«Ο Αντρέας μπήκε στην πολιτική αντί για μένα»
Στο Καστρί, στο σπίτι δύο πρωθυπουργών της Ελλάδας, ο ήλιος λάμπει, η μικρή Μαργαρίτα Παπανδρέου, κόρη του Γιώργου, γίνεται οκτώ ετών και όλοι οι φίλοι της έχουν έρθει να της ευχηθούν. Ο Κωστής, ο γιος του Θόδωρου Κατσανέβα και της Σοφίας, με το μικρό αυτοκινητάκι του απειλεί να γρατσουνίσει το φρεσκογυαλισμένο παρκέ, ο Αντρίκος Παπανδρέου και οι φίλοι του με το συγκρότημά τους έχουν γεμίσει τους χώρους μοντέρνα μουσική. Με τη μουσική ασχολούνται όλα τα παιδιά του Ανδρέα και της Μαργαρίτας. Ο Νίκος ετοιμάζεται για περιοδεία στην Αμερική για την προώθηση του βιβλίου του. Ο Γιώργος, υπουργός. Η Μαργαρίτα χαίρεται αφάνταστα ανάμεσα στα εγγόνια της και στους φίλους τους. Εχει γίνει κι αυτή παιδί. Το φορτισμένο αυτό σπίτι αποπνέει, μέσα από παιδικές φωνές και μουσικές και μέσα από την κομψή απλότητά του, αληθινή «Γαλήνη»…
Εχοντας απέναντι τη Μαργαρίτα Παπανδρέου οι ερωτήσεις έρχονται βροχή στο μυαλό. Δεν μπορώ όμως να ξεχάσω αυτό που μου έχουν πει οι πολύ στενοί φίλοι της: πως ό,τι αγάπησε περισσότερο στη ζωή της ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου και πως δεν πρόκειται ποτέ να ξεπεράσει τον μεγάλο έρωτα που ένιωσε γι’ αυτόν. Με κάθε διακριτικότητα της ζητώ να σχολιάσει την άποψη των φίλων της: «Είναι αλήθεια αυτό που λένε οι φίλοι μου για την αγάπη μου προς τον Ανδρέα. Τα χρόνια που πέρασα μαζί του ήταν τα πιο όμορφα της ζωής μου».
Ποιο είναι το συναίσθημα για έναν έρωτα που δεν κράτησε ως το τέλος από την πλευρά εκείνου;
«Υπάρχουν πάντα κάποια ίχνη πόνου. Οταν όμως ο πόνος αυτός φεύγει με τα χρόνια, εκείνο που μένει είναι μια γλυκύτητα. Αυτά έχει η ζωή».
Και πώς γεμίζει η ζωή σας σήμερα;
«Η ζωή μου είναι γεμάτη. Ο Ανδρέας μού λείπει και θα μου λείπει πάντα. Εχω όμως τέσσερα υπέροχα παιδιά από τον γάμο μας και αυτά είναι ο θησαυρός που μου άφησε».
Κυρία Παπανδρέου, πέρα από την πικρία που μπορεί να έχετε για τα προσωπικά σας, θα ήθελα να σας ρωτήσω τι συναισθήματα έχετε για όλους αυτούς που όταν ήσασταν η σύζυγος του ισχυρού ανδρός σάς περιτριγύριζαν και ύστερα σας ξέχασαν;
«Δεν με εξέπληξε το γεγονός. Αυτή την κατάσταση την έζησα δύο φορές. Είναι γνωστό ότι η εξουσία ελκύει. Οταν χάνεται, οι μέλισσες ψάχνουν αλλού να βρουν το μέλι. Οταν οι άνθρωποι απομακρύνθηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, το κατάλαβα. Ηταν λογικό. Φοβούνταν. Αλλοι βασανίζονταν, άλλοι έχαναν τη δουλειά τους. Ο Ανδρέας κατηγορείτο για εσχάτη προδοσία. Στην περίπτωση όμως του διαζυγίου, δεν είχα κάνει κάτι για το οποίο θα μπορούσα να κατηγορηθώ. Ηταν από καθαρή ανανδρία που μερικοί με απέφευγαν».
