Αίσθηση έχει προκαλέσει στους Προκαθημένους της Ορθοδόξου Εκκλησίας και στους πιστούς της Ρωμαιοκαθολικής η απόφαση του Πάπα Βενέδικτου ΙΣτ´ να αφαιρέσει τον προσδιορισμό «Πατριάρχης της Δύσης» από τον τίτλο του. Χίλια τριακόσια σαράντα δύο χρόνια μετά την ανακήρυξη για πρώτη φορά του Πάπα Θεοδώρου ως «Πατριάρχη της Δύσης», ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣτ´ αφαιρεί τον συγκεκριμένο προσδιορισμό και χρησιμοποιεί μόνο τους υπόλοιπους επτά τίτλους του, δηλαδή εκείνους του «Επισκόπου της Ρώμης, τοποτηρητή του Ιησού Χριστού επί της Γης, διαδόχου του Πρίγκιπα των Αποστόλων Πέτρου, Ακρου Αρχιερέα της Παγκόσμιας Εκκλησίας, Πριμάτου της Ιταλίας, Αρχιεπισκόπου και Μητροπολίτη της Ρώμης και Δούλου των Δούλων του Θεού».
Το θέμα προέκυψε στις αρχές του μήνα, όταν διαπιστώθηκε ότι στο «Annuario Pontificio» του 2006 – πρόκειται για την ετήσια επετηρίδα που εκδίδει η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία όπου αναγράφονται τα ονόματα όλων των Αρχιερέων της – απουσίαζε από τον ιστορικό τίτλο του Πάπα αυτός του «Πατριάρχη της Δύσης».
Το ζήτημα προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις και ερωτήματα. Ορισμένοι ορθόδοξοι επεσήμαναν ότι η κίνηση του Πάπα ενδεχομένως αποτελεί κατάργηση της Πενταρχίας που ίσχυε στην πρώτη χιλιετία του χριστιανισμού – πριν από το Σχίσμα των Εκκλησιών – και βάσει της οποίας ο Επίσκοπος Ρώμης ήταν ο πρώτος μεταξύ των ίσων Επισκόπων Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων. Τόνιζαν μάλιστα ότι με την κατάργηση του τίτλου «Πατριάρχης της Δύσης» ο Πάπας υπογραμμίζει την παγκόσμια δύναμή του και καταργεί τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων, που όρισαν τις δικαιοδοσίες των Εκκλησιών στον τότε χριστιανικό κόσμο ο οποίος περιοριζόταν στη λεκάνη της Μεσογείου. Και αυτός ο υπερτονισμός φοβούνται ότι προβάλλει το Πρωτείο του Πάπα, που αποτελεί μία από τις βασικότερες αιτίες διαίρεσης.
Την ίδια ώρα ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι επεσήμαναν ότι με αυτόν τον τρόπο ο γερμανικής καταγωγής Πάπας προσαρμόζει τον τίτλο του στις ανάγκες της σύγχρονης δομής της Εκκλησίας. Ακόμη σημείωναν ότι το Πρωτείο του δεν τονίζεται σε σχέση με τους Πατριάρχες της Ανατολής αλλά σε σχέση με τις περιφερειακές Συνόδους των Επισκόπων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν και οι πληροφορίες που έφεραν τους ορθοδόξους Προκαθημένους έτοιμους να διαμαρτυρηθούν εξανάγκασαν την Αγία Εδρα να τοποθετηθεί για πρώτη φορά επισήμως στο ζήτημα. Στην ανακοίνωση που εξέδωσε προχθές το Ποντιφικό Συμβούλιο που προάγει τη Χριστιανική Ενότητα επισημαίνεται ότι:
* Από μία ιστορική προοπτική τα Παλαίφατα Πατριαρχεία της Ανατολής τα οποία ορίζονται στις Οικουμενικές Συνόδους που συνήλθαν στην Κωνσταντινούπολη το 381 και στη Χαλκηδόνα το 451 αναφέρονταν σε γεωγραφικές περιοχές που προσδιορίζονταν με αρκετή ακρίβεια. Ενώ η έκταση της έδρας του Επισκόπου Ρώμης παρέμενε κατά κάποιον τρόπο απροσδιόριστη. Στην Ανατολή κατά το εκκλησιαστικό αυτοκρατορικό σύστημα του Ιουστινιανού (527 – 565) μαζί με τα τέσσερα Παλαίφατα Πατριαρχεία της Ανατολής (Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων) ο Πάπας συμπεριλαμβανόταν ως Πατριάρχης της Δύσης. (…)
* Ο τίτλος «Πατριάρχης της Δύσης» χρησιμοποιήθηκε το έτος 642 από τον Πάπα Θεόδωρο. Εκτοτε εμφανίστηκε μόνο περιστασιακά και δεν είχε σαφές νόημα. (…) Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο «Annuario Pontificio» του 1863.
* Ο όρος «Δύση» σήμερα αναφέρεται σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον που δεν περιορίζεται μόνο στη Δυτική Ευρώπη αλλά επεκτείνεται στη Βόρεια Αμερική, στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία και με αυτόν τον τρόπο διαφοροποιείται από τα άλλα πολιτιστικά περιβάλλοντα. (…) Ο τίτλος «Πατριάρχης της Δύσης», ο οποίος ήταν ελάχιστα ακριβής, παρέμενε στο πέρασμα της Ιστορίας παροπλισμένος και εν αχρησία.
