Διεθνώς αναγνωρισμένη, με την προηγούμενη έκθεσή της «Feed me, Eat me, Cheat me» στο Κινηματογραφικό Μουσείο Eye του Άμστερνταμ να έχει συζητηθεί πολύ και με μια διαδρομή που διασχίζει την 59η Biennale της Βενετίας και σημαντικούς καλλιτεχνικούς σταθμούς στο Μόντρεαλ, το Μπέργκαμο, το Τούρκου της Φινλανδίας, την Ουτρέχτη της Ολλανδίας, η Τζάνις Ράφα, γνωστή μας και από το κινηματογραφικό «Kala Azar» (2020), πραγματοποιεί εν έτει 2025 την πρώτη της ατομική έκθεση σε μουσείο στην Ελλάδα και στο ΕΜΣΤ με τίτλο «We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα» σε επιμέλεια της Δάφνης Βιτάλη.

Η έκθεση περιλαμβάνει μια σειρά από νέες παραγωγές που έχουν δημιουργηθεί ειδικά για το EMΣΤ, ως συνέχεια πάνω στην έρευνά της καλλιτέχνιδας με αντικείμενο τη σχέση ανθρώπινου και ζωικού κόσμου και πιο συγκεκριμένα τη σχέση του ανθρώπου με τα άλογα. Παρουσιάζεται ως μέρος των τεσσάρων νέων εκθέσεων του ΕΜΣΤ που άνοιξαν στο κοινό στις 4 Απριλίου ως πρελούδιο στην επερχόμενη μεγάλη έκθεση του ΕΜΣΤ «Γιατί να κοιτάμε τα ζώα; Δικαιοσύνη για την μη ανθρώπινη ζωή» και μέσω μιας πολυμεσικής αφήγησης, εστιάζει στην ιδέα της επιθυμίας για το σώμα του αλόγου και της ανάγκης για κυριαρχία και υποταγή.

Μαζί με την επιμελήτρια Δάφνη Βιτάλη, η Τζάνις Ράφα μεταμορφώνει δύο από τους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου σε μία υποβλητική εγκατάσταση εντός της οποίας συναντούμε νέα γλυπτικά έργα, έργα νέον με κείμενο, καθώς και τη βιντεο-εγκατάσταση «Η απουσία του σώματός σου διαμόρφωσε τα θεάματα του παρελθόντος μας» που έχει γυριστεί στις άδειες εγκαταστάσεις ενός ιππόδρομου και στο οποίο εμπεριέχεται αρχειακό υλικό κινούμενης εικόνας των αρχών του εικοστού αιώνα.

Η επιμελήτρια της έκθεσης Δάφνη Βιτάλη και η καλλιτέχνις Τζάνις Ράφα στο ΕΜΣΤ. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη

Όσο το σώμα του αλόγου απουσιάζει από την έκθεση, άλλο τόσο η φαντασιακή και αισθησιακή της ατμόσφαιρα συνεπαίρνουν τον επισκέπτη, βυθίζοντάς τον σε μια εμπειρία στην άκρη του υποσυνείδητου. Φροντίδα και προδοσία, αισθησιακότητα και κυριαρχία, αγάπη και έλεγχος «αποικιοποίηση» της μη ανθρώπινης ζωής και σωματική υποταγή. Η Τζάνις Ράφα και η Δάφνη Βιτάλη μιλούν στο ΒΗΜΑ για τις έννοιες που μας προτρέπουν να ελέγξουμε επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση μας με το άλογο, τα ζώα, το οικοσύστημα μας.

«Ο στόχος ήταν να αναδείξουμε πώς αυτή η αφήγηση, δημιουργεί έναν κόσμο ο οποίος αφηγείται κάτι στον επισκέπτη αλλά και τον αφήνει να αιωρείται, να αναμετρηθεί με το δικό του συνειδητό και υποσυνείδητο.»

