Στο τελευταίο προ των εορτών Συμβούλιο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης η Ανγκελα Μέρκελ επικαλέστηκε ένα βιβλίο που διαβάζει αυτόν τον καιρό για να προειδοποιήσει τους συνομιλητές της ότι η χειρότερη καταστροφή μπορεί να προκύψει από την πιο τυχαία απροβλεψία.
Το βιβλίο που ανέφερε η Μέρκελ είναι του ιστορικού Christopher Clark και ονομάζεται «The Sleepwalkers: How Europe went to War in 1914» («Οι Υπνοβάτες» στα ελληνικά).
Είναι μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη και διεισδυτική περιγραφή της αλληλουχίας των γεγονότων, των αποφάσεων και, κυρίως, των ολιγωριών που οδήγησε στη μεγάλη εκτροπή που σφράγισε τον 20ό αιώνα.
Ακριβώς πριν από εκατό χρόνια, εκείνο το μοιραίο 1914.
Τότε δηλαδή που η αμέριμνη και ανέμελη Ευρώπη της «Μπελ Επόκ» βρέθηκε ξαφνικά και σχεδόν αναίτια στα χαρακώματα με 7 εκατομμύρια νεκρούς και 20 εκατομμύρια τραυματίες.
Μια Ευρώπη που οδηγήθηκε στον πόλεμο όχι επειδή η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη αλλά επειδή η πολιτική τάξη της κινήθηκε με τους μηχανικούς αυτοματισμούς του υπνοβάτη και δεν μπόρεσε να την αποτρέψει.
Ομολογώ ότι τα ιστορικά αναγνώσματα και οι συνακόλουθες ανησυχίες της γερμανίδας καγκελαρίου με ξάφνιασαν ευχάριστα.
Διότι από τα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου, το 1914-1918, ξεπήδησαν ένα καταιγιστικό κύμα βίας που διέλυσε την ευρωπαϊκή κοινωνία, μια απρόβλεπτη οικονομική κρίση και ένα δεύτερο πολεμικό ημίχρονο (το 1939-1945) με περισσότερα εκατομμύρια νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές.
Ξεπήδησαν κυρίως τα δύο πρόσωπα του ολοκληρωτισμού (το φασιστικό-ναζιστικό και το κομμουνιστικό), τα οποία τυράννησαν την Ευρώπη τα επόμενα εβδομήντα πέντε χρόνια –ως την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», το 1989-1990.
Δεν υπάρχει κανείς σήμερα που να αμφισβητεί ότι η ανθρώπινη τραγωδία του 20ού αιώνα γεννήθηκε το 1914. Και κυρίως ότι γεννήθηκε «δι’ ασήμαντον αφορμήν».
Διότι τι είχαμε τότε;
Είχαμε μια Ευρώπη που μέσα στην αυξανόμενη ευημερία της έπαιζε με τη φωτιά των εθνικισμών και της επανάστασης.
Είχαμε ένα ευρωπαϊκό σύστημα πολυεθνικών ή αποικιακών αυτοκρατοριών, το οποίο δρούσε και αντιδρούσε χωρίς αίσθηση γενικότερης ευθύνης αλλά μέσα από τον αυτισμό εθνικών και καθεστωτικών προτεραιοτήτων.
Είχαμε μια ευρωπαϊκή πολιτική τάξη που απεδείχθη ανίκανη να μετρήσει και να προεξοφλήσει τις συνέπειες μιας σχεδόν αυτοματοποιημένης πολιτικής.
Είχαμε μια πρώτη παγκοσμιοποιημένη κοινότητα αριστοκρατών, ολιγαρχών του χρήματος και διπλωματών που μπορεί να παραθέριζαν παρέα σε διάφορες λουτροπόλεις αλλά δεν διέθεταν μια στοιχειώδη αίσθηση αλληλεγγύης, ούτε καν ταξικής.
Τη στιγμή της κρίσης τούς μάζευαν με τα μπανιερά!
Την ίδια παραίτηση επέδειξε άλλωστε και η συνεργασία των σοσιαλιστικών και εργατικών δυνάμεων στο πλαίσιο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Προτού ακόμη ηχήσουν «τα κανόνια του Αυγούστου», οι διεθνιστές υπερψήφιζαν με ενθουσιασμό τις εθνικές πολεμικές δαπάνες.
Με άλλα λόγια, είχαμε μια Ευρώπη με πολλούς ηγέτες αλλά χωρίς ηγεσία. Με πολλές απόψεις αλλά χωρίς κεντρική ιδέα. Με πολλούς ασυμβίβαστους αλλά χωρίς καμία λύση.
Μια Ευρώπη μπολιασμένη με τη βεβαιότητα ότι η σύγκρουση, η κρίση και η απερισκεψία δεν έχουν συνέπειες. Απροετοίμαστη για μια χρεοκοπία που ήταν ουσιαστικά πολιτική.
Και ανυποψίαστη για τις καταστροφικές δυνάμεις που ενεργοποιούνται όταν ανοίξει ο ασκός του Αιόλου.
Μη με ρωτήσετε λοιπόν τι θυμίζει αυτή η Ευρώπη εκατό χρόνια αργότερα. Ελπίζω απλώς κάτι να θυμίζει στη Μέρκελ –τώρα που μας αποκάλυψε και τι διαβάζει…
Διαφορετικά, αίσιον και ευτυχές το 1914!

Αίσθηση του χιούμορ
Με μεγάλη ανακούφιση πληροφορήθηκα τη δήλωση του Μίκη Θεοδωράκη με την οποία ζητεί από «τους εκπροσώπους του προσωπικού της υποτέλειας» να μην τον «εμπλέκουν στα παιχνίδια τους» για την Προεδρία της Δημοκρατίας.
Αφενός επειδή αποκαλώντας περιφρονητικά «προσωπικό της υποτέλειας» τους δημοκρατικά εκλεγμένους αντιπροσώπους του ελληνικού λαού αποδεικνύει ότι παραμένει σταθερά και αθεράπευτα αριστερός.
Αφετέρου επειδή ανέδειξε έστω διά της τεθλασμένης την αίσθηση του χιούμορ που επέδειξε ο πρόεδρος του ΠαΣοΚ όταν πρότεινε (χάριν λόγου, υποθέτω…) τον Μίκη για την Προεδρία της Δημοκρατίας.
Ομολογώ ότι δεν του το είχα του Βενιζέλου!..

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