«Ο κινηματογράφος είναι σε μια διαρκή εκρηκτική ερωτική σχέση με τη μουσική και τυχεροί οι μουσικοί που την απολαμβάνουν» πιστεύει ο μουσικός Νίκος Χατζηελευθερίου, ηγετική μορφή του συγκροτήματος Guitarte Ensemble, το οποίο, έχοντας ανταποκριθεί στην πρόσκληση του Δήμου Κορυδαλλού και της τοπικής Κινηματογραφικής Λέσχης (Σινέ Παράδεισος – Δημοτικός Κινηματογράφος Κορυδαλλού), την Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου παρουσιάζει μια συναυλία-παράσταση που συνοδεύει ζωντανά την προβολή μιας θρυλικής βωβής ταινίας του Μεσοπολέμου: της «Κοινωνικής σαπίλας» (1932) του Στέλιου Τατασόπουλου, που αποκαταστάθηκε και παραχωρήθηκε από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος.

Στην «Κοινωνική σαπίλα» παρακολουθούμε την πορεία ενός φτωχού φοιτητή (Τατασόπουλος) που, αφού εγκαταλείπει τις σπουδές του λόγω οικονομικών δυσκολιών και αφού περάσει για λίγο από έναν θίασο όπου ερωτεύεται την πρωταγωνίστρια (Δανάη Γρίζου) και τη χάνει εξαιτίας ενός βιομηχάνου, γίνεται καπνεργάτης όπου ηγείται του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη.

«Το να συμπράττεις με άλλο είδος τέχνης σημαίνει να βάλεις στην άκρη το καλλιτεχνικό σου “εγώ”, ως “υπηρέτης” του αισθητικού αιτήματος» υποστηρίζει ο Χατζηελευθερίου, ο οποίος μαζί με τους υπόλοιπους κιθαριστές του Guitarte, τον Χρήστο Φάκλαρη, τη Μαρία Παπαμιχαήλ, τον Αλέξανδρο Καζάζη, τον Νίκο Μακρή και τον συνεργαζόμενο εδώ Αντώνη Νταχλί, φέρνουν στη σκηνή όχι μόνο την τεχνική αρτιότητα, αλλά και τη βαθιά συνθετική εμπειρία που απαιτεί ένα τέτοιο εγχείρημα.

Στο σημείο μηδέν αυτής της δουλειάς, όταν δηλαδή σας έγινε η πρόταση να «ντύσετε» μουσικά την «Κοινωνική σαπίλα», ποιο ήταν το πρώτο πράγμα που σας απασχόλησε;

Οταν μας έγινε η πρόταση από την Κινηματογραφική Λέσχη Κορυδαλλού, κατ’ αρχάς δεν το σκεφτήκαμε καθόλου. Από τότε που ιδρύσαμε το σύνολό μας, αναζητούμε συνεχώς εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης καθώς και τη σύμπραξη με άλλες μορφές τέχνης. Καταλήγοντας στη συγκεκριμένη ταινία, η πρώτη σκέψη μας ήταν να αποφύγουμε το προβλέψιμο. Η μουσική συνοδεία βωβής ταινίας – παρότι γίνεται πρώτη φορά από κιθαριστικό σύνολο – έχει και αυτή τα κλισέ της.

Πώς αποφύγατε αυτά τα κλισέ;

Θέλησαμε να δώσουμε “ρόλο” στη μουσική και στους μουσικούς. Το επιχειρούμε θέτοντας σε παράλληλη τροχιά μια συναυλία στον ρυθμό της ταινίας, γνωρίζοντας βέβαια ότι είναι απόλυτα ουτοπικό να πιστεύεις ότι ο ακροατής ακούγοντας τη μουσική θα μπορούσε να πλάσει την ιστορία. Η μουσική δεν μπορεί να απαρνείται τον αφηρημένο της χαρακτήρα, δεν γίνεται να είναι σενάριο, ούτε λιμπρέτο. Γι’ αυτό χρησιμοποιούμε και τον (αδόκιμο) όρο “μετα-όπερα”. Εικόνα και ήχος συνυπάρχουν με μια “αριστοκρατική” απόσταση αλληλοσεβασμού και αυτονομίας.

Τελειώνοντας την εργασία σας, ποια θα λέγατε ότι τελικά υπήρξε η μεγαλύτερη πρόκληση;

Το να κατανοήσουμε σε βάθος και διεξοδικά την ταινία, εικαστικά και θεματολογικά. Το έντονα καταγγελτικό κοινωνικό μήνυμα μπορεί να σε παρασύρει σε εύκολες λύσεις που τελικά δεν το σέβονται. Ο καλλιτέχνης οφείλει να μεγεθύνει δυναμικά με στοιχεία “μεγαλείου” και αισθητικής ανάτασης την ανάγκη μιας κοινωνίας να φωνάζει για τα δίκια της.