Πώς επιλέξατε να αποδώσετε τη σχέση εξαπάτησης του αλόγου από τον άνθρωπο με το σώμα του αλόγου απών; Η έκθεση αγγίζει πολλές έννοιες και θεματικές.

Δάφνη Βιτάλη: Οι έννοιες που πραγματεύεται η Τζάνις στη δουλειά της παραμένουν παρούσες μέσα στην εξέλιξη του έργου της. Όταν αποφασίσαμε να δουλέψουμε πάνω σε μια έκθεση στο ΕΜΣΤ, είχαμε να λάβουμε υπόψιν μας το πώς θα ήταν ο χώρος. Σκεπτόμενες τις διαφορετικές εκδοχές που θα μπορούσαμε να προτείνουμε και να συζητήσουμε, βρήκαμε ένα πολύ εύφορο έδαφος και από την πλευρά της διεύθυνσης του ΕΜΣΤ και της καλλιτεχνικής διευθύντριας Κατερίνας Γρέγου που μας εμπιστεύθηκε να δουλέψουμε πάνω σε νέες παραγωγές και σε ένα μεγάλο δικάναλο βίντεο για το οποίο δεν ξέραμε σίγουρα αν θα είχαμε τη δυνατότητα να γίνουν τα γυρίσματα που επιθυμούσε η Τζάνις στον ιππόδρομο. Όλα αυτά ήταν μια μεγάλη πρόκληση.

Κάποια στοιχεία της έκθεσης η οποία χαρακτηρίζεται από την απουσία του αλόγου, προέρχονται από προηγούμενες δουλειές και από την προηγούμενη έρευνα της Τζάνις. Τα έργα όμως ενώ προετοιμάζαμε την έκθεση, δουλεύτηκαν in situ, δεν προϋπήρχαν, δουλεύτηκαν πολύ σύντομα και μέσα στην αρχιτεκτονική του συγκεκριμένου χώρου.

Στον πρώτο χώρο θέλαμε να βγει έντονος ο ερωτισμός, η ποιητική και ερωτική διάθεση που υπαγορεύονται από το πρώτο νέον, ενώ το δεύτερο νέον δίνει περισσότερες πληροφορίες. Στον δεύτερο χώρο μας ενδιέφερε να υπάρχει τόσο το ιστορικό στοιχείο όσο και αυτό της τεκμηρίωσης.

Η Τζάνις Ράφα στην έκθεση «We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα». Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη

Τζάνις Ράφα: Σκεφτήκαμε τι θα ήταν το καλύτερο εφικτό να γίνει από τη στιγμή που θέλαμε να παράγουμε νέο έργο. Να αναπαράγουμε κάποιες δουλειές μέσα σε αυτό τον χώρο που θα ήταν περιορισμένες ή να προχωρήσουμε με ένα πρότζεκτ που κατακλύζει και τις δύο αίθουσες και προσπαθεί να προτείνει κάτι φρέσκο;
Στην ουσία δημιουργήθηκε μια αφήγηση. Επειδή προέρχομαι από την αφήγηση του κινηματογράφου χωρίς λόγο, εικονολατρικά με έναν τρόπο, ο στόχος ήταν να αναδείξουμε πώς αυτή η αφήγηση, δημιουργεί έναν κόσμο ο οποίος αφηγείται κάτι στον επισκέπτη αλλά και τον αφήνει να αιωρείται, να αναμετρηθεί με το δικό του συνειδητό και υποσυνείδητο.

Η απουσία του ζώου έχει να κάνει εν μέρει με μια αντίληψη της έκθεσης ως αρχαιολογία, σε σχέση με το παρελθόν μας και το αποτύπωμα μας. Αποτύπωμα που στον ιππόδρομο, ο οποίος αποτελεί το κατεξοχήν θέαμα με άλογα, περιλαμβάνει τις σέλες, τις στομίδες, ακόμα και τις αρχιτεκτονικές δομές, τα starter που έχουν στον ιππόδρομο.

