Μονεμβασιά εν πλω

Ποιος άφησε αυτό το εξωπραγματικό, πέτρινο λουλούδι στην ακτή της Πελοποννήσου, δεμένο με μια γέφυρα με την πραγματικότητα; Μα, τα κύματα του Αιγαίου, το όγδοο θαύμα του αρχαίου και του σύγχρονου κόσμου. Γι’ αυτό ανοίγει προς το πέλαγος που αυτή την εποχή έρχεται με όλη τη δύναμή του κλεισμένη στο σφριγηλό σώμα των κυμάτων και τυλίγει την ούτως ή άλλως γοητευτική καστροπολιτεία με μια βαθιά ανάσα αλισάχνης.

Πάντα αυτό το λουλούδι ήταν ανοιχτό προς τη θάλασσα, απέναντι στην πλατιά, υγρή, λεωφόρο προς την Ανατολή. Ο αυτόχθονας ποιητής Γιάννης Ρίτσος –το πνεύμα του φτερουγίζει σαν γλάρος πάνω από την κεντρική πύλη του κάστρου η οποία φέρνει ανεμπόδιστα πλέον τον περιηγητή στην παραμυθένια Μέση Οδό –την αποκάλεσε «πετροκάραβο». Οι βενετσιάνοι θαλασσοπόροι την έλεγαν «Γιβραλτάρ της Ανατολής». Και όντως, ο επιβλητικός βράχος του Γουλά, με τη ριψοκίνδυνη, χτισμένη από την ίδια πέτρα, Αγία Σοφία στην κορυφή του, είναι ίσως ο πιο εντυπωσιακός μετά τα μονόπετρα των Στηλών του Ηρακλέους και τον Κάλαμο των Αργοναυτών της Ανάφης. Σημασία έχει ότι όλα πηγαινοέρχονταν σε αυτή την καστροπολιτεία, καράβια, αρώματα, χρώματα, εικόνες, ιδέες, συναισθήματα. Διαχέονται προς τα μέσα, σε αυτόν τον εξαίσιο λαβύρινθο ομορφιάς, και προς τα έξω, από το πορτέλο στο κάτω τείχος προς τη θάλασσα.

Ολη την αύρα της Μονεμβασιάς μπορείς να την αισθανθείς και να τη ζήσεις από το πάνω τείχος, αν προλάβεις τη ροδοδάκτυλη Ηώ ακόμη στο κρεβάτι της και αρχίσεις να ανεβαίνεις αξημέρωτα το οχυρωμένο καλντερίμι που ξεφεύγει από τον ιστό των σπιτιών και ανεβαίνει με μύριες βόλτες στην είσοδο του επάνω κάστρου. Το κάτω κάστρο χαριεντίζεται με τα κύματα και τη βουή τους και το επάνω με τα νέφη και τη σιωπή. Ακούς τη σιωπή πάνω από το μακρινό νανούρισμα των κυμάτων, καθώς η πολιτεία κοιμάται ακόμη στην αγκαλιά του τείχους των αιώνων, με τα φανάρια της αναμμένα στα στενά τρίστρατα και στις δρομικές, στις «ανάσες» του Ελκόμενου Χριστού και της Χρυσαφίτισσας, που ο τρούλος της θα γίνει όντως χρυσός σε λίγο, κάτω από τις πρώτες ακτίνες του ήλιου. Μόνο τα ψαράδικα τρεχαντήρια κάνουν μονότονο θόρυβο καθώς ταξιδεύουν πάνω στα μονοπάτια των παλιών καραβιών. Από εδώ πάνω, από την ακραία έπαλξη του επάνω κάστρου, νιώθεις ότι πραγματικά η θάλασσα είναι ο πιο πλατύς και μακρύς δρόμος.

