Αυτή η δυσάρεστη συνήθεια. Το ξυπνητήρι χτυπάει, και για να σταματήσει πρέπει να το κλείσεις, αλλά για να το κλείσεις πρέπει να αγγίξεις το κινητό σου, κι αν αγγίξεις το κινητό σου τη στιγμή εκείνη του ξυπνήματος, με την κορτιζόλη στο σώμα σου να αυξάνεται για να σε ενεργοποιήσει, δεν έχεις προλάβει ακόμα να γυρίσεις να κοιτάξεις τις ακτίνες του ήλιου που σκίζουν το ταβάνι, και ήδη παρακολουθείς έναν ηλικιωμένο άντρα να θρηνεί κρατώντας στην αγκαλιά του ένα παιδί που δεν κινείται, μπροστά στα συντρίμμια μιας πολυκατοικίας. Σηκώνεσαι. Μέχρι το νερό να βράσει, το βλέμμα σου φεύγει, φεύγει έξω απ’ το παράθυρο της κουζίνας. Υπέροχη μέρα. Αληθινά υπέροχη. Ο ήλιος πιο ήπιος, τώρα που μπαίνει φθινόπωρο. Το δέντρο στον ακάλυπτο ακόμα καταπράσινο, το λίκνισμά του σαν να εκφράζει ευγνωμοσύνη. Μα, πριν τρία λεπτά ήσουν μάρτυρας μιας σκηνής ανείπωτης βίας και θλίψης. Και πριν φας μεσημεριανό θα φτάσει στα μάτια σου ένα κουνημένο βίντεο αρκετά υψηλής ευκρίνειας, ώστε να μπορείς να δεις πεντακάθαρα το κεφάλι του Τσάρλι Κερκ να τινάζεται αφύσικα καθώς τον βρίσκει η σφαίρα. Θα παραγγείλεις σαλάτα. Το ντελίβερι θα φτάσει σε τριάντα με σαράντα λεπτά. Τι, πραγματικά, συμβαίνει; θα μπορούσες να αναρωτηθείς, αλλά δεν αναρωτιέσαι. Γιατί αυτή είναι η καθημερινότητά σου, και είναι έτσι για δισεκατομμύρια άλλους. Αφιλτράριστα ντοκουμέντα απροκάλυπτης βίας εισβάλλουν αδιάλειπτα, περνούν τον ορίζοντα της συνείδησής σου κι έρχονται, σαν μυρμήγκια που σκαρφαλώνουν το κέικ που ετοιμαζόσουν να φας. Αν αυτό σε αλλάζει, δεν μπορείς να πεις με σιγουριά. Κι αν είσαι νέος, ξεκίνησε να σου συμβαίνει από πολύ νωρίς.

Τι πιστεύεις για τον κόσμο; Τι πιστεύεις για την ιστορία, τη βάρβαρη, όπως διαμορφώνεται θραυσματικά μπροστά στα μάτια σου; Τι μπορεί να πιστεύει μια παρέα εφήβων που στο διάλειμμα, στο παγκάκι δίπλα στην καντίνα, βλέπουν ξανά και ξανά και ξανά μια βολίδα να διαλύει έναν άνθρωπο έξω από την προσφυγική του σκηνή;

Κραυγαλέα ΑΙ βίντεο και memes στο Ιντερνετ προηγούνται κι έπονται μιας τραγωδίας. Το αν αυτό κάνει την τραγωδία να μοιάζει περισσότερο ή λιγότερο πραγματική, δεν είναι ξεκάθαρο. Μήπως χάνεται μέσα στη θάλασσα της αλγοριθμικής βαβούρας, που δεν αφήνει αποτύπωμα στο μυαλό πέρα από μια ελαφριά σύγχυση, σαν περαστική ημικρανία; Ή μήπως τρυπάει την επιφάνεια σαν καρφί, και βυθίζεται στην ίριδα των ματιών σαν βαρίδι, εξισώνοντας το πραγματικό που εκείνη τη στιγμή βιώνεις, με το πραγματικό μιας δολοφονίας στη Γιούτα, μιας σφαγής στη Γάζα, μιας βόμβας σε πλοιάριο στα ανοιχτά της Βενεζουέλας;

Για τον Λακάν, Πραγματικό σημαίνει πραγματικότητα σε αδιαμεσολάβητη μορφή. Είναι μια τάξη «αδύνατη», γιατί αντιστέκεται σε κάθε ολοκληρωμένο ορισμό. Δεν μπορεί να συμβολοποιηθεί, δεν μπορεί να αναπαρασταθεί, είναι απερίγραπτη. Το Πραγματικό είναι το υπόλειμμα μιας εμπειρίας που δεν μπορεί να ενσωματωθεί, όπως ένα τραύμα. Ολες αυτές οι στιγμές φρίκης, που άλλοτε θα αγνοούσαμε παντελώς, ή το λιγότερο θα παρακολουθούσαμε από ασφαλή απόσταση, μήπως τώρα μας υποχρεώνουν να γίνουμε συνειδητοί απέναντι στην ασύλληπτη αλήθεια του κόσμου; Κι αν ναι, αυτό φέρνει επαγρύπνηση, ή φέρνει τύφλωση;