«Η ελαστικότητα, η ομορφιά, η δύναμη, όλα αυτά τα σύμβολα στηρίζονται σε μια ιδέα του αλόγου, που είναι μια κατασκευασμένη ιδέα, όχι το ίδιο το άλογο».

Η ενέργεια του χώρου μας υποβάλλει σε μια διαδικασία να σκεφτούμε τη σχέση μας με τα άλογα, τα οποία θαυμάζουμε για τη δύναμή τους, την ομορφιά τους, την αίσθηση ελευθερίας που αποπνέουν. Κι όμως θέλουμε να τα δαμάσουμε.

Δάφνη Βιτάλη: Νομίζω ότι αυτό που αναζητά η Τζάνις στη δουλειά της είναι να μας υπενθυμίσει πως σήμερα έχουμε σχεδόν ξεχάσει την ελεύθερη φύση του αλόγου. Εκθέτοντας όλες αυτές τις ανθρώπινες επινοήσεις για να το ιππεύσουμε, να το τιθασεύσουμε, να το ψυχαγωγήσουμε και να ψυχαγωγηθούμε εμείς κυρίως, είναι σαν να αναζητάει το ανυπότακτο άλογο, το οποίο όμως δεν υπάρχει.

Άποψη εγκατάστασης από την ατομική έκθεση της Janis Rafa: We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα, 2025. Παραγωγή ΕΜΣΤ. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν

Τζάνις Ράφα: Το όλο concept ξεκινάει από μια έννοια που θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε σε σχέση με την έκθεση, που είναι το performed horse (επιτελεσμένο άλογο), δηλαδή το άλογο-κατασκεύασμα, το άλογο που εμείς θαυμάζουμε και που γνωρίζουμε είτε σαν εικόνα, είτε σαν έννοια, είτε σαν αυτό που συμβολίζει για μια ελίτ ή για μια ιστορική αναδρομή της ανθρώπινης εξέλιξης.

Η ελαστικότητα, η ομορφιά, η δύναμη, όλα αυτά τα σύμβολα στηρίζονται σε μια ιδέα του αλόγου, που είναι μια κατασκευασμένη ιδέα, όχι το ίδιο το άλογο. Το άλογο το ίδιο που είναι το ελεύθερο άλογο, είναι ένα ζώο που δεν μένει ποτέ μόνο του, είναι σε κοπάδια. Τα άλογα δεν είναι φτιαγμένα για να καβαλιούνται.

Αυτό που εμείς έχουμε σαν εικόνα αλόγου είναι πολύ μακριά από τη φυσιολογία του ζώου, δηλαδή οι καλπασμοί που μας έχουν εντυπωθεί στο μυαλό ή τα γυρισμένα κεφάλια, τα «δουλεμένα» που λέμε εμείς στην ιππασία. Όλα αυτά είναι ένα κατασκευασμένο σώμα και όχι αυτό που είναι πραγματικά το άλογο. Είναι αυτό που έχουμε μάθει μέσα από την εικόνα, τους μύθους, όλη αυτή τη χρήση που επί της ουσίας είναι μια παραμόρφωση του αλόγου.

Η έκθεση φυσικά σχολιάζει την άκρατη κερδοφορία μέσα από την εκμετάλλευση του αλόγου.

Δάφνη Βιτάλη: Το δεύτερο νέον στην έκθεση μιλάει για το κέρδος. Aφιερώνεται σε ένα συγκεκριμένο άλογο-φαβορί που είχε πετύχει επτά νίκες σε 27 αγώνες στην Αγγλία και στο τέλος αφού αποκλείστηκε από τις ιπποδρομίες, βρέθηκε στα σφαγεία της Τουρκίας για να γίνει κρέας.