Και πώς το ξεπεράσατε αυτό;
«Ευτυχώς, είχα πολλούς καλούς φίλους που μου στάθηκαν».
Ως σύζυγος πρωθυπουργού είχατε αναπτύξει μεγάλη προσωπική δράση. Κάποιοι σάς κατηγορούσαν γι’ αυτό. Το κάνατε από δική σας φιλοδοξία ή για να συμβάλετε στην αύξηση της δύναμης του ΠαΣοΚ συσπειρώνοντας το γυναικείο δυναμικό;
«Πάντα ήμουν πολύ υπερήφανη για τη θέση που κατείχα κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΠαΣοΚ στη δεκαετία του ’80. Προσπαθούσα να προωθήσω τα συμφέροντα της Ελλάδας όπου κι αν πήγαινα. Το θεωρούσα καθήκον μου, γι’ αυτό και δεν έπληττα. Είναι πολύ συναρπαστικό να βρίσκεσαι στην εξουσία, φτάνει να μη γίνεται κατάχρησή της».
Κυρία Παπανδρέου, αλήθεια, μια φεμινίστρια εσείς, πώς ακόμη κρατάτε το όνομα Παπανδρέου;
«Αν ήταν δυνατόν όταν παντρεύτηκα να κρατήσω το πατρικό μου επίθετο, πιθανώς να το έκανα. Φυσικά και τα δύο μου επίθετα ανήκαν σε άνδρες, το ένα στον πατέρα μου, το άλλο στον σύζυγό μου. Για περισσότερο από τη μισή μου ζωή είμαι γνωστή ως Μαργαρίτα Παπανδρέου. Δεν ήταν μόνον το επίθετό μου ως συζύγου αλλά και ως επαγγελματία. Είμαι διεθνώς γνωστή με αυτό το επίθετο. Επιπλέον τα παιδιά μου φέρουν αυτό το επίθετο και πρόκειται για ένα επίθετο που συμβολίζει 40 χρόνια ωραίων αναμνήσεων. Δεν πιστεύω ότι δεν είναι φεμινιστικό να κρατήσω το επίθετο αυτό».
Το είπα γιατί είχε ψηφισθεί επί ΠαΣοΚ και νόμος που επέτρεπε τη χρήση του πατρικού επωνύμου.
«Εκείνο που ξεχνά ο κόσμος είναι ότι από τη στιγμή που θα παντρευτούμε εξαφανιζόμαστε και το πατρικό μας επίθετο δεν φιγουράρει πλέον στον τηλεφωνικό κατάλογο. Παλιοί φίλοι που προσπαθούν να σε βρουν, αν δεν γνωρίζουν το νέο σου επίθετο, ίσως να μη σε βρουν ποτέ. Δηλαδή, καλούμαστε να χάσουμε για μία ακόμη φορά την επαφή μας με όλους όσοι μας γνωρίζουν με το επίθετο του συζύγου μας;».
Αλήθεια, πώς βλέπετε τη σημερινή κατάσταση από πλευράς διακυβέρνησης της χώρας;
«Από τη στιγμή που ο λαός αποφάσισε να κυβερνήσει το ΠαΣοΚ τη χώρα, γνωρίζοντας ότι βασικός άξονας της πολιτικής του είναι να αποτελέσουμε μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το σενάριο είχε γραφτεί: ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας, εκσυγχρονισμός και οικονομικά μέτρα όπως η υποτίμηση, εφόσον αυτά είναι αναγκαία. Γι’ αυτό δεν με εκπλήσσει τίποτα από τις πρόσφατες αποφάσεις. Η υποτίμηση είναι πάντα ένα σοκ σε μια χώρα. Η νέα περίοδος θα είναι δύσκολη και σκληρή και θα επηρεάσει κυρίως τους εργαζομένους, τους μισθωτούς, που έχουν σταθερά εισοδήματα, τους συνταξιούχους, τις γυναίκες και τους νέους. Αν τα αποτελέσματα σε λίγα χρόνια είναι θετικά, οι θυσίες ίσως να αξίζουν τον κόπο».