Μακριά από εδώ, στην απέναντι άκρη του Αιγαίου, στην Κάρπαθο, μεθούν με την «κούπα τη μονεμβασιά». Οι γλεντιστές ονοματίζουν τραγουδιστά έναν έναν της παρέας που θα αδειάσει υποχρεωτικά το ποτήρι του μέχρι τον πάτο. Ο Μονεμβάσιος ή Μονεμβασιώτης, ή Μονεμβασία (και για τους Ενετούς Malvasia), απλώθηκε σε όλο το Αιγαίο και από εκεί σε όλον τον κόσμο και έπειτα από πολλά πολλά χρόνια (η κατάληψη της Μονεμβασιάς από τους Τούρκους είχε συνέπεια να καταστραφούν οι αμπελώνες και να εκλείψει ο οίνος) επιστρέφει στους αμπελώνες γύρω από τον θεϊκό βράχο. Και οι Ενετοί, που εκτιμούσαν τα κρασιά, έφυγαν πριν από αιώνες από το Κάστρο, αλλά υπάρχει η Βενετία στο παραδοσιακό εστιατόριο της Ματούλας, μαζί και τα κρασιά της Μονεμβασιάς και με τα ιδιαίτερα φαγητά, τα τοπικά τσαΐτια (σπανάκι, δυόσμος, λάπαθα, μυρώνια, τυλιγμένα σε φύλλο πασπαλισμένο με τυρί), λαχανοντολμάδες, κόκορας με χυλοπίτες, αρνάκι στον φούρνο με πατάτες, γαρδουμπίτσες, μοσχαράκι με χυλοπίτες, χοιρινό κρασάτο με πορτοκάλι.

Οταν κόσμος πάει κι έρχεται, η φιλοξενία στη Μονεμβασιά είναι παλιά παράδοση. Ακόμη και βυζαντινοί αυτοκράτορες –ο Ανδρόνικος Β΄ μνημονεύεται ότι πέρασε το 1300 από εδώ –και άλλοι υψηλοί επισκέπτες θα φιλοξενήθηκαν σε κάποιο από τα σπίτια του κάστρου. Κατά πάσα πιθανότητα, στο πιο σημαντικό κτίσμα του, αυτό που τώρα φιλοξενεί τους επισκέπτες των παραδοσιακών ξενώνων της Δέσποινας και του Βασίλη Αρδάμη (www.ardamis.gr). Το κτίσμα ήταν το κυβερνείο του κάστρου επί Ενετών και το διοικητήριο επί Τουρκοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της αναστήλωσης του κτιρίου βρέθηκε ένα μοναδικό στον κόσμο βυζαντινό νόμισμα του 711, το οποίο εκτίθεται στο Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας. Στο σαλόνι ενός από τους χώρους διαμονής υπάρχει το πηγάδι του συγκροτήματος, ηλικίας 800 ετών, με το αυθεντικό μαρμάρινο στόμιό του, αντίγραφο του οποίου υπάρχει στο μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Στον ψηλό πύργο του συγκροτήματος –ο μοναδικός στο κάστρο –ο επισκέπτης κοιμάται τριγυρισμένος από επτά παράθυρα. Μοναδική είναι επίσης και η μεγάλη βεράντα πάνω από το κάτω τείχος, την οποία πολλοί αποκαλούν «μπαλκόνι της Μεσογείου», απ’ όπου ζεις την ιστορία και την αύρα του κάστρου.

Η αύρα του κάστρου δεν απλώνεται μόνο προς τη θάλασσα, αλλά και προς την ενδοχώρα, στην ακτή όπου είναι δεμένο το «πετροκάραβο». Εκεί αναβιώνει το τοπίο των αιώνων ως εικόνα και ως πνεύμα, περιτριγυρισμένο από την ανεξίτηλη ακουαρέλα των αμπελιών και των ελιών. Η πιο αρχοντική έκφρασή του, στον οικισμό του Αγίου Στεφάνου (7 χλμ. από το κάστρο) και πάντα με θέα στον βράχο, η βασιλική Κινστέρνα (www.kinsternahotel.gr), το βυζαντινό αρχοντικό που έχει μετατραπεί σε πολυτελές ξενοδοχείο πέντε αστέρων και αποτελεί πλέον ένα ιδιαίτερο κομμάτι της εμπειρίας στη Μονεμβασιά.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013