Ένα νέο, φιλόδοξο ερευνητικό έργο για την ανασύσταση της αρχικής πολυχρωμίας και του διακόσμου του ταφικού μνημείου στον Τύμβο Καστά στην Αμφίπολη εγκαινιάζει το Υπουργείο Πολιτισμού, με την υπογραφή Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ του ΥΠΠΟ, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) και του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος».
Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται στο ποσό των 660.000 ευρώ, το οποίο καλύπτεται από ίδιους πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού.
Το πρόγραμμα, με τίτλο AmphiPoly, στοχεύει στη μελέτη και επιστημονική ανάδειξη της πολυχρωμίας, της εικονογραφίας και του συνολικού διακόσμου του μνημείου, σε όλες τις χρονολογικές του φάσεις. Με βάση αρχαιομετρικές αναλύσεις, ψηφιακά εργαλεία και αρχαιολογική τεκμηρίωση, θα δημιουργηθεί πλήρης τρισδιάστατη απεικόνιση και αισθητική αποκατάσταση του αρχικού του χαρακτήρα.
Πολυχρωμία, διακόσμηση και νέα ψηφιακά μοντέλα
Το έργο αποσκοπεί στην ορθότερη αξιολόγηση της σημασίας, της χρήσης και της χρονολόγησης του μνημείου και στην επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάδειξη της αρχικής, πρωτότυπης διακόσμησης του, η οποία, λόγω φθοράς και αλλοιώσεων καθίσταται, σε πολλά σημεία, δύσληπτη και αινιγματική.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης. Ανάταξη φτερών μαρμάρινων Σφιγγών από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Σερρών και τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων
Τύμβος Καστά, ταφικό μνημείο. Φωτογραμμετρική αποτύπωση ψηφιδωτού με το σύστημα Selene Photometric Stereo από την ομάδα του Ιδρύματος Factum Art
Παράλληλα, προσφέρει μια καινοτόμο, βιωματική και διαδραστική μουσειακή εμπειρία, ενσωματώνοντας ψηφιακές τεχνολογίες που επιτρέπουν στους επισκέπτες να περιηγηθούν εικονικά το μνημείο, να εξερευνήσουν με διαδραστικό τρόπο τα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά του στοιχεία, να οπτικοποιήσουν τα αρχαιομετρικά δεδομένα, που αποτελούν βασικό πυλώνα για την αποκατάσταση του διακόσμου του.
Η έρευνα θα αξιοποιήσει τις αρχαιομετρικές μετρήσεις από εξειδικευμένα εργαστήρια του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και συνεργαζόμενων διεθνών κέντρων, την τρισδιάστατη σάρωση υψηλής τεχνολογίας, ψηφιακά εργαλεία για ανασύνθεση και διάδραση, φυσικά αντίγραφα επιλεγμένων μερών του μνημείου (Σφίγγες, ψηφιδωτό, βάθρο Λέοντα), ψηφιακά μοντέλα και βίντεο εικονικής πραγματικότητας (VR).
Τύμβος Καστά, ταφικό μνημείο. Τρισδιάστατη απόδοση του κεφαλιού της ανατολικής Σφίγγας από την ομάδα του Ιδρύματος Factum Arte (Μαδρίτη)
Κεφάλι ανατολικής Σφίγγας φωτογραφημένο με διαφορετικές τεχνικές α) στο ορατό φάσμα, β) στο υπεριώδες φάσμα, γ) φθορισμός υπό υπεριώδη ακτινοβολία.
Εικαστικοί καλλιτέχνες συμβάλλουν δημιουργικά στην ψηφιακή συμπλήρωση και αποκατάσταση, με χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, σε συνδυασμό με τα αρχαιομετρικά δεδομένα των φθαρμένων, απολεσμένων ή δυσδιάκριτων εικονογραφικών στοιχείων, τόσο του ψηφιδωτού, όσο και των ζωγραφισμένων μαρμάρινων ζωφόρων.
Τύμβος Καστά, ταφικό μνημείο. Πρόσοψη με Σφίγγες. Φωτογραμμετρική αποτύπωση των γλυπτών από την ομάδα του Ιδρύματος Factum Arte (Μαδρίτη).
Λέων Αμφιπόλεως. Τρισδιάστατο νέφος σημείων (3D Point Cloud) για την φωτογραμμετρική αποτύπωση του γλυπτού από την ομάδα του Ιδρύματος Factum Arte.
