Την τελευταία του πνοή άφησε σε ηλικία 85 ετών, o Ανδρέας Θεοφίλου, υστερα από μακρά μάχη με προβλήματα υγείας. Με το επιστημονικό του κύρος συνέβαλε στην απόφαση να μη δημιουργηθεί πυρηνικό εργοστάσιο στην Ελλάδα, ενώ σε διεθνές επίπεδο αναγνωρίστηκε για τη συμβολή του στην εξέλιξη της θεωρίας πυκνότητας συναρτησοειδών (Density Functional Theory) στο πεδίο της κβαντικής φυσικής των υλικών.
Γεννήθηκε το 1940 στην Κάτω Πάφο, όπου και ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του σε δημόσιο σχολείο. Στα μαθητικά του χρόνια εντάχθηκε στη νεολαία της ΕΟΚΑ, αναλαμβάνοντας και εκτελώντας αποστολές ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατία.
Σπούδασε στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών την περίοδο 1958–1963. Στρατευμένος στις τάξεις της Αριστεράς, συμμετείχε στα μεγάλα φοιτητικά κινήματα της εποχής. Υπήρξε οργανωμένος στην ΕΔΑ, μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Πανσπουδαστική και γραμματέας εξωτερικών υποθέσεων στον Σύλλογο Μπέρτραντ Ράσελ.
Μετά την αποφοίτησή του (1963) έλαβε υποτροφία της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) για μεταπτυχιακές σπουδές και έρευνα στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών “Δημόκριτος” .
Έφυγε από την Ελλάδα το 1968, όταν η Χούντα διόρισε στρατιωτικό διευθυντή στον «Δημόκριτο». Η νέα διοίκηση του κοινοποίησε την απόλυσή του και του απαγόρευσε την είσοδο στο ίδρυμα, εξαιτίας των πολιτικών του πεποιθήσεων. Δεν φυλακίστηκε ή εξορίστηκε επειδή εκείνη την εποχή διέθετε ακόμα κυπριακή υπηκοότητα.
Την ίδια χρονιά μετέβη στη Μεγάλη Βρετανία. Αναγορεύθηκε διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Salford (Μάντσεστερ) το 1971. Στη συνέχεια εργάστηκε σε διάφορα πανεπιστήμια της Ολλανδίας, της Γερμανίας και του Βελγίου.
Το καλοκαίρι του 1976, ύστερα από πρόσκληση της ΕΕΑΕ, επανήλθε στην Ελλάδα. Στον «Δημόκριτο» ανέλαβε την καθοδήγηση μιας πολυμελούς ερευνητικής ομάδας που ασχολούνταν με την Κβαντική Θεωρία των Ατόμων, Μορίων και Στερεών Συστημάτων.
Ο Θεοφίλου έγινε διεθνώς γνωστός για μια πρωτοποριακή επέκταση της θεωρίας Density Functional Theory (DFT) του αυστριακού Walter Kohn, ο οποίος τιμήθηκε για την εν λόγω δουλειά του το 1998 με το Νόμπελ Χημείας.
Η εργασία του στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980 έθεσε τη βάση για τη μαθηματική θεμελίωση της DFT σε διεγερμένες καταστάσεις, η οποία αποδείχθηκε καθοριστική για την περιγραφή πλήθους φαινομένων, όπως η φωτοσύνθεση, τα LED και οι ηλιακοί συλλέκτες, επιτρέποντας τη μελέτη τους με υπολογιστικές μεθόδους χωρίς την ανάγκη δαπανηρών πειραμάτων.
Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών δημοσιεύθηκαν σε περιοδικά διεθνούς κύρους στην Αγγλία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το 1977, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος ανέθεσε στον Θεοφίλου και στην ερευνητική του ομάδα να μελετήσουν τη δυνατότητα κατασκευής πυρηνικού αντιδραστήρα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή «Ποτάμι» ανατολικά της Καρύστου.
Η μελέτη τους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η δημιουργία πυρηνικού εργοστασίου δεν ήταν συμφέρουσα για περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και τεχνικούς λόγους. Το πόρισμα του συνέβαλε καθοριστικά στην αποτροπή της εγκατάστασης πυρηνικού σταθμού στην Ελλάδα.
Από το 1977 δίδασκε τα μαθήματα της Κβαντικής Μηχανικής και Στερεάς Κατάστασης και μαθηματικής θεωρίας ομάδων στη Σχολή Μεταπτυχιακών Σπουδών του «Δημόκριτου». Από το 1984 έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, δίδασκε στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών το μάθημα «Πυρηνικά όπλα και ειρήνη». Εκείνη την εποχή συγγράφει δύο εκλαϊκευμένα βιβλία για την πυρηνική φυσική: «Πυρηνικά Όπλα» και «Μετά το Τσερνόμπιλ.»
Υπήρξε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Εργαστηρίου Πυρηνικής Σύντηξης της Ε.Ε. (JET), ως εκπρόσωπος της Ελλάδας, από το 1981 έως το 1993.
Συνέχισε να ανήκει στο επιστημονικό δυναμικό του «Δημόκριτου» έως το 2007, ως Διευθυντής Ερευνών.
Έκτοτε παρέμεινε ενεργός ερευνητής, συνεχίζοντας τις δημοσιεύσεις του και συμμετέχοντας ως προσκεκλημένος ομιλητής σε διεθνή συνέδρια φυσικής, μέχρι το τέλος της ζωής του.
Η πολιτική κηδεία του Ανδρέα Θεοφίλου θα πραγματοποιηθεί στο Νεκροταφείο Ζωγράφου την Τετάρτη 8 Οκτωβρίου στις 10.30 πμ. Η σορός του θα αποτεφρωθεί την ίδια μέρα, στις 5:15 μ.μ., στο κρεματόριο της Ριτσώνας.
