Πώς μπορεί να μεταμορφώσει μια ακραία συνθήκη έναν πολιτικό; Στην περίπτωση του ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της χώρας του τον άλλαξε με τρόπο τόσο εντυπωσιακό που μέσα στην πατρίδα του λατρεύεται ως ήρωας, ενώ σύσσωμη η Δύση τον χαρακτηρίζει έναν σύγχρονο θεμελιωτή του ελεύθερου κόσμου.
Δεν συνέβη το ίδιο με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Eναν άνθρωπο με ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση ήδη από τη νεανική του ηλικία, που γαλβανώθηκε μέσα από τη δουλειά του πράκτορα επί Σοβιετικής Ρωσίας και μετατράπηκε αργότερα σε έναν ηγέτη ακόμη πιο αυταρχικό από τους σοβιετικούς προκατόχους του. Σχεδόν 14 μήνες από την απόφασή του να εισβάλει σε ένα ανεξάρτητο και αυτόνομο κράτος στην καρδιά της Ευρώπης, η ιδιοσυγκρασία του έχει αλλάξει άρδην επί τα χείρω.
Ζελένσκι, ένας άπειρος… λεοντόκαρδος!
Μετά την εκλογή του ουκρανού προέδρου το 2019, είχαν ακολουθήσει τρία σκληρά χρόνια τα οποία είχαν διαβρώσει την εικόνα του στο εσωτερικό της χώρας. Ο ίδιος ξεκίνησε άλλωστε ως ένας κωμικός σεναριογράφος και ηθοποιός ο οποίος πέρασε σχεδόν δύο δεκαετίες στη βιομηχανία του θεάματος, χωρίς να έχει την παραμικρή εμπειρία όταν έθετε υποψηφιότητα για την προεδρία με το κόμμα Υπηρέτης του Λαού, που ήταν και ο τίτλος του δημοφιλούς σίριαλ στο οποίο πρωταγωνιστούσε.
Λίγο προτού ξεσπάσει ο πόλεμος και ενώ τα σημάδια για το τι θα επακολουθούσε ήταν πλείστα, στελέχη της αντιπολίτευσης και πρώην υπουργοί του αξίωναν μια συνάντηση μαζί του. Ο ίδιος τους αγνοούσε, κωφεύοντας σε κάθε έκκληση και φωνή που του έλεγε να ενισχύσει τη χρηματοδότηση των ενόπλων δυνάμεων. Δεν έβλεπε καν το σενάριο του πολέμου. Αγνοούσε ακόμη και τις προειδοποιήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η ωριμότητα και προπάντων η στιβαρή ηγεσία που επέδειξε μέσα από τον πόλεμο αναδιαμόρφωσαν πλήρως την εικόνα του, σε βαθμό που σήμερα έχει πείσει τους πιο σκεπτικούς, ακόμη και πρώην αντιπάλους του. Κόσμος που δεν τον ψήφισε τον αποθεώνει για το ότι στάθηκε πολύ πάνω από το ύψος των περιστάσεων.
Πίσω στον Φεβρουάριο του 2022, τις πρώτες ημέρες του πολέμου, υπήρχαν έντονες φήμες ότι ο Ζελένσκι θα τρεπόταν σε φυγή. Δεν το έκανε ποτέ. Αντίθετα, παρέμεινε στο Κίεβο για να εμψυχώσει το έθνος, να εμπνεύσει, να λάβει αποφάσεις και να ηγηθεί μιας κρίσης μοναδικής που προκαλούσε σοκ από άκρου εις άκρον στον πλανήτη.
Στις χαοτικές ώρες μετά την απροκάλυπτη εισβολή του Πούτιν, με στρατιωτική περιβολή και περικυκλωμένος από τους άνδρες του, βιντεοσκοπήθηκε στους δρόμους του Κιέβου με σταθερή φωνή, ηρεμία και αποφασιστικότητα δίνοντας το ηχηρό «παρών». «Ο πρόεδρος είναι εδώ, είμαστε όλοι εδώ» έλεγε απευθυνόμενος στους Ουκρανούς και διαψεύδοντας τις περί του αντιθέτου φήμες.
Εκτοτε, κάθε ημέρα, ακόμα και τις πιο σκοτεινές ώρες του πολέμου, ο Ζελένσκι ήταν πάντα εκεί. Αξύριστος, με μαύρους κύκλους στα μάτια, άυπνος και εμφανώς καταπονημένoς, όμως με φρόνημα υψηλό, με ολιγόλεπτα βίντεο απευθυνόταν στον λαό του για να ενημερώσει πώς εξελίσσεται ο πόλεμος.