Σύμφωνα με τα όσα δηλώνει η επικεφαλής της Common Sense Media, μιας αμερικανικής ΜΚΟ που ερευνά την καταλληλότητα ψηφιακού περιεχομένου για κατανάλωση από ανηλίκους, τα παιδιά, αποκτώντας καθώς μεγαλώνουν την ικανότητα να διαχωρίζουν το πραγματικό απ’ το τεχνητό, δύνανται να επηρεαστούν έντονα παρακολουθώντας υλικό αληθινής βίας. Διότι το αισθάνονται ως κάτι τόσο άμεσο, και τόσο προσωπικό, που αναγνωρίζουν ότι θα μπορούσε να συμβεί και στους ίδιους. Αν, όμως, στον αντίποδα αυτού βρίσκεται μια αποστειρωμένη οπτική του κόσμου, σε μια τόσο κρίσιμη εποχή, μήπως αυτή η έκθεση είναι χρήσιμη;

Το 1967, στη δημόσια τηλεόραση του Καναδά, ο Μάρσαλ Μακλούαν, φιλόσοφος της θεωρίας των ΜΜΕ, δίνει μια συνέντευξη που θα συζητιέται δεκαετίες αργότερα.

«Ο πόλεμος στο Βιετνάμ είναι ο πρώτος πόλεμος που προβάλλεται ποτέ σε ένα μέσο όπως η τηλεόραση. Ενα τέτοιο μέσο εμπλέκει τόσο βαθιά το κοινό, που ο πόλεμος δεν μπορεί παρά να γίνει γι’ αυτούς αβάσταχτος. […] Δείξ’ τους τον ίδιο πόλεμο σε φωτογραφίες στον Τύπο, και δεν θα νιώσουν τόσο άσχημα. Αλλά στην τηλεόραση, τον αισθάνονται αληθινά. Εμπλέκονται. Για πρώτη φορά. Επομένως, ο πρόεδρος Λ. Μπ. Τζόνσον κάνει λάθος προσπαθώντας να προβάλλει έναν τέτοιο πόλεμο, σε ένα τέτοιο μέσο».

Η ονλάιν έκθεση στη βία, ενδεχομένως να μπορεί να γεννήσει πραγματική αντίδραση στη βία. Υπάρχουν, βέβαια, πολλών ειδών αντιδράσεις.

Στην ίδια συνέντευξη, λίγα λεπτά αργότερα, ο Μακλούαν ακούγεται σχεδόν προφητικός:

«Το να έχεις μια οπτική γωνία (ατομική άποψη), απαιτεί να έχεις μια στατική, αμετακίνητη θέση. Και δεν μπορείς να έχεις μια σταθερή θέση στην ηλεκτρική εποχή. Είναι αδύνατον σ’ αυτή την εποχή να έχεις οπτική γωνία, όπως και το να μπορείς να διακρίνεις το οποιοδήποτε νόημα. Πρέπει να βρίσκεσαι παντού ταυτόχρονα, είτε αυτό σ’ αρέσει είτε όχι».

Μια μέρα, σηκώνεις το κινητό σου και το πρώτο πράγμα που βλέπεις είναι ένα απόσπασμα αυτής της συνέντευξης, συνοδευμένο από κάποια mainstream νοσταλγική μουσική που παλεύει να σε εκβιάσει συναισθηματικά. Από κάτω, διαβάζεις σχόλια αγνώστων που δεν θα γνωρίσεις ποτέ:

«Το Ιντερνετ δεν μοιάζει με τίποτα προηγούμενο. Ποτέ πριν η ανθρωπότητα δεν είχε ταυτόχρονα καταραστεί και ευλογήσει τον εαυτό της τόσο έντονα».

«Ποιος είναι ο κύριος;».

«Δεν ξέρω, ρε φίλε, μερικές φορές είναι κάπως όμορφο το να βρίσκεσαι μέσα σε τόση ζωή».

«Το μέσο είναι το μήνυμα».

Το τελευταίο είναι απ’ τις πιο διάσημες φράσεις του Μακλούαν. Αυτό που εννοεί, είναι ότι περισσότερο απ’ το μήνυμα που μεταφέρει, το επικοινωνιακό μέσο είναι αυτό στο οποίο οφείλουμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας. Δεν είναι το περιεχόμενο του μέσου αυτό που αλλάζει την κοινωνία, αλλά η ίδια η ύπαρξη του μέσου. Το ότι καταναλώνεις εικόνες εγκλημάτων πολέμου με τον πρωινό σου καφέ, δεν έχει τόσα να μας πει για τις ίδιες τις εικόνες, και κατ’ επέκταση για τα ίδια τα εγκλήματα πολέμου, όσο για τον τρόπο με τον οποίο εσύ και η σχέση σου με τον πόλεμο αλλάζουν, τώρα που τέτοιες ατόφιες εικόνες μπορούν να σε βρίσκουν απροειδοποίητα ενώ πίνεις τον πρωινό σου καφέ.

Το μέσο είναι το μήνυμα. Και το μήνυμα είναι ότι η βία του κόσμου, τρομακτική κι αποτρόπαιη, στην ψηφιακή εποχή μας βρίσκει ανεμπόδιστη, εν πολλοίς ανεξέλεγκτη. Εκεί που καθόμαστε απλώνει δίπλα μας έναν χάρακα, συγκρίνοντας το αμελητέο μας μέγεθος με αυτό της επέλασης της ιστορίας. Ρίχνει αλάτι στον πρωινό μας καφέ, λάσπη στα σαλόνια μας, βροχή στις καλοκαιρινές διακοπές μας. Δεν μας ρώτησε πριν γαντζωθεί με τη βία πάνω στο ξυπνητήρι μας.

Ποιος ξέρει πόσους ανέμους έσπειρε ήδη, πριν καλά-καλά ξυπνήσουμε.