Τον Νοέμβριο του 2014, σε ένα ιδιωτικό δείπνο στο Ντουμπάι, ο Μανουέλ Μπαρόζο, ο οποίος είχε μόλις αποχωρήσει από την προεδρία της Κομισιόν, εκμυστηρεύτηκε τις ανησυχίες του για την ΕΕ. Διηγήθηκε ένα περιστατικό που έλαβε χώρα στα τέλη του 2010, όταν είχε καλέσει 14 εκπροσώπους των μεγαλύτερων τραπεζών να συζητήσουν, κεκλεισμένων των θυρών, τις απόψεις τους για το μέλλον της Ευρώπης. Από αυτούς 12 θεώρησαν ότι η Ελλάδα θα βρισκόταν εκτός ευρώ εντός δύο ετών και τέσσερις πίστευαν ότι ήταν απίθανο να μείνει η ΕΕ με τη σημερινή της δομή. Καταφέραμε, μας είπε τότε με υπερηφάνεια ο Μπαρόζο, να διαψεύσουμε τους οικονομολόγους και να σταθεροποιήσουμε το ευρώ, παρότι η ΕΕ είχε σαθρό θεσμικό υπόβαθρο και της έλειπαν οι μηχανισμοί να αντιμετωπίζει τέτοιες κρίσεις. Η πολιτική συνοχή, εκτίμησε, κατάφερε να υπερκεράσει τις οικονομικές φυγόκεντρες δυνάμεις και να κρατήσει την ΕΕ στα πόδια της.
Ο φόβος του Μπαρόζο αλλά και αρκετών εξ ημών ήταν ότι, ενώ η οικονομία είχε καταφέρει να σταθεροποιηθεί, οι πολιτικές φυγόκεντρες δυνάμεις θα μπορούσαν να δυναμιτίσουν τη μελλοντική πορεία της ΕΕ –και, ειρήσθω εν παρόδω, της χώρας μας. Ενώ στις πιο δύσκολες στιγμές της κρίσης η πολιτική βούληση κατάφερε (παρά τα λάθη και τις αδεξιότητες) να βοηθήσει την οικονομία, η σταθεροποιημένη οικονομία του 2014 κινδύνευε πλέον από τις φυγόκεντρες δυνάμεις της πολιτικής.
Οι ανησυχίες του Μπαρόζο επιβεβαιώθηκαν το 2015. Στην Ελλάδα η άστοχη και αυτοκαταστροφική στροφή του Αντώνη Σαμαρά στον λαϊκισμό από τον Ιούλιο του 2014, η απόφαση των Ευρωπαίων να αντιμετωπίσουν μιαν ώρα αρχύτερα τον ΣΥΡΙΖΑ και το αποτέλεσμα των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015 δημιούργησαν νέες συνθήκες οι οποίες, παραδόξως, ήταν αρχικά θετικές. Η Ελλάδα είχε, τον Ιανουάριο του 2015, τη δυνατότητα να λάβει μια σημαντικά καλύτερη συμφωνία από αυτήν που είχε προσφερθεί στον κ. Σαμαρά. Οι Γερμανοί αλλά και οι Ολλανδοί και οι Φινλανδοί είχαν δεχθεί, έπειτα από πολλές πιέσεις, να αλλάξουν τη στάση τους έναντι της Ελλάδας. Η πολιτική είναι πάντα μια τοπική, εθνική υπόθεση και η συμπάθεια που είχε αρχίσει να φαίνεται προς την Ελλάδα θα μπορούσε να δώσει τη δικαιολογία στους πολιτικούς των πιο εύρωστων βορείων χωρών να βοηθήσουν την Ελλάδα χωρίς να εξαγριώσουν τους ψηφοφόρους τους. Δυστυχώς οι χειρισμοί του ΣΥΡΙΖΑ δυναμίτισαν τις διαπραγματεύσεις.
