«Οι σχέσεις ΝΑΤΟ – Ρωσίας ήταν ψυχρές και προ Ουκρανίας»

Καθώς η σύρραξη στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει τη σχέση ΝΑΤΟ – Ρωσίας, πληθαίνουν οι φωνές όσων φοβούνται ότι βρισκόμαστε στις απαρχές ενός νέου Ψυχρού Πολέμου. Το πρόβλημα όμως δεν είναι καινούργιο. Οπως τονίζει σε ανάλυσή του στο BBC o αρθρογράφος Λόρενς Πίτερ, οι σχέσεις ΝΑΤΟ – Ρωσίας ήταν ψυχρές και πριν από την Ουκρανία, καθώς απέτυχαν ουσιαστικά οι προσπάθειες συνεργασίας των δύο πλευρών, μεταξύ άλλων, στο Αφγανιστάν, στην αντιμετώπιση της θαλάσσιας πειρατείας και σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις σε διάφορες περιοχές του πλανήτη.

Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου πολλοί ηγέτες από την Ανατολική και την Κεντρική Ευρώπη επιδίωξαν τη συμμετοχή των χωρών τους στο ΝΑΤΟ ως ανάχωμα σε ενδεχόμενη ρωσική επιθετικότητα. Το 1999 το ΝΑΤΟ δέχθηκε τρία κράτη του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας (την Τσεχία, την Ουγγαρία και την Πολωνία) ενώ η διεύρυνση προς ανατολάς συνεχίστηκε το 2004 με χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, τα κράτη της Βαλτικής, η Σλοβακία και η Σλοβενία.

Η Ρωσία, θορυβημένη, θεώρησε ότι υφίσταται προκλητική πίεση σε περιοχές του «εγγύς εξωτερικού». Εκτιμούσε πως τα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ενωσης όφειλαν να δρουν σύμφωνα με τα δικά της στρατιωτικά συμφέροντα. Ωστόσο, με τη Φινλανδία (που δεν αποτελεί μέλος) να υπογράφει σύμφωνο με το ΝΑΤΟ, τη συμφωνία με τη Σουηδία να βρίσκεται προ των πυλών και τις διαδικασίες ενδεχόμενης ένταξης της Γεωργίας να έχουν δρομολογηθεί ήδη από το 2008, μόνο εφησυχασμός δεν μπορεί να επικρατεί στο Κρεμλίνο.

Πρόσφατα ο πρωθυπουργός της Ουκρανίας Αρσένι Γιατσένουκ δήλωσε πως θα επιδιώξει την έγκριση του κοινοβουλίου για ένταξη στο ΝΑΤΟ, κίνηση υψηλού ρίσκου για την ίδια τη χώρα και τη σταθερότητα της περιοχής.

Η Μόσχα ανησυχεί για την προγραμματισμένη ανάπτυξη, από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, της λεγόμενης Αντιπυραυλικής Ασπίδας, ένα τεράστιο υπό κατασκευήν δίκτυο αναχαίτισης πυραύλων και αντεπίθεσης για το οποίο η Ατλαντική Συμμαχία ισχυρίζεται ότι «δεν έχει στόχο τη Ρωσία» αλλά το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα.

Το ΝΑΤΟ έχει ήδη ξεκινήσει την ανάπτυξη μηχανισμών της Αντιπυραυλικής Ασπίδας σε Ρουμανία, Τσεχία και Πολωνία, ενώ τον Δεκέμβριο του 2013 η Ρωσία ανέπτυξε κινητούς τακτικούς πυραύλους Ισκαντέρ στο Καλίνιγκραντ, τον γεωγραφικά αποκομμένο από την υπόλοιπη Ρωσία ρωσικό θύλακα στη Βαλτική Θάλασσα, «σφηνωμένο» ανάμεσα στην Πολωνία και στη Λιθουανία, δύο χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ.

Ο σύντομος πόλεμος στη Γεωργία το 2008, όταν η φιλοαμερικανική κυβέρνηση της Τιφλίδας επιχείρησε μία επίθεση για την κατάληψη της Νότιας Οσετίας και δέχτηκε τη σαρωτική επίθεση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, όξυνε τις σχέσεις της Μόσχας με το ΝΑΤΟ. Το Κρεμλίνο έχει αναγνωρίσει ως «αυτόνομες» τις δύο αποσχισμένες δημοκρατίες της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας και τις ελέγχει πολιτικά και οικονομικά. Η κατάσταση περιγράφεται ως «παγωμένη σύρραξη».

Η Σερβία, ιστορικός σύμμαχος της Ρωσίας στα Βαλκάνια, δεν αποδέχτηκε ποτέ την απόσχιση και ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου, η οποία έγινε με βοήθεια από το ΝΑΤΟ το 1999. Την ίδια χρονιά η Μόσχα διέκοψε τη στρατιωτική συνεργασία με το ΝΑΤΟ αμέσως μετά την έναρξη των νατοϊκών βομβαρδισμών εναντίον της τότε Γιουγκοσλαβίας με αφορμή τις επιχειρήσεις εθνοκάθαρσης που έκανε το καθεστώς του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς εναντίον του αλβανικού πληθυσμού της περιοχής.

Το 2007 η Ρωσία ανέστειλε την ενεργό συμμετοχή της στη Συμφωνία Ελέγχου των Συμβατικών Δυνάμεων στην Ευρώπη («CFE»), μια συμφωνία υπογεγραμμένη το 1990 και αναθεωρημένο τη 1999, που όριζε καθορισμένες περιοχές και συγκεκριμένο οπλισμό για τις συμβατικές ένοπλες δυνάμεις τόσο του ΝΑΤΟ όσο και κρατών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Σήμερα το ΝΑΤΟ μελετά το ενδεχόμενο να αναπτύξει μία νέα «Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης», στην Ανατολική Ευρώπη, μια ανάσα από τα σύνορα της Ρωσίας και ικανή να αναπτυχθεί μέσα σε 48 ώρες, γεγονός που θα μπορούσε να εντείνει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις των δύο πλευρών, όσο κι αν η Ατλαντική Συμμαχία ισχυρίζεται ότι «η Δύναμη αυτή δεν παραβιάζει τις υφιστάμενες συμφωνίες γιατί δεν θα έχει μόνιμη βάση και θα συμμετέχουν εκ περιτροπής ήδη υφιστάμενες στρατιωτικές μονάδες των κρατών-μελών».