To 2024 καταγράφηκε, σύμφωνα με τον έγκριτο λεξικογραφικό οργανισμό του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ως η χρονιά του «σάπιου εγκεφάλου» (αγγλιστί brain rot). Το συγκεκριμένο λήμμα, που προκρίθηκε χάριν της ολοένα και συχνότερης – τελικά σε βαθμό αμετροέπειας – χρήσης του, ήρθε να περιγράψει τη συνθήκη που διαμορφώνεται στον ανθρώπινο εγκέφαλο ως απόρροια της αδιάλειπτης κατανάλωσης μυριάδων και κυρίως άχρηστων πληροφοριών από το διαδίκτυο.
Μπορεί πέρυσι να συμφωνήσαμε πως το Ιντερνετ, τα κοινωνικά δίκτυα και η τεχνητή νοημοσύνη μάς κάνουν ράθυμους, απαθείς και τελικά χαζότερους, όμως ίσως τελικά μας κάνουν και πιο επινοητικούς. Αυτό τουλάχιστον συνάγει κανείς από την πρόσφατη απόφαση του λεξικού του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, να συμπεριλάβει στα κατάστιχά του 6.212 καινούργιες λέξεις. Ανάμεσά τους τα skibidi, delulu, tradwife, broligarchy και inspo – όλα τους παιδιά των νεολογισμών και της αργκό που κυριαρχεί στα social media.
«Θα αντέξουν στον χρόνο»
«Δεν είναι συνηθισμένο να βλέπεις λέξεις όπως skibidi και delulu να βρίσκουν τη θέση τους στο Λεξικό του Cambridge» εξηγεί στο «Βήμα» o Κόλιν Μάκιντος, Programme Manager του Λεξικού του Κέιμπριτζ. «Προσθέτουμε μόνο λέξεις που πιστεύουμε ότι θα αντέξουν στον χρόνο. Η διαδικτυακή κουλτούρα αλλάζει την αγγλική γλώσσα και το φαινόμενο είναι συναρπαστικό τόσο για να το παρατηρεί όσο και για να το αποτυπώνει κανείς στο Λεξικό».
Αρκεί βεβαίως να καταλαβαίνει προηγουμένως τι περιγράφουν και επικοινωνούν αυτές οι νέες, φαινομενικά ακατάληπτες, λέξεις που αφομοιώνονται πριν προλάβουν να γεννηθούν. Το λήμμα skibidi, για παράδειγμα, είναι προϊόν της σειράς animation «Skibidi Toilet», μιας μάλλον δυστοπικής μάχης ανάμεσα σε τουαλέτες με ανθρώπινα κεφάλια και ανθρώπους με κάμερες κλειστού κυκλώματος στη θέση του κεφαλιού, η οποία προβάλλεται στο YouTube από το 2023.
Τα εν λόγω βίντεο έγιναν τόσο δημοφιλή στη γενιά Alpha (όσους δηλαδή έχουν γεννηθεί από το 2010 και μετά), ώστε η λέξη skibidi απέκτησε τη δική της ζωή και περιγράφει, σύμφωνα με το λεξικό του Κέιμπριτζ, κάτι που μπορεί να είναι cool, κάτι κακό ή κάτι παράξενο. Αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιείται απλώς για να χρησιμοποιείται. Χωρίς να δηλώνει κανένα νόημα.
Μάλλον πιο ξεκάθαρα είναι τα πράγματα για το χιλιοτραγουδισμένο και στη χώρα μας delulu. Ή αλλιώς για την παραφθορά και τη συντόμευση της λέξης delusional, δηλαδή παραισθητικός. Αυτού που τον παλιό, καλό (;) καιρό θα μπορούσε να περιγράψει κανείς ως αλαφροΐσκιωτο. Το delulu βέβαια δεν περίμενε το Κέιμπριτζ για να νομιμοποιηθεί. Ηδη την περασμένη άνοιξη είχε φτάσει μέχρι το αυστραλιανό κοινοβούλιο, όταν ο πρωθυπουργός της χώρας Αντονι Αλμπανίζι είχε χρησιμοποιήσει για τους πολιτικούς αντιπάλους του τη φράση «delulu with no solulu» (όπου solulu βλ. solution, ήτοι λύση).
Ακόμα πιο πολιτική είναι η ρίζα του νεολογισμού broligarchy, από το πάντρεμα των όρων bro (αδελφός) και oligarchy (ολιγαρχία). Εμπνευση για τη δημιουργία του όρου ήταν οι Τζεφ Μπέζος, Ιλον Μασκ και Μαρκ Ζάκερμπεργκ, οι οποίοι στήριξαν αναφανδόν τη δεύτερη προεδρική καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ. Με το δόγμα του Make America Great Again σχετίζεται και η λέξη tradwife (ελληνιστί παραδοσιακή σύζυγος) εξαιτίας του κλίματος υπέρ του αμερικανού προέδρου που δημιούργησαν και του inspo (της έμπνευσης δηλαδή) που έδωσαν σε άλλες γυναίκες μέσα από τον δίαυλο των κοινωνικών δικτύων οι tradwives.