Τζάνις Ράφα: Από τη μία είναι ο τζόγος και η απόλαυση του και από την άλλη, μία βιομηχανία. Προερχόμενη από την αθλητική ιππασία γνωρίζω ότι υπάρχει ένα οικονομικό όφελος σε πολλά πόστα μέσα σε αυτό τον χώρο. Το συγκεκριμένο έργο είναι ένας συμπυκνωμένος τρόπος μέσα από τον λόγο να εξερευνήσουμε την έννοια του κέρδους, να δούμε την ατομική ιστορία και εμπειρία πίσω από το άλογο ως ξεχωριστή μονάδα.

Εξετάζουμε την προσωπική ευθύνη και ενοχή, αλλά και την συλλογική, όπως και το γιατί τοποθετούμε τα ζώα στον πληθυντικό αριθμό, σε ένα σύνολο. Προσωπικά με συγκινεί πάντα και με απασχολεί η ατομική εμπειρία: η μπριζόλα μας είναι μια ατομική εμπειρία, πέρα από το συλλογικό κομμάτι που αφορά τη βιομηχανία του κρέατος. Ένα ζώο έχει γεννηθεί, έχει χωριστεί από τη μάνα του, έχει κρεμαστεί, έχει ουρλιάξει, έχει σφαχτεί και έχει εν τέλει φαγωθεί. Με έναν τρόπο αυτό είναι ένα πολιτικό θέμα και αναφέρομαι στα δικαιώματα και στην πολιτική των ζώων.

Janis Rafa The Absence of your Body has Shaped the Spectacles of our Past 2025 (video still). Δικάναλη βίντεο εγκατάσταση, έγχρωμη, ήχος, 12′. Παραγωγή ΕΜΣΤ.
Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας.

Είμαστε ανοιχτοί στον διάλογο σχετικά με την ηθική μας ευθύνη απέναντι στα ζώα;

Τζάνις Ράφα: Δεν ξέρω πόσο έτοιμοι είναι οι συνομιλητές μας να ακούσουν για αυτή την πολιτική. Πάντα υπάρχει έντονη αντίσταση όταν αναφερόμαστε στο θέμα των δικαιωμάτων των ζώων, γιατί αφορά τον προσωπικό μας χώρο, το ίδιο μας το σπίτι, την παιδεία και την πληροφορία που διοχετεύουμε στα ίδια μας τα παιδιά. Δεν αρκεί να βλέπει το παιδί σου την «Πέππα, το γουρουνάκι», αλλά και να μην προσφέρεις το χοιρινό στο πιάτο του.

Υπάρχει μια παρεξηγημένη σύνθεση ιδεών για την οποία δεν έχουμε αναρωτηθεί και σχεδόν μια θρησκευτική αντίληψη στο πώς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα γύρω μας είτε αυτή έχει να κάνει με τη διατροφή μας, είτε με την παιδεία μας, στην οποία κυριαρχεί το «πίστευε και μη ερεύνα». Αυτό είναι που μας έμαθαν η παράδοση, τα έθιμα. Δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα, πρόκειται για έναν πολιτισμό χτισμένο πάνω σε κάποιες θεωρίες, οι οποίες είναι πολύ καταπιεστικές, πολύ συντηρητικές, πολύ σπισιστικές, πολύ ξεπερασμένες. Το μεγαλύτερο ποσοστό της κοινωνίας δυσκολεύεται να αναμετρηθεί με αυτά τα ερωτήματα.

Δάφνη Βιτάλη: Η αντίσταση αυτή είναι υπαρκτή, δεν είμαστε έτοιμοι να αμφισβητήσουμε κάποια στερεότυπα. Η αναφορά στον τίτλο της έκθεσης στον πληθυντικό – «Εμείς που προδώσαμε τα άλογα» – είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε για πολλαπλά θέματα που αφορούν την ανθρωπότητα ως σύνολο. Καμιά φορά δυσκολευόμαστε να δούμε τη συνθήκη που έχει δημιουργηθεί γιατί κυριαρχεί το κοινώς αποδεκτό. Στην περίπτωση του αλόγου ο ιππόδρομος είναι η κανονικότητα όπως και το άλογο να υπάρχει μέσα σ’ αυτόν. Έχουμε σχεδόν ξεχάσει ότι τα άλογα δεν είναι φτιαγμένα για να τα ιππεύουν.

