«Μπερκούτ», η σιδηρά χειρ του Γιανουκόβιτς

Το όνομα «Μπερκούτ», ή «Χρυσός Αετός» στα ουκρανικά είναι συνώνυμο με την αστυνομική βαρβαρότητα για πολλούς διαδηλωτές στο Κίεβο. Τα μέλη της ειδικής δύναμης καταστολής των διαδηλώσεων είναι στην πρώτη γραμμή των πρόσφατων θανάσιμων συγκρούσεων στην πλατεία Ανεξαρτησίας.

Ανδρες της Μπερκούτ έχουν κατηγορηθεί για ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια, πυροβολισμούς στο ψαχνό και απρόκλητες επιθέσεις εναντίον πολιτών και δημοσιογράφων.

Πριν από λίγες ημέρες η αγριότητα της Μπερκούτ προκάλεσε διεθνή κατακραυγή όταν βίντεο αποκάλυψε τον εξευτελισμό ενός διαδηλωτή που τον έδειραν, τον κακοποίησαν και τον ανάγκασαν να γδυθεί σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν.

Η δύναμη ιδρύθηκε το 1992 και έχει τις ρίζες της στην ΟΜΟΝ, τη διαβόητα αδίστακτη σοβιετική «αστυνομία ειδικού σκοπού». Αρχικά, πρωταρχικός στόχος της Μπερκούτ ήταν η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, αλλά σήμερα έργο της είναι η διασφάλιση της δημόσιας τάξης κατά τη διάρκεια «μαζικών εκδηλώσεων».

Οι άνδρες λογοδοτούν αποκλειστικά στο υπουργείο Εσωτερικών, επικεφαλής του οποίου είναι ο Βιτάλι Ζαχαρτσένκο, αφοσιωμένος υποστηρικτής του προέδρου Γιανουκόβιτς. Επισήμως η Μπερκούτ περιγράφεται ως ελίτ αστυνομική δύναμη των ΜΑΤ, με προσεκτικά επιλεγμένα και αυστηρά εκπαιδευμένα μέλη.

Σήμερα διαθέτει 4.000-5.000 άνδρες που σταθμεύουν σε όλη την Ουκρανία. Οι τοπικές μονάδες υπάγονται απευθείας στους προϊσταμένους των περιφερειακών υπηρεσιών του υπουργείου Εσωτερικών.

Δεν είναι ασυνήθιστο για τις μονάδες αυτές να αποστέλλονται από τις βάσεις τους σε άλλες περιοχές. Πολλοί από τους άνδρες έχουν μεταφερθεί σήμερα στο Κίεβο από την Ανατολική Ουκρανία, εκεί που έχει ισχυρή βάση στήριξης ο Γιανουκόβιτς.

Η Μπερκούτ έχει στη διάθεσή της σοβαρό οπλισμό, πολυβόλα και τανκς, και τα μέλη της πληρώνονται 1,5-2 φορές περισσότερο από ό,τι οι αξιωματικοί της αστυνομίας.

Σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών, υπάρχουν τέσσερις υποψήφιοι για κάθε κενή θέση. Επιλέγονται τελικά οι πιο σκληροτράχηλοι στρατιώτες, ορειβάτες, δύτες και ελεύθεροι σκοπευτές. Η υπηρεσία εκεί είναι περιζήτητη επειδή ο μέσος μηνιαίος μισθός ανέρχεται ως τα 500 ευρώ, ανάλογα με τον χρόνο υπηρεσίας και τον βαθμό. Ενας απλός ουκρανός αστυνομικός κερδίζει περίπου 300 ευρώ τον μήνα.

Σε αντίθεση με τους πολιτοφύλακες, οι άνδρες της Μπερκούτ είναι ειδικά εκπαιδευμένοι και οπλισμένοι για να συγκρούονται με ένοπλους εγκληματίες και μέλη του οργανωμένου εγκλήματος και για να δρουν σε επιχειρήσεις για την απελευθέρωση ομήρων.

Αλλά η αντιπολίτευση και οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα καταγγέλλουν ότι η ημι-αυτόνομη Μπερκούτ δρα με ατιμωρησία για τις πράξεις της. Και κάποιοι την αποκαλούν «μαφιόζικη οργάνωση».

Κάποιες προσπάθειες που έγιναν για να τη χαλιναγωγήσουν έπεσαν στο κενό.

Η Μπερκούτ είναι μία από τις πολλές ειδικές δυνάμεις των ουκρανικών υπηρεσιών ασφαλείας και της πολιτοφυλακής –οι άλλες λέγονται Αλφα, Ωμέγα και Τιτάν. Τις δικές τους ειδικές μονάδες έχουν οι συνοριακοί φύλακες, οι τελωνειακές υπηρεσίες και ο στρατός. Αλλά η Μπερκούτ είναι εκείνη που έχει γίνει διαβόητη για την περιττή βαρβαρότητα και την επιθετικότητα των μελών της.

Η δράση της βρίσκεται πάλι στο προσκήνιο για την αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων στην κεντρική πλατεία του Κιέβου. Οι κάμερες έδειξαν διμοιρίες της Μπερκούτ να ξυλοκοπούν άοπλους διαδηλωτές και δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια των ταραχών μπροστά από το γραφείο του προέδρου.

Αλλά από ό,τι φαίνεται, οι άνδρες των ειδικών δυνάμεων δεν αρκέστηκαν στο ξύλο, στα δακρυγόνα και στις αντλίες νερού για να διαλύσουν το πλήθος. Οι διαδηλωτές καταγγέλλουν ότι τουλάχιστον δύο από τους νεκρούς στην πλατεία έπεσαν από αληθινά πυρά των ΜΑΤ.

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η Μπερκούτ λειτουργεί εν μέρει σε ένα νομικό κενό. Καταγγέλλουν ότι οι δικαιοδοσίες, τα καθήκοντα και οι στρατηγικές επιβολής του νόμου και της τάξης πρέπει να ρυθμίζονται από τον νόμο, κάτι που δεν συμβαίνει στην περίπτωση των ΜΑΤ.

Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η Μπερκούτ χρειάζεται περισσότερη εποπτεία. «Ο νομοθέτης πρέπει να καθορίσει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντά της, και κυρίως τι δεν επιτρέπεται να κάνει αυτή η μονάδα» λέει ο Μίκολα Τσάβρονιουκ από το Κέντρο Πολιτικών και Νομικών Μεταρρυθμίσεων στην Ουκρανία.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 28 Ιανουαρίου 2014