Με το αίμα των πρώτων νεκρών βάφτηκε η πλατεία Ανεξαρτησίας στο Κίεβο, εκεί όπου η άγρια βία ρίχνει λάδι στη φωτιά του διχασμού, σε μια χώρα ήδη παγιδευμένη στις Συμπληγάδες Δύσης – Ανατολής, σε ένα επικίνδυνο, γεωπολιτικό και οικονομικό, αδιέξοδο. Οι εικόνες από το «Μαϊντάν» («Πλατεία» στα ουκρανικά) θυμίζουν χιονισμένο πεδίο μάχης, με ως και 200.000 αποφασισμένους διαδηλωτές απέναντι στα ΜΑΤ.
Αλλά το κίνημα άρχισε ειρηνικά, εδώ και δύο μήνες. Λίγες χιλιάδες φιλοευρωπαίοι της αντιπολίτευσης κατέβηκαν στους δρόμους μετά την άρνηση του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς να υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ και τη στροφή του προς τη Μόσχα για χρηματοδότηση και εμπορική συνεργασία.
Ο κόσμος όχι μόνο δεν έφευγε αλλά γινόταν κάθε μέρα πιο πολύς. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η καθολική απαγόρευση των διαδηλώσεων και η περιστολή της πολιτικής ελευθερίας που διέταξε ενοχλημένο το καθεστώς με νόμο-εξπρές τη «Μαύρη Πέμπτη» (16 Ιανουαρίου).
Και βέβαια, «πίσω από την αγανάκτηση είναι η φτώχεια και η μαζική, ανεξέλεγκτη διαφθορά», όπως λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο δρ Τάρας Κούζιο, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ουκρανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Αλμπέρτα στον Καναδά.

«Από το 2010 η λεηλασία θυμίζει το καταστροφικό έργο ενός μεσαιωνικού στρατού κατοχής. Ο ληστρικός καπιταλισμός, η κατάχρηση των αποθεματικών της Εθνικής Τράπεζας και πολύ κακές οικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές έχουν φέρει τη χώρα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας» τονίζει.

«Την ώρα που ο κόσμος έχει γονατίσει από την ανέχεια, η κυβέρνηση χτίζει πολυτελή παλάτια για τον πρόεδρο, με πολυελαίους των 80.000 ευρώ. Πρωθυπουργός είναι ο νεοσοβιετικός δεινόσαυρος Νικολάι Αζάροφ, αντιπαθής εντός και εκτός Ουκρανίας. Ο γιος του έχει γίνει μέσα σε δύο χρόνια ένας από τους 50 πλουσιότερους ανθρώπους στη χώρα» προσθέτει.

«Από το 1991 η Ουκρανία έχει μια αστική μεσαία τάξη και μια μετασοβιετική νέα γενιά, που κατεβαίνει μαχητικά στις διαδηλώσεις. Αλλά οι διαμαρτυρίες είναι πολύ ευρύτερες. Οταν ήμουν στο Κίεβο, τον Δεκέμβριο, είδα κάθε γενιά, από νεαρούς ως συνταξιούχους. Ολοι λένε ότι δεν αντέχουν αυτή τη “μαφιόζικη” κυβέρνηση» καταλήγει ο Κούζιο.