Αλλοτε νύχτα από το γραφείο του, άλλοτε σε κάποιο καταφύγιο περιστοιχισμένος από τους στρατιωτικούς επιτελείς, άλλοτε σε προστατευμένο εξωτερικό χώρο, πάντα με τη χακί περιβολή, έδινε κουράγιο στους συγγενείς των στρατιωτών και απηύθυνε έκκληση στη διεθνή κοινότητα για υλικοτεχνική βοήθεια. Ενα πρόσωπο θάρρους και ανδρείας. Ενας ηγέτης αποφασισμένος να εκδιώξει τον εισβολέα από τη χώρα του. Ενας πατριώτης που υπόσχεται τη νίκη.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των επόμενων μηνών υποδέχθηκε σειρά ηγετών στο Κίεβο και έγινε δεκτός με τιμές στην έδρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης στις Βρυξέλλες και στο αμερικανικό Κογκρέσο στην Ουάσιγκτον. Και αυτό που κατάφερε ήταν μοναδικό. Διήγειρε το συναίσθημα χωρίς να μιλήσει τόσο για πολιτικές θεωρίες ή αρχές, όσο για να περάσει το μήνυμα πόσο σημαντικό είναι για αυτόν και τον λαό της Ουκρανίας να μην τους εγκαταλείψει η διεθνής κοινότητα.
Αντιλαμβανόμενος προφανώς την αξία και τη δύναμη της εικόνας, την αξία και τη δύναμη του «χαρακτήρα» σε αυτό το δραματικό και πέρα για πέρα αληθινό έργο, μπόρεσε να πιλοτάρει μέσα από την πολυπλοκότητα της κατάστασης τη χώρα του που βρισκόταν σε πόλεμο. Τον επικοινωνιακό ρόλο τον υπηρέτησε στο έπακρο και η ιδέα του να αφήσει το στρατιωτικό σκέλος της στρατηγικής στον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων και τους στρατηγούς του.
Την ίδια ώρα η Μόσχα τον περιγράφει ως έναν νεοναζί, ένα άτομο εξαρτημένο από ναρκωτικές ουσίες. Πολλοί επικριτές του λένε επίσης ότι είναι ένας εγωκεντρικός χαρακτήρας που ενδιαφέρεται για την εικόνα του. Και πως μέσα από αυτή τη δύσκολη κατάσταση θέλει να προβάλει τον εαυτό του. Εξ ου και τα εκατοντάδες αρνητικά σχόλια που κατέκλυσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όταν φωτογραφήθηκε για την αμερικανική «Vogue», όχι με μαχητές Ουκρανούς ή πρόσφυγες συμπατριώτες του, αλλά με τη σύζυγό του στο Κίεβο, την ώρα που οι Ρώσοι σφυροκοπούσαν τη χώρα.
Αλλά όσα και να του προσάψουν, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο Ζελένσκι ξεσήκωσε ολόκληρη τη Δύση, η οποία τάχθηκε σύσσωμη στο πλευρό του, ενώ την ίδια ώρα κάλυψε πολλές από τις βαθιές ρωγμές της ουκρανικής κοινωνίας. Εγινε ένας από τους πιο εμβληματικούς ηγέτες εν καιρώ πολέμου της εποχής μας. Το ερώτημα είναι: θα είναι το ίδιος ικανός όταν αυτός ο πόλεμος λήξει;
Πούτιν, ένας πρόεδρος εκτός πραγματικότητας
Οταν ο ρώσος πρόεδρος εισέβαλε τον Φεβρουάριο του 2022 στην Ουκρανία, περίμενε μια γρήγορη νίκη. Πίστευε ότι με την ωμή ισχύ και τη δύναμη πυρός που διέθετε θα μπορούσε άνετα να επιβάλει αυτό που θέλει. Πολύ σύντομα η αποτυχία του ρωσικού στρατού τον διέψευσε οικτρά. Ετσι το κύριο καθήκον του, αυτό της διαχείρισης της επανεκλογής του για το 2024, έπρεπε να μετατοπιστεί προς την κινητοποίηση ανθρώπινων και υλικών πόρων της Ρωσίας προκειμένου να πετύχει τον επιθετικό του πόλεμο.
