Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ρωμαϊκών αρχαιοτήτων στο οικόπεδο της οδού Ρηγίλλης όπου θα χτισθεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Β. και Ε. Γουλανδρή αναζωπυρώνει τις αντιδράσεις των περιοίκων αλλά και τις ελπίδες τους για να σταματήσει η ανέγερση του νέου μουσείου στη συγκεκριμένη θέση. Αποκαλύφθηκε ένας αγωγός του 3ου μ.Χ. αιώνα, το μεγαλύτερο τμήμα των θεμελίων μιας ρωμαϊκής έπαυλης και ένας ακόμη αγωγός των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για ευρήματα που δεν εξέπληξαν ιδιαίτερα τους αρχαιολόγους, οι οποίοι ωστόσο δεν είναι διατεθειμένοι να προχωρήσουν σε ταυτίσεις ή χρονολογήσεις πριν από την ολοκλήρωση της ανασκαφής.
Παρ’ όλα αυτά, τα ευρήματα, αν και ρωμαϊκά, έχουν εξάψει το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής Ρηγίλλης, οι οποίοι σε συνδυασμό με τα όσα νεοδημοκρατικά συμβαίνουν καθημερινά στα πεζοδρόμια του δρόμου τους έχουν χάσει την ησυχία τους. Ηδη ο υστερορωμαϊκός αγωγός που βρέθηκε στο οικόπεδο «βαφτίστηκε» αδριάνειος, ενώ τα θεμέλια μιας ρωμαϊκής έπαυλης «αποδίδονται» στη βίλα της Ρηγίλλης, της άτυχης συζύγου του Ηρώδη Αττικού που πέθανε λίγο μετά τον γάμο τους. Ενώ όμως ο Ηρώδης Αττικός για να τιμήσει τη μνήμη της αδικοχαμένης γυναίκας του δώρησε στην Αθήνα το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, που κατακλύζεται κάθε καλοκαίρι από τους Αθηναίους, είναι αμφίβολο αν όλοι όσοι γεμίζουν τις κερκίδες του θυμούνται ότι χτίστηκε «επί Ρηγίλλης». Αχάριστοι οι Αθηναίοι, συνηθίζουν να το αποκαλούν για συντομία Ηρώδειο.
Γενικά φέτος η οδός Ρηγίλλης έχει την τιμητική της. Σαν να μην της έφθαναν τα πλήγματα που δέχθηκε (και μέλλεται ακόμη να δεχθεί) από τη Νέα Δημοκρατία, σαν να μην της αρκούσε η άγρια κοπή των πανύψηλων δένδρων στο τμήμα ανάμεσα στη Στρατιωτική Λέσχη και το Ωδείο ή η άκαρδη, επί το φαιδρότερον, κατάργηση του πάρκινγκ των βουλευτικών αυτοκινήτων μεταξύ Στρατιωτικής Λέσχης και Ωδείου, ήρθαν τώρα στο φως και τα αρχαία. Πρόκειται για αρχαιότητες των ρωμαϊκών και υστερορωμαϊκών χρόνων που αποκαλύφθηκαν στο οικόπεδο όπου θα χτισθεί το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, στην οδό Ρηγίλλης, στη θέση του πάρκινγκ.
Αν όμως θέλει κανείς να είναι αντικειμενικός, θα πρέπει να παραδεχθεί ότι η ατυχία δεν εντοπίζεται μόνο στην οδό Ρηγίλλης, αλλά επεκτείνεται και στο παρακείμενο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείεται από τις οδούς Β. Σοφίας, Ριζάρη, Β. Κωνσταντίνου, Β. Γεωργίου και… Ρηγίλλης. Είναι το τετράγωνο που είχε επιλεγεί για να χτισθεί το Πνευματικό Κέντρο της Αθήνας. Μια ιδέα που βούλιαξε στα λιμνάζοντα νερά της τρύπας που ανοίχθηκε στη γωνία Ριζάρη και Β. Κωνσταντίνου και δεν έκλεισε ποτέ έτσι ώστε άνετα να τροφοδοτεί με κουνούπια όλη την περιοχή. Και υπήρξαν και πολλές άλλες ατυχίες στις τελευταίες δεκαετίες στο ίδιο πάντα τετράγωνο. Ιδέες που ναυάγησαν και άλλες που δημιούργησαν έντονες δημόσιες αντιδράσεις και καβγάδες, όπως εκείνη η πρόταση για τη μετατόπιση του Βυζαντινού Μουσείου με καρούλια λίγο πιο πέρα.