κρατερός Ιωάννου ενέπνεε σιγουριά για τα θέματα που χειριζόταν.
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1935 και σπούδασε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια ειδικεύθηκε στο Διεθνές Δίκαιο και το 1971 αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Διεθνούς Δικαίου στο Αριστοτέλείο Πανεπιστήμιο. Το 1977 εξελέγη καθηγητής του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου και του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Δικαίου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Οκτώ χρόνια αργότερα, μετά τον θάνατο του καθηγητή Δημήτρη Ευρυγένη, τον διαδέχθηκε στη θέση του προέδρου και διευθυντή του Κέντρου Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου με έδρα τη Θεσσαλονίκη, θέση την οποία κράτησε ως το 1997, όταν επελέγη για τη θέση του έλληνα δικαστή στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο Λουξεμβούργο. Από το 1989 ως το 1992 υπήρξε πρόεδρος της επιτροπής εμπειρογνωμόνων για τη βελτίωση της διαδικασίας στο πλαίσιο της σύμβασης για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ηταν επικεφαλής της ομάδας των συνηγόρων της Ελληνικής Δημοκρατίας στην προσφυγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά της Ελλάδας για τα μέτρα του Φεβρουαρίου 1994 σε βάρος της πΓΔΜ (Σκόπια), υπόθεση που κέρδισε ως γνωστόν η Ελλάδα. Τον Σεπτέμβριο του 1995 ήταν ο νομικός σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης στην κατάρτιση της ενδιάμεσης συμφωνίας με την πΓΔΜ. Συμμετείχε μαζί με τον καθηγητή Α. Φατούρο στην ομάδα εμπειρογνωμόνων για τον ελληνοτουρκικό διάλογο. Ο Κρατερός Ιωάννου δίδαξε σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, μετείχε σε όργανα και διασκέψεις πολλών διεθνών οργανισμών ενώ σημαντική ήταν η συνεισφορά του στο υπουργείο Εξωτερικών, ως μέλους του επιστημονικού Συμβουλίου και ως επίτιμου νομικού συμβούλου.
Ο Κρατερός Ιωάννου είχε πλούσιο συγγραφικό έργο στην ελληνική, αγγλική και γαλλική γλώσσα. Από τα τελευταία του έργα ξεχωρίζουν το Δίκαιο της Θάλασσας που συνέγραψε μαζί με την Α. Στρατή και το Νομικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό.
Οτόμος Δίκαιο της Θάλασσας έρχεται να συμπληρώσει την πολύτιμη και πρωτοπόρο ερευνητική συμβολή κυρίως των καθηγητών Χρήστου Ροζάκη και Εμμανουήλ Ρούκουνα. Το έργο ακολουθεί πιστά τις ρυθμίσεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 και ασχολείται σε βάθος με την έννομη τάξη των θαλασσών σε κατάσταση ειρήνης.
Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται μια γενική εισαγωγή στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία από την ιστορία του δικαίου της θάλασσας και κυρίως της περιόδου 16ου-17ου αιώνα. Οπως υπογραμμίζεται στη μελέτη, στις αρχές του 16ου αιώνα άρχισε να ανακύπτει στον Ινδικό και στον Ειρηνικό Ωκεανό ιδιαίτερο πρόβλημα με τις ισπανικές και πορτογαλικές διεκδικήσεις. Στην αρχή μάλιστα του 17ου αιώνα οι αντιθέσεις αυτές προκάλεσαν τον γνωστό «πόλεμο των βιβλίων» μεταξύ της Ολλανδίας και της Αγγλίας. Στην Ολλανδία ο νομομαθής της εποχής που θεωρείται και πατέρας του Διεθνούς Δικαίου Hugo Grotius (1583-1645) εκπόνησε το 1606 τη μελέτη Mare Liberum με την οποία υποστήριξε ότι «τα πλοία όλων των κρατών έχουν δικαίωμα να πλέουν στην ανοικτή θάλασσα, στη χωρική θάλασσα το παράκτιο κράτος ασκεί απλώς δικαιοδοσία και το εύρος της χωρικής θάλασσας προσδιορίζεται από τη δυνατότητα της αποτελεσματικής κατοχής». Η αντίκρουση στον Grotius ήρθε από την Αγγλία, με το έργο του νομομαθή J. Selden, Mare Clausum seu de dominio maris, που γράφηκε κατά παραγγελία του βασιλιά της Αγγλίας Καρόλου Α’ και κυκλοφόρησε το έτος 1635.