Κάποιοι λένε ότι περίπου «προδόθηκαν» οι αρχές του Ανδρέα Παπανδρέου και πως μαζί «προδίδεται» και ο κόσμος που αποτέλεσε τη ραχοκοκαλιά του ΠαΣοΚ.
«Κανένας δεν μπορεί να μιλήσει για τον Ανδρέα Παπανδρέου! Μπορώ μόνον να υποθέσω τι θα είχε κάνει. Θυμηθείτε ότι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της πολιτικής του ήταν η “αλλαγή”. Η πολιτική του Ανδρέα στόχευε στην εμβάθυνση της δημοκρατίας στη χώρα μετά την πτώση της χούντας και στη δικαιότερη κατανομή του εθνικού εισοδήματος. Ο Ανδρέας ανταποκρίθηκε τότε, όπως και αργότερα, στις επιταγές της εποχής και ήταν εκείνος που εγκαινίασε το πρόγραμμα λιτότητας αμέσως μετά την επάνοδό του στην κυβέρνηση το 1993».
Ναι, αλλά η εσωτερική αντιπολίτευση θέλει να παρουσιάσει τον Σημίτη ως ξένο σώμα και ότι άλλοι είναι οι ακραιφνείς παπανδρεϊκοί.
«Μα είναι η ίδια ομάδα που άρχισε την πολιτική αυτή που συνεχίζεται και σήμερα. Η “Ομάδα του Ανδρέα” της εποχής εκείνης κυβερνά και σήμερα: ο Λαλιώτης, ο Τσοχατζόπουλος, ο Πάγκαλος, η Παπανδρέου, ο Αρσένης, ο Βενιζέλος, οι άλλοι. Ως πρωθυπουργός χάραξε τις παραμέτρους αυτής της πολιτικής. Η ομάδα του την εφαρμόζει. Ο Ανδρέας βεβαίως δεν ήθελε να “σφίξουν το ζωνάρι” μόνον οι ασθενέστερες τάξεις· ήταν πολύ ευαίσθητος σε αυτό το θέμα. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των αδυνάτων ήταν ο κινητήριος παράγοντας στην απόφασή του να ασχοληθεί με την πολιτική. Πιστεύω ότι είχε επίγνωση πως, αν η Ελλάδα δεν μπορούσε να κλείσει σύντομα το άνοιγμα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, θα ήταν αδύνατον να το πετύχει μετά. Συνεπώς η κατάσταση θα ήταν συνολικά για την Ελλάδα πολύ χειρότερη τότε».
Κι όμως τον κατηγορούν ότι κυβέρνησε λαϊκίστικα και πως, αν είχε ακολουθήσει μια συνεπή προς την ευρωπαϊκή σύγκλιση πολιτική έγκαιρα, σήμερα δεν θα ήμασταν υποχρεωμένοι στα επώδυνα μέτρα. Με την απόσταση του χρόνου πια πώς τον κρίνετε;
«Ο Ανδρέας έφυγε πολύ νωρίς για να εκπληρώσει το όραμά του. Στα τελευταία του χρόνια δεν είχε ούτε την ενεργητικότητα ούτε την ψυχική ηρεμία για να αντισταθεί στα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα και στη γενικότερη εξάπλωση του καπιταλισμού. Ως οικονομολόγος, είχε την ικανότητα να αναλύει σε βάθος τις σχέσεις εξουσίας. Πιστεύω ότι είχε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης της οικονομίας μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το καλό του λαού».
Γι’ αυτούς που αυτοχαρακτηρίζονται «προεδρικοί», δηλαδή γνήσια τέκνα του Ανδρέα Παπανδρέου, ποια γνώμη έχετε;
«Δεν καταλαβαίνω τι εννοούν με τον όρο “προεδρικοί”. Οι άνθρωποι αυτοί ισχυρίζονται ότι είναι “γνήσιοι εκφραστές” των ιδρυτικών αρχών του ΠαΣοΚ. Αλλά δεν έχουν εκφράσει ξεκάθαρα με ποιον τρόπο οι αρχές του ΠαΣοΚ μπορούν να εφαρμοσθούν και να διαμορφωθούν σε μια πολιτική για την Ελλάδα τού σήμερα που θα ήταν διαφορετική από την πολιτική της σημερινής κυβέρνησης. Μια αυθεντική σοσιαλιστική κοινωνία; Θα μου άρεσε πολύ κάτι τέτοιο αλλά τι πρέπει να γίνει; Δεν έχω ακούσει καμία εναλλακτική πρόταση που αναμφίβολα θα περιελάμβανε την έξοδο της χώρας από το καπιταλιστικό οικονομικό κλαμπ της Ευρωπαϊκής Ενωσης».