Ωστόσο η πολιτική αντιπολίτευση είναι διασπασμένη, χωρίς πραγματικό ηγέτη. Αποτελείται από τρία κόμματα: το «Μπατίφστσινα» («Πατρίδα»), που συνεχίζει να επιβιώνει παρά τη σύλληψη της πρώην πρωθυπουργού Γιούλια Τιμοσένκο, το νέο κόμμα «Ουντάρ» («Χτύπημα»), με επικεφαλής τον φιλοαμερικανό μποξέρ Βιτάλι Κλίτσκο, και το ακροδεξιό, ακραία αντιρωσικό «Σβομπόντα» («Ελευθερία»). Με ρίζες στα ντόπια «τάγματα ασφαλείας» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα οποία υπηρέτησαν τη ναζιστική Γερμανία, έκανε το ντεμπούτο του στο Κοινοβούλιο το 2012 και πρωταγωνιστεί στις διαδηλώσεις.
Πλάι στους ακροδεξιούς είναι οι… ακροδεξιότεροι, πιο ακραίοι τραμπούκοι του «Δεξιού Τομέα» και της οργάνωσης «Μπράστβο» («Αδελφότητα»), διαβόητοι νεοφασίστες που περιγράφουν την «ιδεολογία» τους ως «χριστιανοορθόδοξο εθνικοαναρχισμό». Οι σωματώδεις οπαδοί τους είναι πανταχού παρόντες στην Πλατεία. Στέκονται πάνω στα οδοφράγματα, φορώντας κράνη και μάσκες του σκι, κραδαίνοντας ρόπαλα και σπασμένα μπουκάλια, και είναι εκείνοι που συγκρούστηκαν πρώτοι με τα ΜΑΤ. Η αντιπολίτευση θέλει διάλυση της κυβέρνησης και εκλογές, αλλά ο Γιανουκόβιτς είναι πολύ δεμένος με τη Ρωσία για να κάνει εύκολα πίσω, ιδίως τώρα που η συμφωνία με τον Βλαντίμιρ Πούτιν τού έδωσε να διαχειριστεί ζεστό ρωσικό χρήμα ύψους 15 δισ. δολαρίων.

«Τρία πράγματα βλέπω πίσω από όλα αυτά» μας λέει ο Ματιέ Μπουλέγκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (ΙΡSE) στο Παρίσι. Και εξηγεί: «Πρώτον, υπάρχει μια διάσπαση μεταξύ της πολιτικής ελίτ της Ουκρανίας. Ο Γιανουκόβιτς, η κυβέρνηση και η κλίκα του είναι βασισμένοι στο ανατολικό τμήμα της χώρας, όπου βρίσκονται τα μεγάλα αλλά απαρχαιωμένα εργοστάσια και οι περιοχές εξόρυξης. Οι άνθρωποι σε αυτά τα μέρη είναι ρωσόφωνοι και φιλορώσοι, γι’ αυτούς η σχέση με τη Μόσχα είναι ζωτικής σημασίας. Στη Δυτική Ουκρανία η ελίτ είναι πολύ πιο προσανατολισμένη προς την ΕΕ. Ο κόσμος εκεί ελπίζει σε έναν δυτικό τρόπο ζωής, σε δημοκρατία, ευημερία, επενδυτικές ευκαιρίες και επιχειρηματικούς δεσμούς με την Ευρώπη. Δεύτερον, έχουμε μια εξέγερση της νεολαίας, που εκφράζει την οργή της και τις επιθυμίες της μέσα από έναν φιλοευρωπαϊκό λόγο. Πολλοί είναι εμπνευσμένοι από το κίνημα Occupy. Το τρίτο και πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι μια εξαιρετικά αντιδραστική έκρηξη αντιρωσικού σοβινισμού και γενικά εθνικιστικές πολιτικές, με τις φασιστικές ομάδες που απειλούν να καπελώσουν το κίνημα».
Τι θα γίνει από εδώ και πέρα; Με τέτοιον διχασμό, μάλλον θα συνεχιστεί, για κάποιον καιρό ακόμη, το αδιέξοδο. Ο Γιανουκόβιτς, ο οποίος εξελέγη δημοκρατικά το 2010, έχει ακόμη ισχυρή βάση στήριξης στα ανατολικά και στα νότια της χώρας. Και έχουν γίνει αντιδιαδηλώσεις από οπαδούς του. Αν οι συνομιλίες με την αντιπολίτευση δεν αποτρέψουν την κλιμάκωση της βίας, με κάποιον συμβιβασμό, οι εξελίξεις θα είναι δυσοίωνες. «Φοβάμαι ότι η χώρα μπορεί να οδεύει προς εμφύλιο πόλεμο» μας λέει ο Κούζιο.


