Τα ανάμεικτα συναισθήματα που κατέκλυσαν ολόκληρη την ελληνική κοινωνία τον τελευταίο καιρό αντανακλούν την υπερηφάνεια που προήλθε από τα πολλά μετάλλια των Ολυμπιακών Αγώνων του Σίδνεϊ, αλλά και το αποσβόλωμα από το πολύνεκρο ναυτικό ναυάγιο της Πάρου, συνθέτοντας ένα σκηνικό μιας εξελικτικής πράξης με κοινωνιοβιολογική βάση, όπως θα υποστήριζε ο Wilson.
Μα τι σκέφτεσαι φωναχτά, Κρίτων;
Ας καθήσουμε λίγο στο πάρκο. Ο Καμύ κάπου ερωτά: «Το παράλογο διέπει τον θάνατο;» Και απαντά: «Ο αγώνας προς τα ύψη αρκεί από μόνος του για να γεμίσει την καρδιά του ανθρώπου».
Τι εννοείς με αυτά τα ακαταλαβίστικα Κρίτων; ρώτησε ο Φίλων και συνέχισε: Τόσο καιρό προσπαθήσαμε να καταλάβουμε τη φυσική επιλογή. Τώρα το ρίξαμε στη φιλοσοφία;
Καθόλου, απλά προσπαθώ να σας μιλήσω σήμερα για ένα είδος συμπεριφοράς που ωφελεί άλλα άτομα εις βάρος του ατόμου το οποίο θυσιάζεται ή υποβάλλεται σε προσπάθεια θυσίας, του αλτρουισμού δηλαδή.
Ενδιαφέρον θέμα, σ’ ακούμε λοιπόν, τον παρότρυναν ο Φίλων και ο Ιων.
Σας θυμίζω και πάλι ότι κατά τη διαδικασία της φυσικής επιλογής καλλιεργείται η δυνατότητα αύξησης των συχνοτήτων των γονιδιακών εκείνων παραλλαγών που ωφελούν το είδος. Μια τέτοια δυνατότητα προάγει την παρατεταμένη επιβίωση του ατόμου. Μια άλλη προάγει την υπέρτερη δυνατότητα φροντίδας και αναπαραγωγής των απογόνων.
Σήμερα θα συζητήσουμε για τη δεύτερη περίπτωση, που αφορά αυτό το οποίο σας ανέφερα ως αλτρουιστική συμπεριφορά. Πώς γίνεται δηλαδή να έχουμε το οξύμωρο σχήμα κατά το οποίο από τη μια πλευρά υποστηρίζεται από τον γνωστό αφορισμό του Samuel Butler, σύμφωνα με τον οποίο το κοτόπουλο είναι απλώς ο τρόπος ενός αβγού να κάνει ένα άλλο αβγό ή, επί το νεώτερον, ο οργανισμός είναι απλώς ο τρόπος του DNA να κάνει περισσότερο DNA κάτι που παραπέμπει στο λεγόμενο εγωιστικό DNA του Dawkins , και από την άλλη να μιλούμε για εξηγήσιμες γενετικά αλτρουιστικές συμπεριφορές και θυσίες;
Δηλαδή θα προσπαθήσεις να μας εξηγήσεις το πώς εξελίσσεται μέσω της φυσικής επιλογής ο αλτρουισμός και εγκαθιδρύεται στους πληθυσμούς πολλών ειδών, αν και εξ ορισμού μειώνει την προσαρμοστικότητα του ατόμου; ξαναρώτησε ο περίεργος Φίλων.
Και η απάντηση βρίσκεται, όπως θα υποψιαστήκατε ήδη, στη συγγένεια. Και τούτο γιατί αν τα γονίδια που προκαλούν τον αλτρουισμό είναι κοινά σε δύο άτομα, τα οποία είναι συγγενή από την καταγωγή τους, και αν μια αλτρουιστική συμπεριφορά του ενός ατόμου αυξάνει τη συμμετοχή των αλτρουιστικών γονιδίων στην επόμενη γενιά, τότε τέτοια γονίδια θα διαχυθούν στη γονιδιακή δεξαμενή του πληθυσμού.
Οπως καταλαβαίνετε, εκτός από τη δράση της φυσικής επιλογής στο επίπεδο του ατόμου, μπορεί να υπάρξει δράση και στο επίπεδο της ομάδας, όπως είναι ο πληθυσμός. Τα μέλη της ομάδας συμπεριφέρονται έτσι ώστε να ωφελείται η ομάδα στο σύνολο, ενώ παραμένουν σε σχετικά στενή επαφή και με τα υπόλοιπα μέλη του πληθυσμού. Αυτή λοιπόν η «συνεργασία» ενός δικτύου συγγενών ατόμων μέσα σε έναν πληθυσμό λέγεται και συγγενής επιλογή, με τη δράση της οποίας γίνεται προσπάθεια ερμηνείας του αλτρουισμού.
Τέτοια μοντέλα έχουμε, λ.χ., στις κοινωνίες ορισμένων ειδών εντόμων, όπως στις μέλισσες που οι στείρες εργάτιδες αγωνίζονται για τη διατήρηση της ομάδας, καθώς τα γονίδιά τους θα περάσουν στην επόμενη γενιά μέσω των συγγενών τους, της βασίλισσας και του κηφήνα. Το γονικό ενδιαφέρον είναι επίσης μια μορφή αλτρουισμού που μπορεί να εξηγηθεί από τη συγγενή επιλογή, μια συμπεριφορά που δεν περιορίζεται μόνο στον Homo Sapiens.
Τώρα κατανοήσαμε την ακαταλαβίστικη εισαγωγή σου, συμπλήρωσε ο Ιων.
Η συνεργασία του δικτύου ήταν εμφανής τόσο στο θετικό γεγονός των ολυμπιακών μεταλλίων όσο και στο αρνητικό του ναυαγίου. Βέβαια, πρέπει να σας πω ότι οι απόψεις αυτές δεν έχουν την απολυτότητα των αριθμών. Ωστόσο, δίνουν πειστικές προς το παρόν εξηγήσεις αυτής της αλτρουιστικής συμπεριφοράς του ανθρώπου. Η συζήτηση πήρε πάλι τέλος. Αλλά οι τρεις φίλοι διερωτούνταν για το αν η λέξη αλτρουισμός θα συνεχίσει να υπάρχει για πολύ καιρό στο λεξιλόγιο του ανθρώπου, καθώς η τεχνολογική κοινωνία μας γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη, όλο και πιο απάνθρωπη. Είναι ωστόσο παρήγορο που κάποιοι θυμούνται τη λέξη αυτή ακόμη και κάποιοι άλλοι την καλλιεργούν. Για να δείξουν ότι η φύση ανθίσταται στις αλαζονικές επιλογές του «νοήμονος» ανθρώπου.
Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.