Προφανώς εννοούν ότι είναι οι πιστοί του.
«Τότε είμαι κι εγώ “προεδρική”. Αυτός ο όρος είναι μια κόλλα που κρατάει τους ανθρώπους συναισθηματικά κοντά. Δεν είναι η κόλλα για μια “τάση” μέσα στο κόμμα ή για ένα ενδεχόμενο Κίνημα έξω από το κόμμα. Για να ενταχθεί κάποιος σε μια πολιτική ομάδα πρέπει να γνωρίζει καθαρά τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά της και τις συγκεκριμένες πολιτικές της. Πιστεύω ότι αυτή είναι μια λαθεμένη διαίρεση στο εσωτερικό του ΠαΣοΚ και μια λαθεμένη ονοματολογία. Εκείνο που χρειάζεται είναι να αναπτύξουμε μια τάξη τεχνοκρατών χωρίς προσωπικές φιλοδοξίες πλούτου και με τη διοικητική και οργανωτική ικανότητα να διευθύνουν τις κρατικές επιχειρήσεις ώστε να είναι ανταγωνιστικές στην τοπική και στη διεθνή αγορά».
Ο γιος σας Γιώργος Παπανδρέου κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του ΠαΣοΚ κρίνεται ότι έγειρε αποφασιστικά την πλάστιγγα υπέρ του Κώστα Σημίτη. Πιστεύετε και σήμερα ότι ορθώς έπραξε τότε;
«Εμπιστεύομαι την κρίση του Γιώργου. Είναι σκεπτόμενο άτομο και ζυγίζει τα υπέρ και τα κατά προτού λάβει οποιαδήποτε σημαντική απόφαση. Αν θεωρήσουμε ότι τα επόμενα χρόνια θα είναι μια περίοδος ένταξης των πραγμάτων σε μια σειρά, θα δούμε ότι ο Σημίτης ήταν η σωστή επιλογή. Για όλους όσοι ενδεχομένως προτιμούσαν ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης, δεν υπήρχε αυτή τη στιγμή καμία ορατή αξιόπιστη εναλλακτική λύση που θα μας οδηγούσε μακριά από τον καπιταλισμό της αγοράς. Εγώ, όμως, έχω ένα παράπονο σχετικά με αυτή την επιλογή. Ο Σημίτης δεν είναι ο άνθρωπος που θα προωθήσει τη συμμετοχή των γυναικών στην κυβέρνηση. Παραμένει τυπικός στο θέμα των γυναικών».
Είστε πάντα φεμινίστρια;
«Εξακολουθώ να έχω ενεργό ρόλο στο γυναικείο κίνημα. Δεν είμαι όμως πια δημόσιο πρόσωπο ούτε επικεφαλής μιας ευρείας εθνικής γυναικείας οργάνωσης και ένα μεγάλο μέρος των ΜΜΕ αγνοεί το έργο μου».
Σας πικραίνει αυτό;
«Ειλικρινά το ότι δεν βρίσκομαι στο επίκεντρο της δημοσιότητας είναι ευλογία. Μπορώ να κυκλοφορώ φορώντας τζιν και αθλητικά αν το θέλω. Και δεν χρειάζεται να βλέπω το όνομά μου στις εφημερίδες καθημερινά. Από τότε που πήρα διαζύγιο, το 1989, έχω κάνει πολύ σημαντικό έργο, κατ’ αρχήν στον τομέα των γυναικών και της ειρήνης μέσω της οργάνωσης Κέντρο Ερευνας και Δράσης για την Ειρήνη και υπό την αιγίδα ενός διεθνούς δικτύου, του οποίου είμαι συντονίστρια».