«Η έκθεση αγγίζει το θέμα του φύλου, το παιχνίδι των ρόλων και τον τρόπο που τα σώματα έχουν φτιαχτεί με βάση μια αρσενική αντίληψη γύρω από το πώς το σώμα τιθασεύεται αλλά και το πώς το απολαμβάνουμε».

Στη δυτική κουλτούρα παρατηρούμε ότι κυριαρχεί το στερεότυπο του άνδρα-καομπόη και του άνδρα-κυνηγού που τιθασεύει την ορμή του αλόγου.

Τζάνις Ράφα: Η έκθεση αγγίζει το θέμα του φύλου, το παιχνίδι των ρόλων και τον τρόπο που τα σώματα έχουν φτιαχτεί με βάση μια αρσενική αντίληψη γύρω από το πώς το σώμα τιθασεύεται αλλά και το πώς το απολαμβάνουμε. Το ότι μέσα από μια βίαιη πρακτική υπάρχει απόλαυση, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι και μια αρσενική εκδοχή μιας πραγματικότητας που έχει να κάνει τόσο με το άλογο όσο και με το θηλυκό σώμα.

Οι σέλλες στην έκθεση είναι χρησιμοποιημένες. Κάποιες είναι από δική μου συλλογή σελλών από τους ιππικούς ομίλους, άλλες – πολύ λίγες – είναι καινούργιες και μια πλειοψηφία είναι από μια συλλογή ενός συλλέκτη, κτηνιάτρου αλόγων. Καταφέραμε από μια ελληνική συλλογή ιππικών ειδών να έχουμε μία σέλλα από το 1880, αλλά και μία από το 1910, μία αγγλική σέλλα στο πλάι για γυναίκες. Σε αυτές τις σέλλες οι γυναίκες τοποθετούνται με κλειστά πόδια και τείνουν να πέφτουν πιο εύκολα. Νιώθει η γυναίκα την καταπίεση, γιατί και ιππεύει και δεν μπορεί να βολευτεί πάνω στο άλογο, δεν μπορεί να το τιθασεύσει απόλυτα. Όλα αυτά έχουν πολύ ενδιαφέρον στο πώς συντηρούνται και διαμορφώνονται πληθυσμοί ολόκληροι από σώματα. Και γι’ αυτό η έκθεση δεν έχει να κάνει μόνο με το άλογο και τελικά ούτε μόνο με τα ζώα. Έχει να κάνει με το καταπιεσμένο σώμα ή αλλιώς με το κατασκευασμένο σώμα, και με την αδυναμία μας τελικά να δούμε πίσω απ’ αυτό, που είναι το ελεύθερο σώμα, αυτό που δεν του έχουμε αποδώσει συγκεκριμένο νόημα και κατηγοριοποίηση.

Η Τζάνις Ράφα στην έκθεση We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα, 2025. Φωτογραφία: Σίσσυ Μόρφη

Το άλογο είναι ένα παράδειγμα – πρότυπο αυτής της κατασκευασμένης έννοιας στην προσπάθειά μας να απευθυνθούμε σε ένα πιο ευρύ κοινό για να μιλήσουμε για τις έννοιες της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης, ακριβώς γιατί είναι το ζώο που εξημερώνεται, με το οποίο έχει κανείς προσωπική επαφή. Αυτός ο παρεξηγημένος ερωτισμός ανάμεσα στον ιδιοκτήτη και το άλογο του – το «μ’ αγαπάει, με λατρεύει και εγώ το αγαπάω, το λατρεύω σαν Θεό», εγείρει ερωτηματικά ως προς τη συνθήκη συναίνεσης που έχει επιτευχθεί. Είναι μια δική μας διαστροφή να εξαπατούμε τις ανάγκες του ζώου για ασφάλεια, για φαΐ, για συντροφιά ώστε να χρησιμοποιούμε το σώμα του, να αντλούμε την ανάγκη μας να αγαπηθούμε από αυτό. Αυτό έχει να κάνει με την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας που εργαλιοποιεί το άλογο στον βωμό του κέρδους.