* Φαίνεται χωρίς σημασία να επιμένει κανείς στη διατήρηση του τίτλου, πολύ περισσότερο τώρα που η Καθολική Εκκλησία μετά τη B´ Βατικανή Σύνοδο βρήκε την κανονική τάξη που ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες της με τις Επισκοπικές Διασκέψεις και τις διεθνείς συναντήσεις που αρμόζουν στις δομές της.
* H εγκατάλειψη του τίτλου του δεν σημαίνει ότι αλλοιώνεται με κανέναν τρόπο η αναγνώριση των Παλαιφάτων Πατριαρχείων, η οποία με πολύ επίσημο τρόπο διακηρύχθηκε από τη B´ Βατικανή Σύνοδο. H απάλειψη σκοπεύει στο να εκφράσει μια ιστορική θεολογική πραγματικότητα και συγχρόνως θα μπορούσε να βοηθήσει τον οικουμενικό διάλογο.
Ο Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Γκρατς της Αυστρίας κ. Γρηγόρης Λαρεντζάκης επισημαίνει στο «Βήμα»:
«Αν ο τίτλος όπως λέει η Αγία Εδρα δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα επειδή ο προσδιορισμός “Δύσης” δεν είναι μόνο γεωγραφικός όρος, τότε θα έπρεπε να γίνει συζήτηση και επί της ουσίας των υπολοίπων τίτλων, όπως του Πρίγκιπα, του αντιπροσώπου του Χριστού επί της Γης κτλ. H δήλωση του Βατικανού επισημαίνει ότι η σύγχρονη δομή της Λατινικής Εκκλησίας δικαιολογεί την απάλειψη του τίτλου της Δύσης χωρίς να αρνείται η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τη σημασία των Πατριαρχείων. Ελπίζω ότι με την απάλειψη του τίτλου αυτού δεν ανοίγει ο δρόμος για υπερτονισμό μιας παγχριστιανικής εξουσίας του Επισκόπου της Ρώμης, διότι αυτό θα ζημίωνε τον οικουμενικό διάλογο. Ο νυν Πάπας όταν ήταν καθηγητής Πανεπιστημίου είχε δηλώσει και είχε εκφράσει επιστημονικές απόψεις τις οποίες, αν τις εφαρμόσει από τη θέση του Πάπα της Ρώμης που κατέχει, θα μπορούσε να λυθεί το μεγαλύτερο πρόβλημα της ενότητας του χριστιανισμού, που είναι το Παπικό Πρωτείο. Θα υπενθυμίσω ότι τον Ιανουάριο του 1976 μιλώντας στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς ο τότε καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωσήφ Ράτσινγκερ σχολιάζοντας τον χαιρετισμό του Πατριάρχη Αθηναγόρα προς τον Πάπα Παύλο Στ´ – “ιδού ενώπιόν μας βρίσκεται ο διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου, ο πρώτος εν ίσοις, ο Προκαθήμενος της αγάπης” – είχε πει ότι “θα πρέπει το Πρωτείο του Πάπα να περιοριστεί στη σημασία που είχε την πρώτη και αδιαίρετη χιλιετία του χριστιανισμού και η Ρώμη δεν πρέπει να απαιτεί τίποτε πέραν τούτου όσον αφορά το Πρωτείο και τη θέση του Ρώμης από τους της Ανατολής”».
«Ο τίτλος έχει νόημα μέσα σε μια ενωμένη Χριστιανική Εκκλησία»
Ο Ρωμαιοκαθολικός και ιστορικός κ. Μάρκος Φώσκολος δηλώνει στο «Βήμα»: «Δεν γνωρίζω γιατί απαλείφθηκε αυτός ο τίτλος και όχι και άλλοι τίτλοι οι οποίοι δεν είναι αντίστοιχοι της σημερινής πραγματικότητας. Ωστόσο ο τίτλος “Πατριάρχης της Δύσης” έχει νόημα μέσα σε μια ενωμένη Χριστιανική Εκκλησία. Από τη στιγμή που η Εκκλησία του Χριστού διαιρέθηκε, ο τίτλος “Πατριάρχης της Δύσης”, με την έννοια “Πατριάρχης της Λατινικής Εκκλησίας” πιστεύω ότι δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, για τον απλούστατο λόγο ότι η Λατινική Εκκλησία (Ρωμαιοκαθολική) βρίσκεται όχι απλώς στη Δύση αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. H Ορθόδοξη Εκκλησία ακολούθησε μια αντίστοιχη διαδρομή. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας B´ ίδρυσε στο τέλος του 16ου αιώνα το Πατριαρχείο της Ρωσίας και από τη στιγμή που η Μόσχα ανακηρύχθηκε Πατριαρχείο από τα τέσσερα Παλαίφατα Πατριαρχεία (Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων) είχαμε ουσιαστικά κατάργηση της Πενταρχίας».