Χώρα-τράνζιτ


Δύο γλώσσες, δύο δόγματα

Σήμερα η Ουκρανία είναι χωρισμένη ακριβώς στα δύο, γλωσσικά και θρησκευτικά, αλλά και γεωγραφικά και πολιτικά. Ρωσόφωνοι και φιλορώσοι κυριαρχούν στην ορθόδοξη Ανατολή και στον Νότο. Οι φιλοδυτικοί υπερέχουν συντριπτικά στο καθολικό δυτικό τμήμα της χώρας. Ιδίως αυτοί δεν ξεχνούν το «Γολοντομόρ», τον Μεγάλο Λιμό της Ουκρανίας, με τους 7 εκατομμύρια νεκρούς από πείνα το 1932-33, επί Ιωσήφ Στάλιν.

Ακροδεξιοί και… ακροδεξιότεροι

Στις συγκρούσεις με τα ΜΑΤ πρωταγωνιστούν οπαδοί του ακροδεξιού κόμματος «Σβομπόντα» («Ελευθερία»). Με εκλεγμένους βουλευτές από το 2012, το κόμμα υποστηρίζει την ιδεολογία του «ολοκληρωτικού εθνικισμού» (ουκρανική εκδοχή του φασισμού). Ωστόσο τις τελευταίες εβδομάδες έχουν εμφανιστεί οι… ακροδεξιότεροι τραμπούκοι της οργάνωσης «Δεξιός Τομέας», αδιάλλακτοι πολέμιοι και της Ευρώπης και της Ρωσίας.

Ευχή και κατάρα το φυσικό αέριο

Το προηγούμενο φιλοδυτικό πείραμα, η Πορτοκαλί Επανάσταση (2004-5), έληξε άδοξα, όταν το μακρύ χέρι του Κρεμλίνου έκλεισε τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου. Η Ουκρανία δεν παράγει δικό της αέριο. Είναι όμως μια απέραντη χώρα-τράνζιτ για το ρωσικό γκάζι προς την Ευρώπη, με οικονομία που εξαρτάται από τα καπρίτσια της ενεργειακής πολιτικής του Πούτιν.
Ηχηρό μήνυμα προς το ΝΑΤΟ

Στην Ουκρανία ναυλουχεί ο πανίσχυρος ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας, από το μακρινό 1783, όταν τον ίδρυσε ο πρίγκιπας Ποτέμκιν. Το 2010 το Κίεβο «παραχώρησε» στους Ρώσους τον μεγάλο ναύσταθμο της Κριμαίας ως το έτος 2042. Με αυτή τη στρατηγική συμφωνία η Μόσχα διατήρησε το αγκυροβόλιό της για μόνιμη έξοδο στη Μεσόγειο, στέλνοντας ηχηρό μήνυμα στο ΝΑΤΟ.

Ρομαντικός και αντιρωσικός εθνικισμός

Η χώρα είναι ένα δημιούργημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ο ουκρανικός εθνικισμός –ρομαντικός, απελευθερωτικός και ακραία αντιρωσικός –διαμορφώθηκε τον 19ο αιώνα υπό την τσαρική κυριαρχία. Η ουκρανική εθνική ταυτότητα χτίστηκε κυρίως επάνω σε μια ξεχωριστή σήμερα γλώσσα, η οποία όμως βασίστηκε στην ουσία σε μια ρωσική διάλεκτο.