Στο πρώτο κεφάλαιο του έργου υπάρχει μια συγκροτημένη ανάλυση για θέματα όπως είναι: Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, Η Συμφωνία για την Εφαρμογή του Μέρους ΧΙ της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας της 28ης Ιουλίου 1994 (Συμφωνία της Νέας Υόρκης), Η αρχή της χρήσης των θαλασσών κατά τρόπο ειρηνικό και συμβατό με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, Το Υποκειμενικό και το Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά έννοιες όπως τα εσωτερικά και εξωτερικά όρια, έννοιες που είναι απαραίτητες για τον προσδιορισμό της έκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης. Η έννοια των εσωτερικών υδάτων προσεγγίζεται στο τρίτο κεφάλαιο της μελέτης.
Στα επόμενα κεφάλαια εξετάζονται ορισμένες έννοιες του Διεθνούς Δικαίου που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, επιστημονικό και μη. Η Αιγιαλίτιδα Ζώνη, τα Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας, η Υφαλοκρηπίδα, η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, το Καθεστώς των Νήσων, η Ανοικτή Θάλασσα, ο Διεθνής Βυθός, οι Οριοθετήσεις Θαλασσίων Ζωνών, η Προστασία του Θαλασσίου Περιβάλλοντος, η Επίλυση των Διαφορών.
Το εξαιρετικό έργο των Κρ. Ιωάννου και Α. Στρατή για το Δίκαιο της Θάλασσας ολοκληρώνεται με δύο επίμετρα. Στο πρώτο εξετάζεται η ελληνοτουρκική διαφορά για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, ένα ζήτημα που απασχολεί συστηματικά την ελληνική εξωτερική πολιτική από τη μεταπολίτευση ως σήμερα. Στο δεύτερο επίμετρο υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση από πλευράς διεθνούς δικαίου του επεισοδίου των Ιμίων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Μερικά πολύ χρήσιμα στοιχεία που αφορούν τους τίτλους κυριαρχίας της Ελλάδας, τη Συμφωνία του 1932, την εκχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα και τα νομικά επιχειρήματα Ελλάδας και Τουρκίας παρουσιάζονται αναλυτικά στο δεύτερο επίμετρο.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στο πρόσφατο συγγραφικό έργο του Κρατερού Ιωάννου θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τη σημασία της έκδοσης του Νομικού Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού που πραγματοποιήθηκε υπό τη διεύθυνσή του. Το έργο αυτό, πέρα από τη διαφορά ύφους, νοοτροπίας και κατευθύνσεως των συντακτών των λημμάτων, χαρακτηρίζεται από μια αξιοθαύμαστη ενότητα στην παρουσίαση της εκτενέστατης ύλης. Τα λήμματα σχολιάζουν μερικοί από τους κορυφαίους έλληνες επιστήμονες, όπως οι Γ. Κασιμάτης, Ι. Κονιδάρης, Ι. Κουκιάδης, Ν. Κουράκης, Α. Λοβέρδος, Α. Μάνεσης, Α. Μανιτάκης, Ι. Μανωλεδάκης, Β. Μποτόπουλος, Γ. Παπαδημητρίου, Π. Παυλόπουλος, Σ. Περράκης, Β. Ρώτης, Ι. Σπυριδάκης, Σ. Τρωιάνος, Δ. Τσάτσος, Α. Χαραλαμπάκης, Κ. Χατζηκωνσταντίνου και Χ. Χρυσανθάκης.
Στο προλογικό σημείωμα του Λεξικού διαβάζουμε ότι ο Κρατερός Ιωάννου προετοίμαζε ένα Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ορων του Κοινοτικού Δικαίου και ένα παρόμοιο Λεξικό Διεθνούς Δικαίου. Ελπίζουμε ότι αυτό το εκδοτικό εγχείρημα θα ολοκληρωθεί.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων – διεθνολόγος, συνεργάτης του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
