Από την έναρξη της θητείας της η κυβέρνηση το 2019 έθεσε στις προτεραιότητες της πολιτικής της τη βελτίωση του δικαστικού μας συστήματος, που κατείχε μέχρι πρότινος τη θλιβερή 146η θέση διεθνώς στην καθυστέρηση έκδοσης των αποφάσεων, μια θέση που κατέτασσε τη χώρα μας πολύ κάτω από πολλές χώρες εκτός Ευρώπης.

Τα κυβερνητικά μέτρα, που αφορούν αλλαγές για ταχύτερη απονομή της Δικαιοσύνης αλλά σε βασικά νομοθετήματα, όπως οι κώδικες, δοκιμάζονται ήδη στην πράξη, με βασικό άξονα τον νέο Δικαστικό Χάρτη, εγχείρημα που βαίνει προς ολοκλήρωση μέσα στο 2026 και έχει αποδώσει θετικό αποτύπωμα στη λειτουργία της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης.

Τα στατιστικά του υπουργείου Δικαιοσύνης που αποστέλλονται σε Συμβούλιο της Ευρώπης και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή πράγματι δείχνουν βελτίωση στους χρόνους έκδοσης των αποφάσεων που, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως το Πρωτοδικείο της Αθήνας, το μεγαλύτερο πρωτοβάθμιο δικαστήριο σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εμφανίζουν σημαντική βελτίωση.

Δύσκολη προσπάθεια

Παρά τα συντονισμένα μέτρα των τελευταίων ετών σε νομοθετικά μέτρα, ψηφιοποίηση δικαστικών διαδικασιών και κτιριακό πρόγραμμα ανακαίνισης δικαστικών μεγάλων, εν τούτοις η εικόνα της Δικαιοσύνης στο σύνολό της και σε όλους τους κλάδους, ποινική, πολιτική, διοικητικά δικαστήρια και Συμβούλιο της Επικρατείας, δεν έχει αλλάξει καθοριστικά, καθώς η κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει για δεκαετίες ήταν τέτοια που η ανάταξη εμφανίζεται ως μια προσπάθεια δύσκολη, επίμονη και μακροχρόνια.

Ας δούμε όμως πώς έχουν τα πράγματα, τι εκτιμούν δικηγορικοί σύλλογοι, έγκριτοι νομικοί και ανώτατοι δικαστικοί που παρακολουθούν και ζουν από πρώτο χέρι τη λειτουργία της Δικαιοσύνης, την οποία οι χιλιάδες πολίτες που προσφεύγουν στα δικαστήρια αντιλαμβάνονται με καθημερινές ταλαιπωρίες, αναβολές και δίκες που σέρνονται για καιρό.

Ο νέος Χάρτης

Το εγχείρημα για τον νέο Δικαστικό Χάρτη που εφαρμόζεται ήδη έναν χρόνο περίπου σε όλη την επικράτεια βασίστηκε σε μελέτη που εκπόνησε η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία ανέλαβε ρόλο συμβούλου της ελληνικής κυβέρνησης, με τεχνογνωσία που διέθετε σε θέματα εκσυγχρονισμού του δικαστικού συστήματος σε πολλές χώρες ανά την υφήλιο.

Το αποτέλεσμα ήταν να καταργηθούν σε όλη τη χώρα περί τα 120 ειρηνοδικεία που εμφάνιζαν μικρή έως ελάχιστη δικαστική δραστηριότητα και η ένταξη όλων των ειρηνοδικών, περί τους 960, στον βασικό κορμό της πολιτικής και ποινικής Δικαιοσύνης. Οσα ειρηνοδικεία έμειναν, μετατράπηκαν σε πρωτοδικεία, για παράδειγμα στο Περιστέρι, στην Καλλιθέα και άλλα σε πόλεις αλλά και στην επαρχία, και οι ειρηνοδίκες ενσωματώθηκαν και δικάζουν κανονικά όπως και οι πρωτοδίκες.

Τα δεδομένα

Τι αποτέλεσμα είχε αυτή η μεταρρύθμιση; Θετικό, όπως αναφέρουν τα στοιχεία του Πρωτοδικείου Αθηνών, όπου ο χρόνος έκδοσης μιας απόφασης από 1.422 ημέρες που ήταν κατέβηκε στις 513. Συνολικά, σε όλα τα πρωτοδικεία της χώρας ο χρόνος έκδοσης μιας απόφασης από τις 705 ημέρες κατέβηκε στις 364.

Τα στατιστικά δεδομένα που παρουσιάστηκαν από το υπουργείο Δικαιοσύνης (από τον υπουργό Γιώργο Φλωρίδη και τον υφυπουργό Ιωάννη Μπούγα) αλλά και από τους προϊσταμένους των μεγάλων πρωτοδικείων, Αθήνας, Πειραιά και Θεσσαλονίκης, κατέδειξαν μια θετική πορεία στις αλλαγές με τον νέο Δικαστικό Χάρτη, ωστόσο ακόμα το δικαστικό μας σύστημα απέχει από το να πλησιάσει τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, ώστε οι αποφάσεις και από τα εφετεία να κυμαίνονται στα δύο και πλέον χρόνια (700 ημέρες).

Σε κάθε περίπτωση, το εγχείρημα του νέου Δικαστικού Χάρτη αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2026, όταν όλες οι περιοχές του παραλιακού μετώπου της Αθήνας θα υπαχθούν στα δικαστήρια του Πειραιά, αυξάνοντας την αρμοδιότητά τους σε περίπου 1,5 εκατομμύρια πολίτες, ενώ ως τώρα το πρωτοδικείο Πειραιά έχει αρμοδιότητα σε περίπου 500 χιλιάδες κατοίκους του Πειραιά και ορισμένων δήμων γύρω από την πόλη.