«Δεν τολμώ να πω ότι κάνω ακτιβισμό γιατί έχω μεγάλο θαυμασμό στους ανθρώπους που αφιερώνουν όλη τους τη ζωή σε αυτό».

Τζάνις, σε έχουν ρωτήσει ξανά και θα σε ρωτήσω κι εγώ, αν το έργο σου συνιστά ακτιβισμό.

Τζάνις Ράφα: Παλιά η απάντηση ήταν ότι επειδή οι περισσότερες δουλειές μου είχαν να κάνουν με το νεκρό σώμα των ζώων, όπως στο «Kala Azar», και την απόδοση αξίας στο σώμα που έχει φύγει, έλεγα ότι δεν καταφέρνω να κάνω ακτιβισμό, γιατί ασχολούμαι πιο πολύ με το ζώο που έχει φύγει παρά με το σώμα που έχει ανάγκη.

Τώρα τι απάντηση θα έδινα; Έχω μεγαλώσει σε ένα πλαίσιο στο οποίο έχω μάθει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και σε προσωπικό επίπεδο να προσπαθώ πολύ για το ζώο με διάφορους τρόπους. Αλλά ο ακτιβισμός είναι μια συλλογική προσπάθεια την οποία άλλες φορές καταφέρνω και άλλες όχι. Δηλαδή νιώθω ότι δεν έχω καταφέρει λόγω διαφόρων ζητημάτων, να μπω δυναμικά σε ομάδες, οι οποίες έχουν ακτιβιστική δράση. Ίσως προσπαθώ να το εφαρμόσω με τη δουλειά μου στην τέχνη σε πιο έντονο ύφος, με προσωπικούς στόχους και προσπάθεια. Δεν τολμώ να πω ότι κάνω ακτιβισμό γιατί έχω μεγάλο θαυμασμό στους ανθρώπους που αφιερώνουν όλη τους τη ζωή σε αυτό.

Σε μια άλλη συνέντευξη έλεγα ότι αποτυγχάνουμε όταν κάνουμε μια έκθεση που έχει δέρματα ζώων που μπαίνουν πάνω στα δέρματα άλλων ζώων ή έχει ουρές ζώων που πωλούνται και κάποιες είναι αγοραστές. Αυτές οι αποτυχίες είναι συνεχείς, η προσπάθεια όμως μένει. Για χρόνια φρόντιζα το άλογο που είχαμε ως οικογένεια και το οποίο με νύχια και με δόντια καταφέρναμε να υποστηρίζουμε οικονομικά μέχρι να γεράσει και να φύγει, μετά από 15 χρόνια ελευθερίας απόλυτης. Ακόμα και αυτό το θεωρώ ως ένα πολύ μικρό βήμα προσωπικού ακτιβισμού στο να μπορώ, σε όσες ζωές έχω γύρω μου, να προσφέρω ό, τι πιο φροντιστικό και ειλικρινές διαθέτω.

