Τα τελευταία χρόνια η βιωσιμότητα έχει περάσει από το πεδίο της θεωρητικής συζήτησης στο επίκεντρο του σχεδιασμού της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Έτσι, οι απαιτήσεις αλλάζουν με ραγδαίο ρυθμό και «αγγίζουν» από τις ενεργειακές υποδομές και τις καθημερινές λειτουργίες έως την έρευνα, τη διδασκαλία και τις φοιτητικές υπηρεσίες,

Δεν πρόκειται πλέον για μεμονωμένες «πράσινες δράσεις», αλλά για έναν ολοκληρωμένο τρόπο λειτουργίας, ικανό να μεταμορφώσει την ακαδημαϊκή εμπειρία και να δημιουργήσει νέες γενιές επαγγελματιών με περιβαλλοντική και κοινωνική συνείδηση.

Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες του Times Higher Education και του AASHE, η ενσωμάτωση της βιωσιμότητας σε όλα τα επίπεδα της ακαδημαϊκής ζωής αποτελεί σήμερα βασικό δείκτη ποιότητας και ανταγωνιστικότητας. Πανεπιστήμια στον πλανήτη αναμορφώνουν τον τρόπο που διδάσκουν, παράγουν γνώση και διαχειρίζονται τους πόρους τους, υιοθετώντας συστήματα αποτύπωσης άνθρακα, αφήνοντας πίσω το πλαστικό μίας χρήσης.

Όπως εξηγεί η Ράνια Ασσαριωτάκη, Office of Sustainability Director του Deree -Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, η βιωσιμότητα δεν αντιμετωπίζεται πια σαν προαιρετική πρακτική, αλλά ως «στρατηγική αναγκαιότητα που καθοδηγεί τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται αποφάσεις, σχεδιάζεται η εκπαίδευση και οργανώνεται η καθημερινή λειτουργία ενός σύγχρονου πανεπιστημίου».

Το παράδειγμα του MIT

Πρωτοβουλίες όπως το περίφημο «Greening the Ivory Tower» του MIT έδειξαν ότι τα πανεπιστήμια μπορούν να λειτουργήσουν ως μοντέλα περιβαλλοντικής καινοτομίας, με το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα να δείχνει το δρόμο. Η λογική του «Campus as a Living Laboratory», που υιοθετούν κορυφαία ιδρύματα στην Αμερική αλλά και την Ευρώπη, μετατρέπει το campus σε εκπαιδευτικό και ερευνητικό πεδίο, όπου οι φοιτητές «μαθαίνουν μέσα από την πράξη», από ενεργειακούς αισθητήρες έως συστήματα ανακύκλωσης και βιώσιμης κινητικότητας.

Αυτές οι τάσεις, όπως σημειώνει η κ. Ασσαριωτάκη, διαμορφώνουν έναν διεθνή «οδικό χάρτη» που λειτουργεί ως σημείο αναφοράς και για τα ελληνικά πανεπιστήμια. Το σύστημα αξιολόγησης STARS (AASHE) του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, για παράδειγμα, έχει λάβει Gold Rating, ενώ συμμετέχει ενεργά σε διεθνείς συνεργασίες με δίκτυα όπως το UN Global Compact, το UN Sustainable Development Solutions Network και το United Nations Academic Impact.

«Η συμμετοχή μας στο Διοικητικό Συμβούλιο της AASHE και το mentoring σε άλλα πανεπιστήμια αποτελεί μια μορφή ανταλλαγής τεχνογνωσίας που ενισχύει το παγκόσμιο οικοσύστημα της αειφορίας», αναφέρει η κ. Ασσαριωτάκη.

Η αλλαγή κουλτούρας και το σύστημα της επόμενης μέρας

Παρά τη διεθνή πρόοδο, η μετάβαση σε ένα πλήρως βιώσιμο πανεπιστήμιο παραμένει ένα σύνθετο εγχείρημα καθώς οι δυσκολίες εντοπίζονται σε τρεις βασικούς άξονες.

Η πρώτη έχει να κάνει με την ακαδημαϊκή ενσωμάτωση. Η ένταξη της βιωσιμότητας σε όλα τα προγράμματα σπουδών απαιτεί χρόνο, εξειδικευμένη γνώση και διαθεσιμότητα των διδασκόντων. Σε πολλές χώρες, πανεπιστήμια ενσωματώνουν πλέον θεματικές όπως η κλιματική αλλαγή, η πράσινη οικονομία, η βιοηθική και η βιώσιμη τεχνολογία σε πάνω από το 60% των υπό διδασκαλία μαθημάτων.

Ο δεύτερος άξονας αφορά τις επενδύσεις και τις υποδομές καθώς η βιωσιμότητα έχει κόστος. «Ενεργειακές αναβαθμίσεις, φωτοβολταϊκά, πράσινες υποδομές και αποτύπωμα άνθρακα απαιτούν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και επαρκή χρηματοδότηση» λέει στο Βήμα η κ. Ασσαριωτάκη.

Τέλος, η αλλαγή κουλτούρας αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση διότι εστιάζει στη μετατόπιση από την ευαισθητοποίηση στην καθημερινή εφαρμογή. Πρωτοβουλίες όπως εκστρατείες κατά του πλαστικού μιας χρήσης ή δράσεις για τη μείωση του αποτυπώματος τροφίμων (#ReduceYourFoodprint) είναι κρίσιμες για να αλλάξουν συμπεριφορές.

Όπως εξηγεί η κ. Ασσαριωτάκη, το αμερικανικό μοντέλο λειτουργίας καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο ρυθμιστικούς κόσμους, γεγονός που απαιτεί ευελιξία και συνεχή προσαρμογή σε ένα συχνά σύνθετο νομοθετικό τοπίο. «Για να ξεπεράσουμε αυτά τα εμπόδια, εντάσσουμε τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης στον στρατηγικό μας σχεδιασμό, διασφαλίζοντας ότι η βιωσιμότητα παραμένει σταθερή προτεραιότητα ανεξάρτητα από συγκυρίες. Παράλληλα, επενδύουμε στη συλλογή δεδομένων και στη συνεργασία με δίκτυα, ώστε να αποδεικνύουμε την αξία των πρωτοβουλιών μας και να παραμένουμε φορέας αλλαγής με διαχρονικό αποτύπωμα

Η βιωσιμότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί δομική ανάγκη εκτός από τάση. Πανεπιστήμια που επενδύουν σε αυτήν αναβαθμίζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης, ενισχύουν τη διαφάνειά τους, μειώνουν το λειτουργικό τους κόστος και προσελκύουν φοιτητές που επιλέγουν ιδρύματα με κοινωνική υπευθυνότητα.

Όπως επισημαίνει η κ. Ασσαριωτάκη, η πρόκληση είναι η διαρκής παραγωγή «μετρήσιμων, τεκμηριωμένων και ουσιαστικών αποτελεσμάτων» που μετατρέπουν τη βιωσιμότητα από θεωρία σε καθημερινή πράξη. Και αυτό είναι τελικά το μεγάλο στοίχημα: η δημιουργία πανεπιστημιακών κοινοτήτων που, εκτός από το να μιλούν για το μέλλον, το οικοδομούν.