Εικαστικά, η ασπρόμαυρη ταινία έχει πάντα τη γοητεία του vintage, που παραπέμπει σε κλασικά μοτίβα και μπορεί να σε παγιδέψει στις μουσικές επιλογές. Προσπαθήσαμε να το αποφύγουμε με μια μεγάλη γκάμα μουσικών θεμάτων από πολλές εποχές και στυλ. Μια σειρά πρωτοποριακών και “προκλητικών« για την εποχή της στοιχείων που περιλαμβάνει η ταινία μάς απελευθέρωσε στην αναζήτηση δικών μας καινοτομιών, όπως η συνήχηση κιθαριστικού και ψηφιακού ήχου.

Μιλήστε μας λίγο για το σκεπτικό και τη φιλοσοφία που προφανώς υπήρξαν πίσω από την επιλογή των κομματιών κλασικής μουσικής που επιλέξατε για να τα «πειράξετε» σε κινηματογραφικές συνθήκες.

Η φιλοσοφία και το σκεπτικό είναι να έχουμε μια συναυλία που η θεματική της να συνομιλεί σε ένα “πάρε-δώσε” με τις “θεατρικές πράξεις” της ταινίας. Συνυπάρχουν, λοιπόν, το μπαρόκ της μεγαλοπρέπειας του Χέντελ, το υπερβατικό ερωτικό στοιχείο της “Εξαϋλωμένης νύχτας” του Σόνενμπεργκ, η αγωνιώδης αναζήτηση της θέωσης του Μπαχ και ο ανατρεπτικός Μπρίτεν της εκβιομηχάνισης του 20ού αιώνα.

Γήινα στοιχεία από τον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Ρ. Ντάιενς, τον A. Μπάριος και βέβαια μια αναγκαία γεύση ρεαλισμού μαρξιστικής έμπνευσης από τους Μπρεχτ – Βάιλ και Μίκη Θεοδωράκη. Μαζί με όλα αυτά υπάρχουν δύο κομμάτια του Αντώνη Νταχλί ειδικά γραμμένα για το πρότζεκτ και κιθαριστικοί αυτοσχεδιασμοί σε σύμπραξη με ψηφιακό ήχο. Σημασία έχει ότι “πειράξαμε” τα “κλασικά θέματα” με σεβασμό. Τα επιλέξαμε ακριβώς γιατί όλα φέρουν μια οικουμενική αντίληψη για την ύπαρξη, τα μυστήριά της, αλλά και τη ρεαλιστική οπτική του αγώνα της ζωής και της κοινωνικής εξέλιξης.

Αν υποθέταμε ότι είχε ζητηθεί από το Guitarte Ensemble να κάνει το ίδιο στην ίδια ταινία, αλλά στη δεκαετία του 2000 ή στη δεκαετία του 2010, πιστεύετε ότι το μουσικό αποτέλεσμα θα ήταν επίσης το ίδιο; Και αν όχι, γιατί;

Ερώτηση σκληρής προβοκάτσιας… Αν γινόταν η κρούση στη δεκαετία του 2000, στην επικρατούσα κατάσταση μιας επίπλαστης, όπως απεδείχθη, ευζωίας, θα είχαμε σοβαρό δίλημμα. Να περιθωριοποιηθούμε μιλώντας για “Κοινωνική σαπίλα” και να το πληρώσουμε ή να ακούσουμε τις προφητικές τότε φωνές που έβλεπαν αυτό που έρχεται το 2010 και μετά; Στη δεκαετία του 2010 θα μας είχε πιθανότατα παρασύρει το κίνημα διαμαρτυρίας των δρόμων και ίσως προσθέταμε μουσικά μία ακόμα κραυγή στην υπάρχουσα στην ταινία, με διαφορετικό σίγουρα μουσικό αποτέλεσμα.

Σε ποιες άλλες ταινίες χωρίς μουσική, ελληνικές ή ξένες, θα θέλατε να προσαρμόσετε μουσικούς ήχους;

Οταν με πρωτοβουλία του Κώστα Γασπαρινάτου από την Κινηματογραφική Λέσχη Κορυδαλλού συναντηθήκαμε με την κυρία Μαρία Κομνηνού, πρόεδρο του ΔΣ της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, μας είπε ότι στο αρχείο τους υπάρχει μια σειρά από ιταλικές και ισπανικές ταινίες του βωβού κινηματογράφου.

Το ανέφερε για την προφανή ηχητική συγγένεια του ήχου της κιθάρας με την ανθρωπογεωγραφία των δύο χωρών. Ε, τρώγοντας έρχεται η όρεξη… Θα μας ενδιέφερε πολύ μια “σπουδή” πάνω στη σύμπραξη του κιθαριστικού ήχου με το ανοιχτό, πλατύ και πολύμορφο εικαστικό πλάνο του σινεμά. Δεν είχαμε ποτέ σκεφτεί συγκεκριμένες ταινίες. Τώρα βέβαια αν “Ο κανόνας του παιχνιδιού” του Ζαν Ρενουάρ ήταν βωβή ταινία, δεν θα λέγαμε όχι, όπως καταλαβαίνετε.

INFO

Η προβολή της ταινίας «Κοινωνική σαπίλα» σε συνδυασμό με τη συναυλία των Guitarte Ensemble θα γίνει την Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου, στις 20.30, στο Σινέ Παράδεισος (Κορυδαλλός).