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Το οικόπεδο της οδού Ρηγίλλης που παραχωρήθηκε στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή για να χτισθεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με σχέδια του αμερικανού αρχιτέκτονα Ι. Μ. Pei βρίσκεται ακριβώς έξω από τα όρια της ελεγχόμενης από αρχαιολογικής άποψης ζώνης της Αθήνας. Συγκεκριμένα, η οδός Ρηγίλλης είναι το ανατολικό όριο του αρχαιολογικά ελεγχόμενου κέντρου της Αθήνας, όπου οι εκσκαφές υπάγονται σε έλεγχο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Η πόλη που εκτείνεται ανατολικά της οδού Ρηγίλλης ως τώρα δεν είχε ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Οι ανασκαφές όμως που έγιναν τα τελευταία χρόνια για τα έργα του μετρό έδειξαν άλλα πράγματα. Ειδικότερα τα ευρήματα που ήρθαν στο φως με την κατασκευή του σταθμού του Ευαγγελισμού, στη γωνία Μαρασλή και Β. Σοφίας, ήταν που άλλαξαν την εικόνα που είχαν οι αρχαιολόγοι γι’ αυτήν την περιοχή της Αθήνας. Εκπληκτοι βρέθηκαν μπροστά σε έναν ταφικό περίβολο του 4ου π.Χ. αι., ένα τμήμα νεκροταφείου που αναπτύχθηκε εκεί γύρω στον 1ο – 2ο μ.Χ. αιώνα, χώρους εργαστηρίων και κλιβάνους κεραμικής που υπήρξαν εκεί από το τέλος των ελληνιστικών ως τους πρώτους ρωμαϊκούς χρόνους. Η αρχαία τοπογραφία της Αθήνας αλλάζει.
Ετσι, όταν φέτος το καλοκαίρι άρχισαν οι χωματουργικές εργασίες για την ανέγερση του μουσείου στο οικόπεδο της οδού Ρηγίλλης, αποφασίστηκε η αρχαιολογική παρακολούθηση των εργασιών από την Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, την εφορεία με άλλα λόγια που έχει επωμισθεί όλον τον αρχαιολογικό έλεγχο των εκσκαφών του μετρό των αρχαίων χρόνων φυσικά.
Πολύ γρήγορα διαπιστώθηκε ότι μέσα από το οικόπεδο περνάει ένας πολύ μεγάλος αγωγός των υστερορωμαϊκών χρόνων, πιθανόν του 3ου μ.Χ. αι., που έχει κατεύθυνση από Ανατολή σε Δύση, και από έρευνα που έγινε από τους αρχαιολόγους στο οδόστρωμα της οδού Ρηγίλλης διαπιστώθηκε ότι συνεχίζει και κάτω από την άσφαλτο, στα δυτικά, έξω από τα όρια του οικοπέδου.
Το ενδιαφέρον όμως δεν είναι ο αγωγός. Είναι η υποθεμελίωση ενός μεγάλου κτιρίου που εντοπίστηκε στα όρια του οικοπέδου, στην πλευρά που αυτό συνορεύει με το Ωδείο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο μέρος μιας μεγάλης ρωμαϊκής έπαυλης που πιθανότατα τοποθετείται στα αδριάνεια χρόνια της Αθήνας, όταν ο αυτοκράτορας Αδριανός επεξέτεινε την πόλη προς Ανατολάς. Τότε γνωρίζουμε πως χτίστηκαν και άλλες επαύλεις σ’ αυτήν την περιοχή.
Από την έπαυλη βρέθηκε μόνον η υποθεμελίωση. Στο τμήμα της που έχει αποκαλυφθεί διακρίνεται, χάρη στην εξαιρετικά επιμελημένη ανασκαφή που διεξάγει εκεί η αρχαιολόγος της Γ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων κ. Εφη Λυγκούρη, ένα αίθριο με πεσσούς κατά διαστήματα και με στοές στις δύο πλευρές του στις οποίες έχουν διαταχθεί δωμάτια. Ανατολικά και δυτικά βρίσκονται οι μικρότεροι χώροι της οικίας, ενώ η αποκάλυψη δύο μικρών υπόκαυστων επιβεβαιώνει ότι δεν πρόκειται για δημόσιο κτίριο αλλά για έπαυλη. Βρέθηκε ακόμη ένας δεύτερος αγωγός, παράλληλος με την οδό Ρηγίλλης, ο οποίος τέμνει τα θεμέλια της επαύλης και χρονολογείται στην Τουρκοκρατία. Οπως διακρίνεται και στη φωτογραφία, η έπαυλη θα πρέπει να συνεχίζεται πέρα από τα νότια όρια του οικοπέδου του μουσείου, κάτω από το Ωδείο, το οποίο χτίστηκε στη δεκαετία του ’60 χωρίς να έχει ποτέ αναφερθεί η εύρεση αρχαιοτήτων.