Χρησιμοποιούνται επίσης συγκριτικά αποτελέσματα φασματοσκοπικής εξέτασης και φωτογράφισης υπερυψηλής ανάλυσης σύγχρονων έργων ταφικής ζωγραφικής της αρχαίας Μακεδονίας, με συναφή εικονογραφία, ύφος και ζωγραφική τεχνική, όπως η τοιχογραφία της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Τάφο Ι των Αιγών- πιθανότατα αποτέλεσε το πρότυπο του ψηφιδωτού του τάφου Καστά- όπως και τα αποτελέσματα εργαστηριακών αναλύσεων χρονολόγησης από δείγματα κονιαμάτων και οστεολογικού υλικού, από το εσωτερικό του τάφου.
Λίνα Μενδώνη: «Υπόδειγμα σύμπραξης αρχαιολογίας, τεχνολογίας και μουσειολογίας»
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη τόνισε ότι ο Μακεδονικός Τάφος του Καστά αποτελεί «εμβληματικό μνημείο τεράστιας ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας», που απαιτεί ενιαία και ολιστική προσέγγιση για την ολοκληρωμένη προστασία του. Υπενθύμισε παράλληλα ότι το ΥΠΠΟ υλοποιεί έργα αποκατάστασης συνολικού ύψους άνω των 11 εκατ. ευρώ, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2021–2027, το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης και τον Τακτικό Προϋπολογισμό, με στόχο την πλήρη ολοκλήρωση των παρεμβάσεων έως το τέλος του 2027.
Η Λίνα Μενδώνη, με τον Πρόεδρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δημοσθένη Σαρηγιάννη και τον Πρόεδρο του ΔΣ και Διευθυντή Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», Ευάγγελο Καρκαλέτση.
Τα έργα περιλαμβάνουν: αποκατάσταση και ανάδειξη τμημάτων του περιβόλου, διαμόρφωση του περιδρόμου, προστασία και ανάδειξη της ταφικής θήκης, επανατοποθέτηση της δίφυλλης μαρμάρινης θύρας, ένα ιδιαίτερα δύσκολο τεχνικά εγχείρημα, ανέγερση νέου μουσειακού χώρου και διαδρομών εντός του αρχαιολογικού χώρου.
Η υπουργός υπογράμμισε ότι η συνεργασία με το ΕΙΕ και τον «Δημόκριτο» αξιοποιεί «την αιχμή της επιστημονικής γνώσης, της τεχνολογίας και της αρχαιομετρίας» και προσφέρει στο κοινό ένα σύγχρονο, τεκμηριωμένο τρόπο προσέγγισης του μνημείου.
Τύμβος Καστά, ταφικό μνημείο. Λεπτομέρεια τμήματος της μαρμάρινης ζωφόρου (Λ2311) φωτογραφημένο με διαφορετικές τεχνικές. Φωτο Χρίστος Σιμάτος.
Τύμβος Καστά, ταφικό μνημείο. Λεπτομέρεια τμήματος της μαρμάρινης ζωφόρου (Λ2315) φωτογραφημένο με διαφορετικές τεχνικές Φωτογραφίες Χρίστος Σιμάτος.
Ο Πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Δημοσθένης Σαρηγιάννης, χαρακτήρισε τη σύμβαση «σημαντικό βήμα» για την έρευνα και την προσέγγιση της πολιτιστικής κληρονομιάς με σύγχρονα εργαλεία. Τόνισε ότι οι διεπιστημονικές μεθοδολογίες και οι μη καταστροφικές τεχνικές ανάλυσης φιλοδοξούν να ανασυνθέσουν τον αρχικό χρωματικό πλούτο του μνημείου και να προσφέρουν νέα επιστημονικά δεδομένα τόσο στην έρευνα όσο και στο κοινό.
Από την πλευρά του ο Πρόεδρος του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», Ευάγγελος Καρκαλέτσης, υπογράμμισε ότι το κέντρο διαθέτει πολυετή τεχνογνωσία στην αρχαιομετρία, από αναλύσεις φθορισμού ακτίνων Χ μέχρι έγκυρες χρονολογήσεις οργανικών υλικών και κονιαμάτων. Όπως σημείωσε, οι ομάδες του «Δημόκριτου» θα συμβάλουν στη σε βάθος κατανόηση του ρόλου και της σημασίας του ταφικού μνημείου, υποστηρίζοντας την τεκμηριωμένη ανάδειξή του.