Το βίντεο στον ιππόδρομο-φάντασμα, υποδηλώνει τη φθορά, το πεπερασμένο του σώματος στον χρόνο. Συνιστά ίσως κι ένα φόρο τιμής στο χαμένο άλογο;

Δάφνη Βιτάλη: Είναι η δεύτερη φορά που η Τζάνις στη δουλειά της χρησιμοποιεί αρχειακό υλικό, εν προκειμένω από τα αρχεία του Eye Film Museum, τότε που η Τζάνις είχε την πρόσβαση με τους συνεργάτες και τους επιμελητές που έκαναν την έρευνα και την ενθάρρυνα να το ενσωματώσει στο βίντεο. Στο υλικό προέρχεται από την Ινδονησία του 1910-1912 όπου απεικονίζονται αποικιοκρατικές πρακτικές σε σχέση με ντόπια ελεύθερα κοπάδια αλόγων που εξημερώνονται, αλλά και από ιπποδρομίες στο Λονδίνο και μας υπενθυμίζει ότι όλη αυτή η σχέση μας με το άλογο και όλα αυτά τα θέματα που αναφέραμε προηγουμένως είναι κάτι πανάρχαιο. Πέρα από τον έμφυλο χαρακτήρα των ιπποδρομιών, το αρχειακό υλικό είναι και το μοναδικό σημείο της έκθεσης όπου το άλογο είναι παρών και φαίνεται και η σχέση του με τον άνθρωπο. Ποιοι έκαναν ιππασία, για ποιο λόγο τιθάσευαν, πώς ψυχαγωγούνταν – κάποιοι συσχετισμοί υπάρχουν και σήμερα.

Janis Rafa The Absence of your Body has Shaped the Spectacles of our Past. 2025 (video still). Δικάναλη βίντεο εγκατάσταση, έγχρωμη, ήχος, 12′ Παραγωγή ΕΜΣΤ. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδος.

Τζάνις Ράφα: Όλα αυτά λένε κάτι για εμάς. Ποιοί είμαστε, τι είναι όλες αυτές οι ανάγκες και οι πόθοι που έχουμε και πώς τους εκπληρώνουμε τελικά; Είναι κατά βάση αρσενικοί πόθοι, ένα κατασκεύασμα που έχει δομηθεί καταρχάς από μια αρσενική αντίληψη των πραγμάτων. Η απουσία του αλόγου από τον ιππόδρομο υποδηλώνει το φθαρτό σώμα, το πένθος. Για μένα είναι ένα εύρημα να μιλήσω για την ομοιότητα που έχουμε άνθρωποι και ζώα μπροστά στη θνητότητα. Δηλαδή αυτή η φθαρτότητα του σώματος που όλους μας χαρακτηρίζει είναι ο πιο απλός τρόπος να καταλάβουμε την ομοιότητα που έχουμε με την αγελάδα που δεν θέλει να πεθάνει.

Όλοι έχουμε την ίδια αίσθηση για την αξία της ζωής μας. Όλοι προσπαθούμε να μείνουμε ζωντανοί, δεν θέλουμε να φύγουμε. Δεν υπάρχει κανένα ζώο που να έχει αυτή την θέληση να φύγει εκτός κι αν του έχει συμβεί κάτι τραυματικό σε σχέση με το κοντινό του περιβάλλον. Ακόμα και όταν βλέπω τη σέλλα, εγώ βλέπω τα σώματα που έχουν μπει από κάτω. Και η σέλλα που μένει είναι φτιαγμένη από άλλο σώμα, αναλώσιμο, γιατί το ένα άλογο φέρνει το άλλο. Τα άλογα ζουν 30 χρόνια, το ένα αντικαθιστά το άλλο. Αυτή η αναλωσιμότητα του ζώου καθιστά τη σέλλα ένα μνημείο, μια μνήμη. Η Δάφνη έλεγε κατά το στήσιμο της έκθεσης ότι φτιάχνω έναν φόρο τιμής. Δεν το είχα σαν στόχο, αλλά τελικά νομίζω ότι πέρα από ένα ξέπλυμα ενοχής, έχει σίγουρα και φόρο τιμής μέσα.

INFO «Τζάνις Ραφα: We betrayed the horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα». Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη. ΕΜΣΤ, 3ος Οροφος, 4 Απριλίου–5 Οκτωβρίου 2025 .