Δεν τα κοινοποιείτε όμως αυτά.
«Σας είπα ότι τα ΜΜΕ αγνοούν το έργο μου. Κι όμως τέθηκα επικεφαλής μιας ομάδας γυναικών από διάφορα μέρη του κόσμου και πήγαμε στη Βαγδάτη προτού ξεσπάσει ο πόλεμος του Κόλπου με σκοπό να χαράξουμε ένα γυναικείο σχέδιο ειρήνης σε συνεργασία με την Ομοσπονδία Γυναικών του Ιράκ. Στη συνέχεια, ασχολήθηκα επανειλημμένως με την κατάσταση του ιρακινού λαού, αγωνίστηκα υπέρ της άρσης των κυρώσεων συμμετέχοντας σε πορείες προς τα Ηνωμένα Εθνη και στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Γενεύη. Το 1990 πραγματοποιήσαμε στην Ελλάδα, προτού ακόμη ξεκινήσει η υποτιθέμενη ειρηνευτική διαδικασία, ένα διάλογο γυναικών από το Ισραήλ και την Παλαιστίνη ο οποίος έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία μιας νέας οργάνωσης με την ονομασία “Jerusalem Links”. Το 1992 οργανώσαμε στην Κρήτη ένα μεγάλο συνέδριο για τη συνεργασία, δηλαδή την ισότητα, χρησιμοποιώντας τον Μινωικό Πολιτισμό ως πρότυπο. Οι δύο οργανώσεις στις οποίες ανήκω έλαβαν επίσης μέρος σε ειρηνευτικές προσπάθειες πριν και κατά τη διάρκεια της γιουγκοσλαβικής κρίσης».
Πιστεύετε ότι ωφέλησε τις γυναίκες ένα κραυγαλέο κίνημα;
«Στόχος του γυναικείου κινήματος ήταν να βελτιώσει την τύχη των γυναικών. Πετύχαμε πολλά από νομικής άποψης και από άποψης αλλαγής νοοτροπίας. Πολλά από τα επιτεύγματά μας δεν έχουν τεθεί ακόμη σε εφαρμογή στην καθημερινή ζωή. Το 1989, όταν παραιτήθηκα από την προεδρία της ΕΓΕ, ήμασταν έτοιμες να μπούμε σε μια νέα φάση, εκείνη της διασφάλισης όλων όσα είχαμε επιτύχει κατά τη διάρκεια του 15ετούς αγώνα μας ως οργάνωσης. Πιστεύω ότι δεν έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος από τότε, αν και οι γυναίκες, η καθεμιά ξεχωριστά, αρχίζουν να δείχνουν την αξία τους. Υπάρχουν και κάποιες μικρότερες οργανώσεις που δρουν σε τοπικό επίπεδο και υπερασπίζονται τα δικαιώματα της γυναίκας με δημιουργικό τρόπο. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν ακόμη πολλά εμπόδια στην πορεία των γυναικών στον χώρο της πολιτικής. Πιστεύω ότι η νεότερη γενιά των γυναικών θα πάρει τη σκυτάλη».
Νομίζω ότι η λέξη «φεμινισμός» έχει πια αρνητική σημασία.
«Ναι, κυρίως από τα ΜΜΕ που πάντα ήταν ανδροκρατούμενα. Ενα μεγάλο ποσοστό ανδρών αισθάνονται να απειλούνται από τις γυναίκες που “μπαίνουν στα χωράφια τους”. Οι άνδρες κρατούσαν τη δύναμη και τον έλεγχο στα χέρια τους για τόσο πολλά χρόνια που τώρα διστάζουν να επιτρέψουν να αλλάξει αυτή η κατάσταση. Και συχνά ο φεμινισμός κατηγορείται ότι έχει καταστρεπτικές συνέπειες: διαζύγια, διάσπαση της οικογένειας, παιδική εγκληματικότητα, ναρκωτικά κλπ.».