Η έπαρση και ο εγκληματικός ερασιτεχνισμός δικαίως έδωσαν τη δυνατότητα να διδάσκονται σε πανεπιστήμια οι χειρισμοί της ελληνικής πλευράς τον χειμώνα του 2015 ως case study του τι δεν πρέπει να κάνει κανείς. Το ρεσιτάλ αυταρέσκειας και ασυνέπειας ήταν αποτέλεσμα ασχετοσύνης αλλά και του ενδιαφέροντος για εσωτερική κατανάλωση στο επικοινωνιακό πεδίο. Συγχρόνως η έλλειψη οποιασδήποτε μέριμνας για την υγιή λειτουργία της οικονομίας και του κρατικού μηχανισμού απέτρεψε τις επενδύσεις που χρειαζόταν απελπισμένα η παραπαίουσα οικονομία μας, πάγωσε την κατανάλωση και κατέληξε στο φιάσκο του Ιουλίου. Η καταστροφή του τραπεζικού μας συστήματος που έγινε τη χειρότερη δυνατή στιγμή –όταν προσμετρούνταν οι κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών –είχε ως συνέπεια την απώλεια δεκάδων δισ. ευρώ σε μετοχικό κεφάλαιο από το Ελληνικό Δημόσιο. Επέβαλε επίσης σημαντικό πλήγμα σε επιχειρήσεις ακριβώς όταν χρειάζονταν ρευστότητα για να λειτουργήσουν και να επεκταθούν. Ο οικονομικός Αρμαγεδδών μπορεί να αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή με το τρίτο Μνημόνιο, αλλά το κόστος ήταν τεράστιο όσο και αποφεύξιμο.
Στην Ευρώπη η κόπωση με την Ελλάδα (Greece fatigue) μας έδωσε μια τοξική υποθήκη που θα αντιμετωπίσουμε σύντομα: το χρηματοπιστωτικό και το πολιτικό σύστημα της ΕΕ είναι πλήρως έτοιμο να αντιμετωπίσει ενδεχόμενο Grexit, η σκιά του οποίου θα πλανάται βαριά το 2016, αν καταφέρουμε να το αποφύγουμε. Αλλα προβλήματα συνοχής της ΕΕ, όπως η έξοδος της Βρετανίας (Brexit), η πίεση από εθνικιστές και απομονωτιστές όπως το Front National και η πολιτική αστάθεια στην Ισπανία θα επηρεάσουν τις αποφάσεις των εταίρων μας.
Η σημερινή πολιτική επικυριαρχία του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί παραδόξως να χρησιμεύσει αν καταφέρουμε να λύσουμε, έστω και με αναποτελεσματικό και άδικο τρόπο, την ωρολογιακή βόμβα του Ασφαλιστικού και του εργασιακού ζητήματος ακολουθώντας τις προδιαγραφές του Μνημονίου. Από την άλλη πλευρά, το κακό μείγμα περικοπών και φόρων θα καταρρακώσει την οικονομία και η παλαιοκομματική αντιμετώπιση του Δημοσίου θα χειροτερέψει την καθημερινότητα. Το 2016 δεν θα δοκιμάσει μόνο την ισχνή κυβερνητική πλειοψηφία αλλά και την ικανότητα διαχείρισης των αυξανόμενων κοινωνικών προβλημάτων.
Ετσι οι εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ θα αποτελέσουν κομβικό γεγονός. Αν ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης επικρατήσει, η ΝΔ δύσκολα θα βγει από την εσωστρέφεια και τις παθογένειες που επιβεβαιώθηκαν από το πρώτο της εκλογικό φιάσκο. Αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης γίνει αρχηγός της ΝΔ, θα έχει τη δυνατότητα να κάνει ό,τι επιχείρησε ο Κώστας Σημίτης το 2016 λαμβάνοντας τη σημαία της ανανέωσης του Κέντρου που μένει ορφανή δεδομένου του παλαιάς κοπής αρχηγοκεντρισμού στο Ποτάμι.
Το 2016 θα είναι το καταλυτικό έτος για την ελληνική πολιτική σκηνή και κατ’ επέκταση για την οικονομία. Αν δεν υπάρξει ανανέωση στην πολιτική, η κατάρρευση της οικονομίας μπορεί να παρασύρει την Ελλάδα σε μια νέα, μεγαλύτερη κρίση. Αν υπάρξει νέα πνοή και κυρίως ένα νέο αφήγημα που να πείσει τους ψηφοφόρους, ίσως μπορέσουμε να βγούμε από το σημερινό τέλμα.
Ο κ. Μιχαήλ Γ. Ιακωβίδης κατέχει την Εδρα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Sir Donald Gordon στη London Business School και είναι Visiting Scholar στη New York Fed.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