Το εφιαλτικό σενάριο
Αίμα, διχοτόμηση και αλλαγή συνόρων
Ο ομφάλιος λώρος με τη Μόσχα είναι αδύνατον να κοπεί, παρά μόνο με αίμα, διχοτόμηση και επικίνδυνη αλλαγή συνόρων. Το έδειξε ξεκάθαρα τον Δεκέμβριο η Κριμαία, που δήλωσε έτοιμη να ανακηρύξει την ανεξαρτησία της, με την υποστήριξη του Κρεμλίνου, αν η ουκρανική κυβέρνηση προσδέσει τη χώρα στο άρμα της ΕΕ και του ΔΝΤ.
Οι δεσμοί με τη Ρωσία είναι ιστορικοί και πάνω από όλα οικονομικοί. Η τσαρική Ρωσία έχτισε την εθνική της ταυτότητα στην ιδέα της σλαβικής ενότητας, της οποίας η Ουκρανία ήταν θεμελιώδες και αναπόσπαστο τμήμα. Η Ρωσία έλκει την ορθόδοξη κληρονομιά της από τους Ρως του Κιέβου και ο ρωσικός στόλος εξακολουθεί να ελλιμενίζεται, από τον 18ο αιώνα, στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας. Επιπλέον, το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της χώρας, στις ανατολικές επαρχίες, αυτοπροσδιορίζονται ως Ουκρανοί ρωσικής καταγωγής ή ρωσόφωνοι.
Είναι γνωστό ότι «χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι αυτοκρατορία» και ο Πούτιν κάνει τα πάντα για να την κρατήσει στη σφαίρα επιρροής του και να την εντάξει στη δική του τελωνειακή ένωση (Ρωσία, Λευκορωσία, Καζακστάν και προσεχώς Αρμενία). «Η Μόσχα θέλει την Ουκρανία οικονομικά εξαρτημένη, πολιτικά αποτυχημένη ως δημοκρατία και στρατηγικώς κοντά της ώστε να προβάλει ρωσική ισχύ στη Μαύρη Θάλασσα και στην Ανατολική Ευρώπη» μας λέει ο Ματιέ Μπουλέγκ.
Αλλά ούτε η Ουκρανία μπορεί να αντέξει οικονομικά να αποκοπεί από τη Ρωσία, η οποία ελέγχει τον ενεργειακό εφοδιασμό, κατέχει το μεγαλύτερο μέρος του χρέους και έχει ισχυρούς δεσμούς με τις βιομηχανίες της. Ο Πούτιν της έκανε έκπτωση 30% στο φυσικό αέριο και έδωσε φθηνά δάνεια 15 δισ. δολαρίων, εκεί που η ΕΕ ζητούσε δύσκολες μεταρρυθμίσεις, χωρίς να δίνει στιβαρή οικονομική στήριξη (μόλις 3 δισ. ευρώ σε 7 χρόνια), ούτε υπόσχεση για μελλοντική ένταξη. Και όλα αυτά σε μια χώρα όπου η κομμουνιστική κληρονομιά είναι βαθύτερη και πιο δύσκολο να ξεπεραστεί απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ανατολική Ευρώπη.
Προς το παρόν, ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός είναι μακρινό όνειρο. Δεν θα υπάρξουν ταξίδια χωρίς βίζα για τους Ουκρανούς, πόσω μάλλον ένταξη στην ΕΕ. Η Ουκρανία είναι πολύ μεγάλη, πολύ φτωχή και πολύ κοντά στη Μόσχα για να την «απορροφήσει» η Ευρωπαϊκή Ενωση.


Κατερίνα Κρουκ: Στην αρχή θέλαμε την Ευρώπη, τώρα πια θέλουμε τη δημοκρατία
Μιλάει αποκλειστικά στο «Βήμα» η 22χρονη ακτιβίστρια, ένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα των ουκρανών φιλοευρωπαίων διαδηλωτών
«Γιατί βγαίνετε στους δρόμους;» ρώτησε «Το Βήμα» την Κατερίνα Κρουκ, 22χρονη ακτιβίστρια της αντιπολίτευσης, η οποία ήδη έχει γίνει διάσημη πρωταγωνίστρια των διαδηλώσεων διεθνώς, καθώς μεταδίδει στο Twitter (@Kateryna_Kruk), στα αγγλικά και σε ζωντανή μετάδοση, τα γεγονότα στην Πλατεία.

«Στην αρχή, τον Νοέμβριο, αίτημα ήταν να υπογράψει η Ουκρανία τη συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αλλά μετά την άγρια καταστολή από τα ΜΑΤ η διάθεση των διαδηλωτών έχει αλλάξει εντελώς. Κατεβαίνουμε στον δρόμο από οργή, από θυμό. Βλέπω στα μάτια των ανθρώπων γύρω μου μια λέξη: “Αρκετά!”.