Δεν είναι αλήθεια;
«Οι άνδρες είναι εκείνοι που αρνούνται να αλλάξουν και να αποδεχθούν ότι οι γυναίκες έχουν δικαιώματα. Εκείνοι είναι που πρέπει να θεωρηθούν περισσότερο υπεύθυνοι γι’ αυτές τις εξελίξεις. Ο αγώνας μας είναι δύσκολος. Πιστεύω όμως ότι ο κόσμος θα είναι καλύτερος αν οι γυναίκες αποκτήσουν περισσότερο ενεργό ρόλο στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Και αν και οι δύο γονείς αναλάβουν την ευθύνη να δώσουν ακόμη περισσότερη αγάπη στα παιδιά τους και να τα καθοδηγήσουν στην εξέλιξή τους. Οι γυναίκες πρέπει να συνεχίσουν να αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους. Πιστεύω ότι το γυναικείο κίνημα μπορεί να αποτελέσει το μέσο διά του οποίου θα συνεχισθεί ο αγώνας αλλά και η σχολή που θα διδάσκει στις γυναίκες τεχνικές πολιτικής και θα τις εισαγάγει σε έναν τρόπο σκέψης πολύ σημαντικό για όσες βρίσκονται στην εξουσία αλλά και στην καθημερινότητα. Οι νόμοι για την ισότητα δεν έχουν εφαρμοσθεί ακόμη και εκεί πρέπει να στραφεί η προσοχή μας».
Ο δικός σας στόχος ποιος είναι σήμερα;
«Εργάζομαι με μια ειδική επιτροπή για την προώθηση της δημιουργίας ενός Οικογενειακού Δικαστηρίου στην Ελλάδα. Πρόκειται για έναν πιο ανθρώπινο θεσμό που θα ασχολείται με οικογενειακές διαφορές. Αποτελείται από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και έμπειρους δικηγόρους και δικαστές. Πρόκειται για ένα θεσμό που έχει ως στόχο περισσότερο τη συνεργασία παρά την αντιπαράθεση. Σε διεθνές επίπεδο έχω ένα σκοπό. Με το ΚΕΔΕ και άλλες γυναικείες οργανώσεις εργαζόμαστε για τη δημιουργία ενός Γυναικείου Ειρηνευτικού Δικτύου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η πρώτη συνάντησή μας έχει καθορισθεί για το τέλος Απριλίου στην Κω και στο Μπόντρουμ. Εχω την πεποίθηση ότι θα μπορέσουμε να συμβάλουμε στην καλύτερη κατανόηση και στην προώθηση της ειρήνης στην περιοχή».
Εχετε την πολιτική στο αίμα σας όλη η οικογένεια.
«Ασχολήθηκα για πρώτη φορά με την πολιτική σε ηλικία 12 ετών, όταν βοήθησα τον παππού μου, που είχε θέσει υποψηφιότητα με τους σοσιαλιστές για μία θέση στο νομοθετικό σώμα του Ιλινόις. Από τότε η πολιτική με μάγεψε. Ασχολήθηκα με αυτήν στο σχολείο καθώς και με το Αγροτικό – Εργατικό Κόμμα στη Μινεσότα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί κάποιος να ασχοληθεί με την πολιτική και ένας από αυτούς είναι η ανάγκη να βάλει σε τάξη όσα πάνε στραβά, να αλλάξει τις συνθήκες για όλους όσοι υποφέρουν άδικα. Στο πανεπιστήμιο σπούδασα δημοσιογραφία, δημόσια υγεία και κοινοτική οργάνωση. Ολα αυτά με προετοίμασαν για μια καριέρα στην πολιτική. Είχα αποφασίσει ότι θα ασχοληθώ ενεργά αφού τα παιδιά μου περάσουν την ηλικία των τριών ετών. Και όταν ήρθε εκείνη η στιγμή και ετοιμαζόμουν να στραφώ προς αυτή την κατεύθυνση, πήραμε την απόφαση να μετακομίσουμε στην Ελλάδα. Κι έτσι, αντί να ασχοληθώ εγώ με την πολιτική, ασχολήθηκε ο Ανδρέας. Και με μεγάλη επιτυχία μάλιστα».