Η έπαυλη πρέπει να έχει υποστεί μεγάλη καταστροφή κατά την αρχαιότητα. Και πιθανόν αυτό να οφείλεται στην επιδρομή των Ερούλων στα 267 μ.Χ. Αυτό ίσως να εξηγεί το ότι βρέθηκαν λίγα όστρακα χρηστικής μόνον κεραμικής, ενώ δεν βρέθηκε ούτε ίχνος ψηφίδας από κάποιο δάπεδο, πράγμα που θα περίμενε κανείς σε μια ρωμαϊκή έπαυλη. Βρέθηκαν υποστρώματα δαπέδων από σκέτο χώμα, καθώς και κονιάματα από επιχρίσματα τοίχων με κόκκινο χρώμα, χωρίς διακόσμηση. Ωστόσο ούτε χρονολόγηση ούτε ταύτιση μπορεί να γίνει.
Οταν συμπληρωθεί η ανασκαφή, το θέμα θα υποβληθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο και τελικά θα αποφανθεί για την τύχη των ευρημάτων. Σημειώνεται πάντως πως στην περιοχή έχουν βρεθεί και άλλες ρωμαϊκές αρχαιότητες οι οποίες, αφού μελετήθηκαν, αποτυπώθηκαν και καταγράφηκαν, σκεπάστηκαν και παραδόθηκαν τα οικόπεδα για χτίσιμο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ρωμαϊκής έπαυλης που βρέθηκε το 1983 κατά τις εκσκαφές για την ανέγερση του κτιρίου της Προεδρικής Φρουράς μέσα στον Εθνικό Κήπο (γωνία Ηρώδου Αττικού και Β. Σοφίας). Τότε, παρά τις διαμαρτυρίες μερίδας του Τύπου, ελάχιστοι από τους Αθηναίους ή έστω τους περιοίκους είχαν διαμαρτυρηθεί. Δεν βγήκε «κιχ» ούτε για τα τεράστια δένδρα που κόπηκαν ούτε για τα ρωμαϊκά αρχαία που καταχώθηκαν (μάλιστα εκεί υπήρχαν και μωσαϊκά) και κυρίως για το θέμα αρχής: ότι δηλαδή στα τέλη του 20ού αι. δεχόμαστε το χτίσιμο στρατώνων μέσα στον Εθνικό Κήπο.
Με την ίδια άλλωστε αδιαφορία δεχόμαστε και τώρα την παραχώρηση ενός σημαντικού οικοπέδου της Αθήνας για να κτισθεί ένα μουσείο του οποίου το περιεχόμενο με πείσμα αρνείται να μας ανακοινώσει ο δωρητής. Και ενώ πέφτουν βροχή οι διαμαρτυρίες και οι προσφυγές για την επιλογή της θέσης, για την ουσία κανένας δεν μιλάει. Αρχαίο νεκροταφείο στην οδό Αμερικής
Ο ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ πυρήνας του κλασικού νεκροταφείου της αρχαίας Αθήνας εντοπίστηκε στην οδό Αμερικής, στο οικόπεδο του πρώην πάρκινγκ, απέναντι από το θέατρο «Αλίκη». Αρχισε η ανασκαφή τον Ιούνιο αφού είχε προηγηθεί μια μεγάλη εκσκαφή στο οικόπεδο που είναι ιδιοκτησία του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, όπου πρόκειται να ανεγερθεί πολυώροφο γκαράζ.
Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί 62 τάφοι με τα συνηθισμένα κτερίσματα σε ταφές αυτής της περιόδου. Πρόκειται για το μεγάλο νεκροταφείο της Ανατολικής Αθήνας των κλασικών χρόνων, για το οποίο οι αρχαιολόγοι γνωρίζουν ότι εκτείνεται από το Σύνταγμα ως την οδό Κοραή, έξω από τα τείχη της αρχαίας Αθήνας. Η ανασκαφή διεξάγεται από την Γ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων της Αθήνας με υπεύθυνη την κ. Δώρα Κυριακού. Η ανασκαφή έφερε στο φως πολλά κινητά ευρήματα και μια σειρά παιδικών τάφων που σε αναλογία είναι περισσότεροι απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς. Τμήμα άλλωστε του ίδιου νεκροταφείου ανασκάφηκε και στη γωνία Αμερικής και Πανεπιστημίου, όπου αποκαλύφθηκαν 202 τάφοι των κλασικών χρόνων.
