Η συμμετοχή των ελληνικών νησιών στην επανάσταση του 1821 ήταν απαραίτητη, όμως ο ξεσηκωμός τους αντιμετώπισε δυσκολίες στις Κυκλάδες και ιδιαιτέρως στη Νάξο. Γι’ αυτό φαίνεται ότι ευθύνονταν κυρίως η καχυποψία και ο φόβος των Ναξιωτών λόγω της ρωσικής κατοχής, καθώς και η αντιεπαναστατική συμπεριφορά των καθολικών πολιτών, εξαιτίας του φόβου απώλειας των ήδη αποκτηθέντων προνομίων.
Παρά τις προαναφερόμενες δυσκολίες ωστόσο, ο απεσταλμένος του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Ευάγγελος Ματζαράκης, έφθασε στη Νάξο την περίοδο εκείνη με την επαναστατική προκήρυξη. Η ατμόσφαιρα στο νησί δεν ήταν ευνοϊκή για τους Φιλικούς.
Σε μία συνάντησή τους μάλιστα, δέχθηκαν ένοπλη επίθεση που αποσκοπούσε στη δολοφονία των πρωτεργατών για την αποτροπή της επανάστασης. Παρ’ όλα αυτά, στις 6 Μαΐου του 1821 περίπου 2.000 ξεσηκωμένοι Ναξιώτες συγκεντρώθηκαν στην πλατεία της μητρόπολης, όπου κηρύχθηκε η επανάσταση.
Εκλέχθηκε Εφοριακή Διοικητική Επιτροπή, η οποία συνέβαλε στη διοίκηση του νησιού, στη στρατολόγηση νέων και στη συγκέντρωση χρημάτων για τον στόλο μέσω φορολογίας. Στην παραπάνω προσπάθεια δεν συμμετείχαν οι καθολικοί επικαλούμενοι ουδετερότητα. Με διαταγή όμως του διοικητή των ναυτικών δυνάμεων της Γαλλίας στο Αιγαίο αναγκάστηκαν να πληρώσουν τους φόρους.
Η επανάσταση στη Νάξο αντιμετώπισε περαιτέρω δυσκολίες.
Οι ναξιώτες επαναστάτες πολεμούσαν μακριά από τη Νάξο, ο νέος μητροπολίτης στράφηκε εναντίον της επανάστασης, ενώ οι άρχοντες του νησιού αρνήθηκαν να συμμετέχουν στη συγκέντρωση χρημάτων για το ταμείο του αγώνα. Ακολούθησε προσπάθεια διορισμού επάρχων στα νησιά του Αιγαίου και αποφασίστηκε το ποσό συνεισφοράς κάθε κατοίκου στο ταμείο της επανάστασης. Παρά την υπονόμευση της παραπάνω απόφασης από τους καθολικούς, η συγκέντρωση ενός σεβαστού ποσού ήταν επιτυχής.
Στη Νάξο, ο στόχος του επάρχου για τη συγκέντρωση εισφορών αποδείχθηκε δυσχερής, αφενός λόγω της άρνησης των αρχόντων να συνεισφέρουν στο εθνικό ταμείο, αφετέρου λόγω της οικονομικής εξάντλησης του λαού από τις υποχρεωτικές καταβολές στους ντόπιους γαιοκτήμονες.
Τελικά, οι υπεύθυνοι για τη στρατολόγηση των νέων από τα νησιά του Αιγαίου ανέφεραν τον αξιοθαύμαστο ενθουσιασμό των Ναξιωτών για την κατάταξή τους στον στρατό, χωρίς να παραλείπουν τον αριθμό των γενναίων συμμετεχόντων: 150 νέοι.
Η Νάξος, όπως και τα υπόλοιπα νησιά υπό φραγκική κατοχή, δεν είχε βιώσει τις βάναυσες συνθήκες της Τουρκοκρατίας, οπότε είχε βαθύτερο μίσος απέναντι στους Φράγκους παρά στους Τούρκους.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Νάξου» του ΓΕΛ Νάξου – «Μανώλης Γλέζος» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 27 Απριλίου 2025.
