Ακριβώς έναν χρόνο πριν, πανίσχυρες επενδυτικές τράπεζες της Wall Street (Lehman Βrothers, Μerrill Lynch, Βear Stearns) και του λονδρέζικου City κατέρρεαν όπως τα ντόμινο· τραπεζικά και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (Washington Μutual, Wachovia, ΑΙG, Fannie Μae, Freddie Μac, Νorthern Rock) είτε ξεπουλήθηκαν για ψίχουλα είτε κρατικοποιήθηκαν και τραπεζικοί κολοσσοί (Citigroup, Βank of Αmerica, UΒS) σχεδόν διαλύθηκαν, προκαλώντας πανικό στις κυβερνήσεις, στους κεντρικούς τραπεζίτες και στους επενδυτές μήπως και καταρρεύσει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ο τραπεζικός τομέας των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Στις δύο μητροπόλεις της τραπεζικής βιομηχανίας, στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο, η ραγδαία επιδείνωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης τον περασμένο Σεπτέμβριο, εισερχόμενη στην καταστρεπτικότερη φάση της, πράγματι απειλούσε να παρασύρει και το διεθνοποιημένο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι σαν σεισμικές αυτές δονήσεις, καθώς παρέπεμπαν στη μεγάλη κρίση του 1929- 1930, πυροδότησαν παγκόσμιο συναγερμό. Καλούνταν οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να δράσουν προκειμένου να αντιμετωπίσουν ένα δυσοίωνο συνδυασμό που δεν είχε προηγούμενο: τη χειρότερη χρηματοπιστωτική κρίση των τελευταίων 80 ετών και ταυτοχρόνως τη βαθιά ύφεση των ηγέτιδων οικονομιών, από τις ΗΠΑ ως την Ευρώπη, την Ιαπωνία και την Κίνα.
▅ Τι προηγήθηκε
Δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Οι 13 μήνες που είχαν προηγηθεί της χρεοκοπίας της Lehman Βrothers (στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008), κατέδειξαν ότι υποτιθέμενες αξιόπιστες και συντηρητικά διαχειριζόμενες τράπεζες, κυρίως των ΗΠΑ και της Ευρώπης, είχαν μεταμορφωθεί σε σκληρούς τζογαδόρους και έπαιζαν ριψοκίνδυνα με τα χρήματά μας. Θα έπρεπε να έρθει η πτώχευση της Lehman για να τρομάξουν οι πολιτικοί και οι τραπεζικοί αξιωματούχοι από το ενδεχόμενο επανάληψης ενός νέου κραχ τύπου 1929. Τελικώς, η χρεοκοπία αυτή λειτούργησε σαν καταλύτης για τον συντονισμό των προσπαθειών σε Δύση και Ανατολή και έτσι αποφεύχθηκε η κατάρρευση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι κυβερνήσεις πλημμύρισαν με χρήμα το τραπεζικό σύστημα και δρομολόγησαν δημοσιονομικά πακέτα τόνωσης των εθνικών τους οικονομιών, ύψους εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων, προκειμένου να κάνουν ηπιότερη την ύφεση. Από την πλευρά τους, οι κεντρικές τράπεζες οδήγησαν τα βασικά επιτόκια δανεισμού σε μηδενικά επίπεδα στις ηγέτιδες οικονομίες της Δύσης.
Οι μαύρες όμως αυτές ημέρες αποτελούν μακρινό παρελθόν. Τελικώς, το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα, αφού έφθασε στο χείλος του γκρεμού εξαιτίας των κολοσσιαίων ζημιών, ύψους 1,5 τρισ. δολαρίων, διεσώθη. Οι αγορές χρήματος, οι οποίες βρέθηκαν στο επίκεντρο της θυελλώδους αυτής κρίσης, επούλωσαν κατά μεγάλο μέρος τις πληγές τους. Πολλές μεγάλες τράπεζες και χρηματιστηριακές φίρμες κατάφεραν και πάλι να στραφούν στις αγορές κεφαλαίου προκειμένου να αντλήσουν την αναγκαία ρευστότητα για να ενισχύσουν τους ισολογισμούς τους.
Οι τιμές στις αγορές κατοικίας των ΗΠΑ και της Βρετανίας δείχνουν τάση σταθεροποίησης. Τα χρηματιστήρια στις αναπτυγμένες οικονομίες από τον πάτο της 9ης Μαρτίου του 2009 και μετά κάνουν ράλι. Το εξάμηνο αυτό ράλι τους έχει φέρει κέρδη σχεδόν 50% και έχουν πλησιάσει στα επίπεδα που ήταν τη μοιραία ημέρα χρεοκοπίας της Lehman. Η επιστροφή της αισιοδοξίας στον κόσμο του χρήματος κυρίως αντικατοπτρίζεται στην αναζωπύρωση της όρεξης για την ανάληψη του επενδυτικού κινδύνου. Τα κεφάλαια εγκαταλείπουν την ασφάλεια των κρατικών ομολόγων και του δολαρίου και εισρέουν στις αναδυόμενες αγορές και στις αγορές εμπορευμάτων. Οι τιμές του πετρελαίου σημείωσαν τη μεγαλύτερη ποσοστιαία άνοδο τριμήνου από το 1990.