Λένε ότι και ο γιος σας Νίκος θα ακολουθήσει τον δρόμο της πολιτικής.
«Είμαι υπερήφανη για τον γιο μου τον Νίκο. Εχει πραγματικό ταλέντο ως συγγραφέας. Σε αυτή την οικογένεια η πολιτική τρέχει στο αίμα μας. Γι’ αυτό δεν μπορώ να κάνω προβλέψεις. Αν το θελήσει κάποια μέρα, θα είναι επειδή ο ίδιος το επέλεξε».
Κι όμως τόσοι Παπανδρέου και δεν σκεφθήκατε να διεκδικήσετε το ΠαΣοΚ ως κληρονομιά, ας πούμε.
«Η επιλογή ενός αρχηγού κόμματος δεν θα έπρεπε να στηρίζεται στην κληρονομικότητα. Κριτήρια για την επιλογή θα έπρεπε να είναι τα προσόντα και οι ικανότητες του κάθε υποψηφίου καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αυτός ή αυτή συμβολίζει την ιδεολογία του κόμματος. Αν οποιοδήποτε από τα παιδιά του Παπανδρέου θελήσει να θέσει υποψηφιότητα για την αρχηγία του ΠαΣοΚ, θα πρέπει να κριθεί με βάση αυτά τα κριτήρια, όταν έρθει η ώρα».
Πώς κρίνετε τον υπουργό γιο σας;
«Πιστεύω ότι ο Γιώργος παίζει ένα σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Οσο ακούγεται η γνώμη του, δεν φοβάμαι τίποτα».
Πολιτικά αισιοδοξείτε για την Ελλάδα;
«Η Ελλάδα χρειάζεται αφοσιωμένη ηγεσία και εμπνευσμένο κοινό. Η κυβέρνηση πρέπει να προσπαθήσει να προσεγγίσει τον λαό και να επικοινωνήσει πραγματικά με αυτόν. Αισιοδοξώ ότι η Ελλάδα θα βρει τον δρόμο της. Μπορεί να γίνει μια ισχυρή φωνή στον κόσμο αν γίνει η φωνή των καταπιεσμένων, ο θεματοφύλακας των αξιών, η εγγύηση του ήθους και της δημοκρατικής λειτουργίας, η προστάτις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης».
Πόσο δυνατόν είναι αυτό όταν στην ανθρωπότητα έχουν επικρατήσει, με τη δύναμη της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, οι ακριβώς αντίθετες αρχές;
«Είναι αλήθεια ότι το άνοιγμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών αυξάνεται συνέχεια σε ολόκληρο τον κόσμο. Προβλέπω ότι θα έχουμε κοινωνικές εκρήξεις στις ανεπτυγμένες χώρες. Δυστυχώς, η ύπαρξη μιας και μόνης υπερδύναμης είναι μη αμφισβητούμενη εξουσία. Η εξουσία πάντα διαφθείρει, περισσότερη εξουσία διαφθείρει περισσότερο. Η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι ούτε οικονομική ούτε στρατιωτική δύναμη. Η μεγαλύτερη δύναμή της βρίσκεται στην ιστορική της συνεισφορά στη φιλοσοφία, στις τέχνες, στις επιστήμες και στη δημοκρατία. Αυτή ακριβώς την κληρονομιά της η Ελλάδα θα πρέπει να την εκμεταλλευθεί και να την εξαγάγει».
Πώς θα θέλατε να μιλούν οι Ελληνες για σας;
«Εκείνο που μου αρέσει στον εαυτό μου είναι η αίσθηση του χιούμορ μου, που μου την αναγνωρίζει σχεδόν όλος ο κόσμος. Δεν μπορώ, όμως, να φαντασθώ να με αποκαλούν “κωμικό” στον επικήδειό μου! Φαντάζομαι ότι θέλω να με αναγνωρίσουν ως μια ζεστή και συμπονετική σύντροφο και μητέρα και υπέρμαχο της δικαιοσύνης και της ειρήνης. Η συζήτηση όμως αυτή είναι μάλλον πρόωρη γιατί πιστεύω ότι θα ζήσω για πολλά χρόνια ακόμη…».