Το μεγάλο πρόβλημα

Και ενώ τα κυβερνητικά μέτρα παρουσιάζουν απόδοση και σε θέματα ψηφιοποίησης δικαστικών διαδικασιών και βελτίωσης της κατάστασης δικαστικών κτιρίων, όπως η πλήρης ανακαίνιση του δικαστικού μεγάρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, εν τούτοις στη γενική εικόνα των δικαζόμενων πολιτών, αλλά και των δικηγόρων, όπως καταγράφεται σε σειρά δημόσιων ανακοινώσεων της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας και του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, η κατάσταση στη Δικαιοσύνη, κυρίως την ποινική, εμφανίζεται προβληματική, με τις αναβολές και τις δίκες που σέρνονται για καιρό να αποτελούν ένα από τα βασικά προβλήματα του δικαστικού μας συστήματος.

Το πρόβλημα των αναβολών εμφανίζεται, παρά τις προσπάθειες τελευταία, με ένταση και στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όπου η αλλαγή της νομοθεσίας για τη λειτουργία του δικαστηρίου έχει αποδώσει, αλλά ακόμα οι αναβολές καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την εκδίκαση πολλών υποθέσεων.

H στέγαση

Παράλληλα, η κατάσταση στα μεγάλα δικαστήρια της Αθήνας, όπως το Πρωτοδικείο, όπου πλέον διαθέτει δύο έδρες, μία στην Ευελπίδων για τα ποινικά και μία πίσω από τον Αρειο Πάγο για την εκδίκαση των αστικών υποθέσεων, δεν είναι από πλευράς κτιριακών εγκαταστάσεων ανάλογη με αξιοπρεπή στέγαση δικαστικών υπηρεσιών. Το ίδιο και το δικαστικό μέγαρο του Αρείου Πάγου που εμφανίζει, όπως έχει τονιστεί, κατ’ επανάληψη, σειρά προβλημάτων, καθιστώντας το ένα εξαιρετικά δύσκολο κτίριο για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του ανωτάτου δικαστηρίου.

Το κτιριακό πρόγραμμα που έχει ανακοινώσει το υπουργείο Δικαιοσύνης είναι πραγματικά φιλόδοξο, αλλά ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί σε σημαντικό βαθμό, ενώ η ψηφιοποίηση πολλών δικαστικών διαδικασιών δεν έχει φθάσει ακόμα σε τέτοιο σημείο ώστε να εξαφανιστούν από τα δικαστήρια, κυρίως της Αθήνας – ακόμα και στον Αρειο Πάγο υπάρχουν –, τα καρότσια του σουπερμάρκετ που χρησιμοποιούνται ευρέως από δικαστικούς υπαλλήλους για τη μεταφορά των δικογραφιών.

Οπως επίσης η ψηφιοποίηση δεν έχει ακόμα αγγίξει υψηλά ποσοστά, ώστε να εξαφανιστούν οι όγκοι χαρτιού που καθορίζουν την καθημερινή δικαστηριακή πρακτική, όπου οι εικόνες των δικαστών, ακόμα και των ανώτατων, που κουβαλούν τις δικογραφίες με τροχήλατες βαλίτσες, να είναι γνώριμες στον κάθε πολίτη που βρίσκεται για κάποιον λόγο στα δικαστήρια.

Εξωδικαστικές λύσεις

Με δεδομένο πως, παρά τα μέτρα της κυβέρνησης, η κατάσταση στη Δικαιοσύνη δεν εμφανίζει θεαματική βελτίωση, νομικοί, δικηγορικοί σύλλογοι και ανώτατοι δικαστικοί επισημαίνουν πως οι λύσεις πραγματικής βελτίωσης της απόδοσης της Δικαιοσύνης σε χρόνο και σε ποιότητα οφείλουν να αναζητηθούν στο πεδίο της εξωδικαστικής επίλυσης χιλιάδων διαφορών, είτε πρόκειται για ποινικές, είτε για αστικές ή διοικητικής φύσεως.

Μέχρι τώρα οι ρυθμίσεις που ισχύουν χρόνια για εξωδικαστική επίλυση ορισμένων υποθέσεων δεν έχουν περπατήσει, με βασικές αιτίες, όπως έχει επισημανθεί από ειδικούς, ότι δεν υπάρχει κουλτούρα στους πολίτες συμβιβασμών, οι δικηγόροι δεν προτρέπουν τους πελάτες τους να τα βρουν εκτός δικαστηρίων και η εξωδικαστική επίλυση, έτσι όπως έχει εφαρμοστεί, ούτε υποχρεωτική είναι, ούτε κίνητρα δίνει για να προσφύγουν σε αυτήν οι πολίτες.

Ποια είναι η λύση

Σε κάθε περίπτωση, η αφαίρεση δικαστικής ύλης από τα δικαστήρια, που με πρόσφατους νόμους ανατέθηκε σε δικηγόρους και σε συμβολαιογράφους, προσέφερε κάποια ανακούφιση, καθώς περί τις 300 χιλιάδες υποθέσεις που θα έφθαναν προς επίλυση στα δικαστήρια, τώρα υπάγονται σε δικηγόρους και συμβολαιογράφους (δημοσίευση διαθηκών, προσημειώσεις υποθηκών και άλλες). Στο πεδίο της εξωδικαστικής επίλυσης, όπως αποδεικνύουν τα παραδείγματα επιτυχούς εφαρμογής του θεσμού σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, φαίνεται πως είναι η λύση του προβλήματος για να καταστεί η Δικαιοσύνη και στη χώρα μας γρήγορη και ουσιαστική, καθώς αργή Δικαιοσύνη είναι μη Δικαιοσύνη…