▅ Χαλαρή πολιτική
Παρ΄ όλα αυτά, η χαλαρότερη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική στην οικονομική ιστορία πρέπει να συνεχιστεί. Εστω κι αν η υπερβάλλουσα ρευστότητα ενέχει τον κίνδυνο αναζωπύρωσης του πληθωρισμού και της δημιουργίας μιας «φούσκας» στις αγορές. Τούτο διότι είναι πολύ νωρίς για τη διακήρυξη της νίκης, αφού το ποσοστό της ανεργίας έχει πλησιάσει το 10% σε ΗΠΑ και Ευρώπη και θα συνεχίσει να αυξάνεται ακόμη και όταν αρχίσει η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Σημειωτέον ότι η κατάρρευση της Lehman, εκτός του ότι έσυρε στο χείλος του γκρεμού το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, έπληξε την επιχειρηματική και καταναλωτική εμπιστοσύνη. Αμείωτη συνεχίζεται η πτώση της ιδιωτικής κατανάλωσης, με τους καταναλωτές να ανακαλύπτουν τις αρετές της αποταμίευσης. Παραλλήλως, οι επιχειρήσεις, στραπατσαρισμένες από τις υπερβολές του παρελθόντος και από τον προβληματικό τραπεζικό τομέα, είναι ακόμη διστακτικές στις επενδύσεις τους. Το χάσμα αυτό θα επιδεινωθεί περαιτέρω από μια πρόωρη απόσυρση της ρευστότητας από την παγκόσμια οικονομία, διότι η ιδιωτική κατανάλωση και η οικονομική δραστηριότητα στο σύνολό τους θα βυθιστούν ακόμη περισσότερο, με δραματικές συνέπειες για όλο τον κόσμο.
Αλλωστε, είναι γνωστές οι οδυνηρές συνέπειες μιας δημοσιονομικής λιτότητας σε ανώμαλες ακόμη καταστάσεις, όπως οι τρέχουσες. Δύο είναι τα τρανταχτά ολέθρια παραδείγματα: το 1937, όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ, μεταξύ άλλων, μείωσε δραστικά τις κυβερνητικές δαπάνες και αύξησε τους φόρους. Το αποτέλεσμα ήταν η βαθιά ύφεση της αμερικανικής οικονομίας και η δραματική πτώση των ιδιωτικών επενδύσεων. Το δεύτερο έλαβε χώρα έπειτα από 60 χρόνια, στην Ιαπωνία, όταν μεταξύ του 1996- 1997 η ιαπωνική κυβέρνηση προσπάθησε να ισοσκελίσει τον τεράστια ελλειμματικό προϋπολογισμό μειώνοντας τις δαπάνες και αυξάνοντας τους φόρους: προκλήθηκε βαθιά ύφεση της ιαπωνικής οικονομίας και βουτιά των επενδύσεων.
▅ Η συνάντηση του G20
Η συμφωνία των υπουργών Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζιτών των χωρών-μελών του G20, στην τελευταία συνάντησή τους το περασμένο Σαββατοκύριακο στο Λονδίνο, ότι το 2010 θα είναι πολύ νωρίς για να αρχίσουν να αποσύρουν τα μακροοικονομικά προγράμματα τόνωσης των οικονομιών, ενθουσίασε τους επενδυτές. Ελπίζουν οι επενδυτές ότι η υπόσχεση του G20 να διατηρήσει χαμηλά τα επιτόκια θα βοηθήσει ώστε η ανάκαμψη των οικονομιών να είναι σχήματος V. Το φθηνό κόστος δανεισμού είναι σπουδαίας σημασίας για τους επενδυτές, διότι γνωρίζουν ότι οι συνέπειες από την καλπάζουσα ανεργία καθιστούν απαραίτητη τη διατήρηση της ισχυρής νομισματικής τόνωσης από τις κεντρικές τράπεζες. Μόνον έτσι θα αποτραπεί ο κίνδυνος οι τρέχουσες εύθραυστες ενδείξεις ανάκαμψης των οικονομιών να αναποδογυρίσουν σε μια διπλή ύφεση, εξαιτίας μιας πρόωρης απόσυρσης των οικονομικών πακέτων τόνωσης. Το σύνθετο σενάριο του χρυσού
Η τιμή του χρυσού, η οποία είχε εκτιναχθεί στο ύψος ρεκόρ των 1.032 δολαρίων ανά ουγκιά τον περασμένο Μάρτιο, πλησίασε και πάλι τα ύψη αυτά την εβδομάδα που πέρασε. Και τότε μεν οι επενδυτές, τρομαγμένοι από το οικονομικό κραχ, είχαν καταφύγει στην ασφάλεια του πολυτίμου μετάλλου. Τώρα όμως οι μαύρες αυτές ημέρες αποτελούν μακρινό παρελθόν. Ως συνήθως, με τον χρυσό η ιστορία είναι σύνθετη. Το ράλι του χρυσού εν μέρει ανακλά τη δραματική εξασθένηση του δολαρίου, η οποία καθιστά φθηνότερη την αγορά του σε όσους διαθέτουν άλλα νομίσματα και κυρίως ευρώ. Προχθές, Παρασκευή, το δολάριο κατρακύλησε σε σχέση με το ευρώ στα 1,4627 δολάρια.
Ο σπουδαιότερος ωστόσο παράγοντας για το τρέχον άλμα του χρυσού είναι οι εκτιμήσεις ότι τα όντως εντυπωσιακά οικονομικά μέτρα των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών θα οδηγήσουν σε πληθωρισμό. Ομως είναι υπερβολές οι ανησυχίες αυτές. Η ύφεση των οικονομιών είναι βαθιά στις περισσότερες χώρες ώστε η υπερβάλλουσα ρευστότητα να κρατήσει υπό έλεγχο τον πληθωρισμό.