Αυτή ήταν μια θεμελιώδης αλλαγή που παραβίαζε τη μακρόχρονη «συμφωνία» που είχε κάνει (φυσικά μονομερώς) με τη ρωσική κοινωνία. Ενα deal που έλεγε «μείνετε μακριά από την πολιτική και το κράτος θα σας αφήσει ήσυχους». Ο Πούτιν δεν επιδιώκει πια να αποστασιοποιήσει τον ρωσικό πληθυσμό από την πολιτική αλλά να τον κινητοποιήσει «ετσιθελικά» πίσω από αυτόν τον παράλογο πόλεμο. Και αυτή του η απαίτηση για ενεργή υποστήριξη και όχι απλή αποδοχή της κατάστασης σηματοδοτεί μια θεμελιώδη στροφή του πολιτικού ανδρός από τον απολυταρχισμό προς τον ολοκληρωτισμό.
Κανείς στη Ρωσία δεν είναι ενθουσιασμένος με την εισβολή στην Ουκρανία, όμως κανείς δεν έχει δικαίωμα να το επικοινωνήσει. Ακόμη και η αναφορά της λέξης «πόλεμος» επισύρει ποινή φυλάκισης. Η καταστολή είναι μεγαλύτερη και κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή ή μέσο ενημέρωσης έχει σιγήσει ή τεθεί με συνοπτικές διαδικασίες εκτός νόμου. Οι παραπάνω επιλογές εκπορεύονται απευθείας από τον ίδιο.
Ο πόλεμος έκανε τον Πούτιν πιο αυταρχικό, πιο επιθετικό και περισσότερο μυστικοπαθή. Τον απομόνωσε από τη Δύση και το κόστος που πληρώνει είναι πολύ υψηλότερο από εκείνο που θα μπορούσε να φανταστεί. Η χώρα του βιώνει τις οδυνηρές συνέπειες του οικονομικού αποκλεισμού και ο ίδιος είναι στον υπόλοιπο ελεύθερο δυτικό κόσμο – με εξαίρεση την περίκλειστη ομήγυρη απολυταρχών συμμάχων του – και με τη βούλα persona non grata. Εναντίον του έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης.
Οσο για την ψυχική του κατάσταση; Δεν εμπιστεύεται κανέναν παρά μόνο τους κόλακες που τον περιστοιχίζουν. Και μολονότι πολλοί υποστηρίζουν ότι η σκέψη του και οι κινήσεις του είναι ορθολογικές – προϊόν ενός υπολογισμένου σκληρού ρεαλισμού -, στην πραγματικότητα είναι πέρα για πέρα απελπισμένες. Αγριες. Υπερβολικές. Απόδειξη βαθιάς ψυχικής διαταραχής. Και όσο ο πόλεμός του δεν πετυχαίνει, τόσο η κατάστασή του χειροτερεύει.
Αναλυτές θεωρούν ότι αναζητεί συνεχώς νέο σκεπτικό για να δικαιολογήσει την πολεμική του προσπάθεια, επιμένοντας ότι δεν έχει άλλη επιλογή από το να συνεχίσει. «Ο Στάλιν ήταν κακός, αλλά καλός μάνατζερ, γιατί δεν μπορούσαν να του πουν ψέματα. Αλλά κανείς δεν μπορεί να πει στον Πούτιν την αλήθεια. Και οι άνθρωποι που δεν εμπιστεύονται κανέναν, αρχίζουν να εμπιστεύονται έναν πολύ μικρό αριθμό ατόμων που τους λένε ψέματα» ανέφερε τον περασμένο Φεβρουάριο στους «Financial Times», υπό το καθεστώς ανωνυμίας, πρώην αξιωματούχος που τον γνωρίζει καλά.
Αυτές του οι ιδεοληψίες δεν του επιτρέπουν να παραδεχθεί ότι η εισβολή στην Ουκρανία ήταν ένα λάθος εξαρχής. Πολλοί έχουν κατά καιρούς επιχειρήσει να τον πείσουν να τερματίσει τον πόλεμο, επισημαίνοντας την οικονομική καταστροφή εξαιτίας των κυρώσεων και της διεθνούς απομόνωσης. Ομως ο ίδιος θεωρεί ότι έχει ήδη λάβει υπ’ όψιν του τα πάντα. Πως ξέρει τα πάντα. Πως ξέρει με τι τρόπο όλο αυτό θα καταλήξει.
«Πληρώνουμε ένα τεράστιο τίμημα. Υποτιμήσαμε πόσο δύσκολο θα μπορούσε να είναι. Απλά πώς μπορείς να πείσεις έναν τρελό; Ο εγκέφαλός του θα καταρρεύσει αν καταλάβει ότι όλο αυτό ήταν ένα λάθος» συμπληρώνει ο πρώην αξιωματούχος στο ίδιο δημοσίευμα.