Τώρα διαδηλώνουμε μέρες και νύχτες μέσα στην παγωνιά όχι για να γίνουμε μέρος της Ευρώπης αλλά για να γίνουμε ένα δημοκρατικό κράτος. Θέλουμε πίσω τις ελευθερίες μας. Θέλουμε να είμαστε οι κυρίαρχοι της χώρας μας και όχι ένα τραπουλόχαρτο στο παιχνίδι κάποιου άλλου. Ο Γιανουκόβιτς σκέφθηκε ότι θα μπορούσε να παίξει με τις τύχες 45 εκατομμυρίων ανθρώπων. Του δείχνουμε ότι δεν μπορεί» μας απαντά.

Τη ρωτάμε γιατί παίρνει μέρος η ίδια στις κινητοποιήσεις. «Η απάντησή μου είναι απλή: Ποιος αν όχι εγώ; Θέλω να ζήσω σε μια καλύτερη χώρα, με ελευθερίες και ευκαιρίες. Δεν διαδηλώνω για ηγέτες και κόμματα. Διαδηλώνω για τον εαυτό μου, για το μέλλον μου. Και μοιράζομαι τα νέα με τον κόσμο στο εξωτερικό. Από την πρώτη κιόλας ημέρα γράφω στο Twitter στα αγγλικά και βοηθάω τους ξένους δημοσιογράφους με τις μεταφράσεις. Θέλω να μάθει ο κόσμος τι συμβαίνει. Τα ουκρανικά τηλεοπτικά κανάλια, τα οποία ανήκουν σε ολιγάρχες, δεν δείχνουν την αλήθεια για το Μαϊντάν. Εγώ θέλω να μας δει ο κόσμος όπως είμαστε πραγματικά –απλοί πολίτες, φτωχοί, μερικές φορές χωρίς μεγάλη μόρφωση, χωρίς φανταχτερά ρούχα, αλλά σκληρά εργαζόμενοι και αποφασισμένοι» λέει.

Και υπάρχει, διαβεβαιώνει, μεγάλη ανταπόκριση. «Είναι ένα απίστευτο συναίσθημα να ξέρεις ότι σε στηρίζουν τόσο πολλοί άνθρωποι, και δεν έχει σημασία αν θα σου το πει ο διαδηλωτής δίπλα σου ή αν θα το διαβάσεις στον υπολογιστή, από κάποιον στη Γαλλία ή στην Ελλάδα. Αλλά σύμφωνα με τον νέο νόμο μόνο για τα tweets που στέλνω θα μπορούσα να καταδικαστώ σε ως και δύο χρόνια στη φυλακή. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς εγώ, μια 22χρονη που μόλις τελείωσα το πανεπιστήμιο, θα μπορούσα να θεωρηθώ εγκληματίας απλώς και μόνο για την ανταλλαγή πληροφοριών, και επειδή λέω την αλήθεια. Μετά τη φονική καταστολή στην πλατεία Ανεξαρτησίας ξυπνήσαμε σε μια άλλη χώρα –η δημοκρατική πολιτεία μας είχε συνθλιβεί από τα ΜΑΤ. Αλλά ο κόσμος συγκεντρώθηκε και πάλι, μέσα σε λίγες ώρες. Επειδή υπάρχουν μερικά πράγματα που ο φόβος, τα κλομπ και τα δακρυγόνα δεν μπορούν να τα καταστρέψουν: την ελπίδα να ζήσουμε σε μια καλύτερη χώρα και την προθυμία μας να αγωνιστούμε γι’ αυτό» τονίζει.
Γιατί κλιμακώνεται η βία; ρωτάμε την 22χρονη ακτιβίστρια. «Η ακροδεξιά οργάνωση Pravyj Sector (Δεξιός Τομέας) ήταν πίσω από τις πρώτες συγκρούσεις. Μετά τη φονική καταστολή άλλοι διαδηλωτές έχουν ενωθεί μαζί τους. Εγώ δεν υποστηρίζω τη βία. Δεν μου αρέσει να βλέπω τη χώρα μου να τυλίγεται στις φλόγες. Αλλά μπορώ να καταλάβω γιατί κάποιοι συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο και δεν μπορώ να πω ότι είναι όλοι προβοκάτορες. Πολλοί αρχίζουν να φέρονται όπως τους διδάσκει ο δρόμος» καταλήγει.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