Η ψηφιακή τεχνολογία υποτίθεται ότι θα αποκέντρωνε την ισχύ. Οι οραματιστές του πρώιμου Διαδικτύου πίστευαν πως η επανάσταση που απελευθέρωναν θα έδινε στους ανθρώπους τη δύναμη να απελευθερωθούν από την άγνοια και την τυραννία. Για ένα διάστημα, πράγματι συνέβη. Σήμερα όμως, όλο και πιο «έξυπνοι» αλγόριθμοι προβλέπουν και διαμορφώνουν κάθε μας επιλογή, καθιστώντας δυνατές, νέες, εξαιρετικά αποτελεσματικές μορφές κεντρικής και ανεξέλεγκτης παρακολούθησης και ελέγχου.
Πριν από δύο δεκαετίες, είχα σκιαγραφήσει μια «καμπύλη J» για να δείξω τη σχέση ανάμεσα στο άνοιγμα ενός κράτους και τη σταθερότητά του. Εν συντομία, υποστήριξα ότι οι ώριμες δημοκρατίες είναι σταθερές επειδή είναι ανοιχτές, οι εδραιωμένες απολυταρχίες είναι σταθερές επειδή είναι κλειστές, ενώ οι χώρες που μένουν στη «χαοτική μέση» (στο χαμηλότερο σημείο της «J») είναι πιο πιθανό να καταρρεύσουν υπό πίεση. Ομως αυτή η σχέση δεν είναι στατική· διαμορφώνεται από την τεχνολογία.
Τότε, ο κόσμος βρισκόταν σε κύμα αποκέντρωσης. Οι τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνιών (ICT) και το Διαδίκτυο συνέδεαν τους ανθρώπους παντού, τους έδιναν περισσότερη πληροφόρηση και έγερναν την πλάστιγγα προς τους πολίτες και τα ανοιχτά πολιτικά συστήματα. Εκτοτε, η πρόοδος αυτή αντιστράφηκε. Η αποκεντρωτική επανάσταση των ICT έδωσε τη θέση της σε μια κεντροποιητική «επανάσταση δεδομένων», βασισμένη στις δικτυακές επιδράσεις, την ψηφιακή παρακολούθηση και τη χειραγώγηση μέσω αλγορίθμων. Αντί να διαχέεται η ισχύς, συγκεντρώθηκε, δίνοντας σε όσους ελέγχουν τα μεγαλύτερα σύνολα δεδομένων – κυβερνήσεις ή μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες – την ικανότητα να καθορίζουν τι βλέπουν, τι κάνουν και τι πιστεύουν δισεκατομμύρια άνθρωποι.
Καθώς οι πολίτες μετατράπηκαν από κύριοι παράγοντες σε αντικείμενα τεχνολογικών φίλτρων και συλλογής δεδομένων, τα κλειστά συστήματα κέρδισαν έδαφος. Η διάδοση των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) θα ενισχύσει αυτές τις τάσεις. Μοντέλα εκπαιδευμένα στα προσωπικά μας δεδομένα θα μας «γνωρίζουν» καλύτερα απ’ ό,τι εμείς οι ίδιοι, θα μας προγραμματίζουν γρηγορότερα απ’ όσο μπορούμε να τα προγραμματίσουμε εμείς, μεταφέροντας ακόμη περισσότερη ισχύ σε όσους ελέγχουν τα δεδομένα και τους αλγορίθμους.
Μια τέτοια εξέλιξη θα μετατρέψει τους τεράστιους όγκους δεδομένων, τον κρατικό έλεγχο της οικονομίας και τον υφιστάμενο μηχανισμό παρακολούθησης σε ακόμη πιο ισχυρό εργαλείο καταστολής. Οι ΗΠΑ θα παρασυρθούν προς ένα πιο ιεραρχικό, κλεπτοκρατικό σύστημα, όπου μια μικρή ελίτ τεχνολογικών κολοσσών θα επηρεάζει όλο και περισσότερο τη δημόσια ζωή για τα δικά της συμφέροντα.
Τα δυστοπικά αυτά σενάρια μπορούν να αποφευχθούν μόνο αν επικρατήσουν αποκεντρωμένα, ανοικτού κώδικα μοντέλα ΤΝ. Η ιστορία δίνει τουλάχιστον μια αχτίδα ελπίδας.
Κάθε προηγούμενη τεχνολογική επανάσταση – από την τυπογραφία και τους σιδηροδρόμους έως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης – αποσταθεροποίησε τις πολιτικές ισορροπίες και ανάγκασε στη δημιουργία νέων κανόνων και θεσμών που τελικά αποκατέστησαν την ισορροπία ανάμεσα στην ανοιχτότητα και τη σταθερότητα. Το ερώτημα είναι αν οι δημοκρατίες μπορούν να προσαρμοστούν ξανά, και έγκαιρα, πριν η ΤΝ τις διαγράψει από το σενάριο.
Ο κ. Ιαν Μπρέμερ είναι ιδρυτής και πρόεδρος του Eurasia Group και του GZERO Media, καθώς και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Υψηλού Επιπέδου Συμβουλευτικού Οργάνου του ΟΗΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη.