Πρόκειται για τις νέας κοπής νοικοκυρές που υπηρετούν τον ρόλο της τέλειας υποταγμένης συζύγου και μητέρας και θεωρούν την ισότητα των φύλων και τους φεμινιστικούς αγώνες κουραφέξαλα.
Γλωσσικός όλεθρος ενόψει;
Οπως, δηλαδή, αντιμετωπίζουν πολλοί την επιλογή θεσμικών παικτών, όπως το λεξικό του Κέιμπριτζ, να καταγράφουν και συνεπώς να καθιερώνουν όρους και λέξεις που μοιάζουν ως μολυσματική ασθένεια για τα γλωσσολογικά ιερά και όσια. «Σκεφτείτε το email τη δεκαετία του ’90 ή το hashtag τη δεκαετία του 2000. Τώρα, οι λέξεις που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη γίνονται ολοένα και περισσότερο μέρος της καθημερινής μας ζωής. Δική μας δουλειά είναι να παρακολουθούμε τους όρους που χρησιμοποιούνται στην ποπ κουλτούρα και να προσθέτουμε στο Λεξικό εκείνους που φαίνεται πως θα αντέξουν στον χρόνο» αντιτείνει στο «Βήμα» η Γουένταλιν Νίκολς, Publishing Manager του Λεξικού Κέιμπριτζ.
Μάλιστα, ο λεξικογραφικός οργανισμός ζητά και τη γνώμη των πολιτών για νέες υποψήφιες προς καταγραφή λέξεις μέσω ψηφοφορίας. Την προηγούμενη εβδομάδα για παράδειγμα διαγωνίζονταν τα λήμματα technofossil, fast tech και digital decay.
Με την άποψη της Νίκολς συμφωνεί ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Αξίζει να θυμόμαστε πως στο Χρηστικό Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών (που είναι διαθέσιμο και online) έχουν ήδη καταγραφεί 5.500 νεολογισμοί.
«Ιδανικά το λεξικό θα πρέπει να ανανεώνεται κάθε πέντε χρόνια» λέει ο κ. Χαραλαμπάκης. «Η ηλεκτρονική έκδοση αναθεωρείται διαρκώς και ο στόχος είναι η εβδομαδιαία επικαιροποίηση. Κάθε εβδομάδα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε 200 νέες λέξεις. Στην πράξη μπαίνουν 20-30 λέξεις τον χρόνο, ύστερα από αναμονή και προσεκτική αξιολόγηση» λέει στο «Βήμα».
Μιλιέται, άρα υπάρχει
Τι βαραίνει στην απόφαση ενός λεξικογράφου να δώσει την ευλογία του σε ένα νέο λήμμα; «Το βασικό κριτήριο είναι η χρήση της. Αν μια λέξη χρησιμοποιείται συστηματικά και έχει κοινωνικό ή επιστημονικό βάρος, καταγράφεται». Είναι εντυπωσιακό πως στο Χρηστικό Λεξικό μπορεί να βρει κανείς ξενικούς και κυρίως βγαλμένους από την κοινωνική δικτύωση όρους, όπως ιμέιλ, βάιμπερ, βάιραλ, χάσταγκ, κ.λπ., τους οποίους ο καθηγητής σημειώνει πως δεν μπορούμε να αγνοούμε και προτείνει να τους αποδίδουμε με ελληνικούς χαρακτήρες. «Οι λέξεις είναι ζωντανές.
Κάθε μέρα δεχόμαστε πλήθος ξενικών όρων. Στα λεξικά, όμως, πρέπει να εντάσσονται με μεγάλη προσοχή, γιατί η καταγραφή τους νομιμοποιεί τελικά και τη χρήση τους. Η ίδια η ζωή δείχνει τι μένει αλλά και τι φεύγει. Εμείς παρακολουθούμε, αλλά δεν μπορούμε να συγκρατήσουμε τα πάντα. Προτιμούμε να δώσουμε χώρο σε λέξεις που εκφράζουν νέες κοινωνικές ανάγκες. Γι’ αυτό και επιλέγουμε εκείνες που βοηθούν στην κατανόηση κοινωνικών φαινομένων – π.χ. “ενσυναίσθηση”, “ευαλωτότητα”, “έμφυλη βία”. Η γλώσσα άλλωστε είναι κοινωνική συμπεριφορά και καταγράφει την εποχή μας».
