80 χρόνια ελληνικό animation: Από τον «Ντούτσε» στους δημιουργούς του 2025

Το ελληνικό animation γιορτάζει φέτος τα 80 του χρόνια και την ιστορική του διαδρομή που ξεκίνησε το 1945 με μια διαχρονικά επίκαιρη, αντιφασιστική ταινία.  Πρόκειται, φυσικά, για την πρώτη καταγεγραμμένη ελληνική μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων με τίτλο «Ο Ντούτσε αφηγείται» του Σταμάτη Πολενάκη.

Από το ’45 μέχρι σήμερα που το animation μπορεί να δημιουργηθεί σε κάθε…σπίτι και υπολογιστή, έχουν μεσολαβήσει τεχνολογικές εκρήξεις και ιστορικές αλλαγές που καθιστούν τη φετινή επέτειο εφαλτήριο για να προχωρήσει το ελληνικό animation μπροστά. Εξού και το μότο «Moving Forward» («Προχωράμε μπροστά») της ASIFA HELLAS (Ελληνική Ένωση Κινουμένων Σχεδίων) που διοργανώνει για δεύτερη χρονιά τα Βραβεία “STRATOS” (στη μνήμη του σκηνοθέτη και animator Στράτου Στασινού) το Σάββατο 29 Μαρτίου στην Ελληνοαμερικανική Ένωση. Η πρωτοβουλία της απονομής επίσημων βραβείων αφιερώνεται φέτος στα 80 χρόνια του ελληνικού animation και περιλαμβάνει 8 κατηγορίες.

Κωνσταντίνος Κακαρούντας

Ο Κωνσταντίνος Κακαρούντας, πρόεδρος της ASIFA HELLAS και ιδιοκτήτης της Dahouse Studio, μιλάει με ενθουσιασμό στο ΒΗΜΑ για το μέλλον της παραγωγής του ελληνικού animation, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και τις ευκαιρίες που έχουν πλέον δημιουργηθεί για τους επαγγελματίες του κλάδου.

«Ο Σταμάτης Πολενάκης σχεδίασε στη Σίφνο το 1942, μέσα στην Ιταλο-Γερμανική κατοχή, την πρώτη ελληνική ταινία μικρού μήκους κινουμένων σχεδίων με τίτλο Ο Ντούτσε Αφηγείται.»

Ευκαιρίες που δεν υπήρχαν στο παρελθόν ούτε κατά φαντασία όταν ο Πολενάκης σχεδίασε στη Σίφνο το 1942, μέσα στην Ιταλο-Γερμανική κατοχή, το «Ο Ντούτσε αφηγείται». Πραγματικό επίτευγμα, το φιλμ ολοκληρώθηκε το 1945 στην Αθήνα, με τη συμβολή των Παπαδούκα και Μεραβίδη. Είναι η πρώτη ταινία-σταθμός στο ελληνικό animation, που εξυμνεί την ηρωική αντίσταση του ελληνικού στρατού εναντίον της ιταλικής εισβολής το 1940, στην αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Ο Ντούτσε αφηγείται» του Σταμάτη Πολενάκη.

Ανατρέχοντας στο παρελθόν και στους πρωτοπόρους του ελληνικού animation, η επετειακή έκδοση του βιβλίου 70 χρόνια δημιουργίας ελληνικών κινουμένων σχεδίων (ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ, 2016) μας πληροφορεί πως το 1964 ο Γιώργος Διζικιρίκης έφτιαξε ένα 6λεπτο φιλμ με κινούμενες κούκλες για τις ανάγκες της ταινίας του Βασίλη Γεωργιάδη «Γάμος αλά ελληνικά». Το 1969 ο Θόδωρος Μαραγκός δημιούργησε το «Τσουφ» και το 1971 έκανε την εμφάνισή του το «Σσσστ» του ίδιου, μια τολμηρή σάτιρα την εποχή της χούντας.

Στο εισαγωγικό του σημείωμα στον πολύτιμο τόμο για τα 70 χρόνια του ελληνικού animation, o Γιάννης Βασιλείου, επίτιμος πρόεδρος της ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ, σημειώνει ότι το 1974 η «Γραμμή» των Νάσου Μυρμιρίδη και Γιάννη Κουτσούρη δίνει νέα διάσταση στο ελληνικό κινούμενο σχέδιο όπου τα ανθρωπάκια αποκτούν γραμμικά άκρα και σώματα σε μορφή διακτυλικών αποτυπωμάτων. «Η αλληγορία της καθοδήγησής τους από μεγάλα δάχτυλα που τα συμπιέζουν από παντού, είναι ότι καταλήγουν σε μία και μόνη γραμμή». Το 1975 ο Άκης Ψάιλας δημιουργεί τους «Τερμίτες», ενώ το 1979 αρχίζει η πορεία του Μαρίνου Κάσσου, που συνεχίστηκε με το τολμηρό «Συνοδεία» (απευθείας σχεδίαση πάνω στο φιλμ) και αργότερα με την πειραματική κίνηση. Το 1979 ο «Περίπατος» του Στράτου Στασινού ανοίγει νέους δρόμους εισάγοντας μια νέα προοπτική. Το θέμα του είναι ο άνθρωπος και η πόλη, η αλλοτρίωση, το άγχος και η μοναξιά του.

«Του κολυμπητή» του Στράτου Στασινού.

Το 1981 ο Ιορδάνης Ανανιάδης φτάνει στο απόγειο πορείας του με τον «Κύκλο», πάνω στον κύκλο της ζωής ενός ανθρώπου. Στην «Τρύπα» (1983) που ακολουθεί, η σατιρική αντιμετώπιση της ελληνικής πραγματικότητας συνυπάρχει με μια συνταρακτική σπουδή στη μοναξιά. «Καλλιτεχνικό γεγονός του 1985 είναι η ταινία των Στράτου Στασινού και Νάσου Μυρμιρίδη «Του Κολυμπητή», πάνω στους στίχους μιας παραλογής (δημοτικό τραγούδι), με πολύ εκφραστικές κούκλες και θαυμάσια σκηνικά-ντεκόρ. Καθόλου συμβατική ερωτική ιστορία, μάλιστα με κάποια μεταφυσική χροιά· το υπερβατικό ερωτικό στοιχείο έχει συμβολικές προεκτάσεις που οδηγούν σε δραματική κορύφωση, χωρίς η τελική ανατροπή να αλλοιώνει τη βασική γραμμή αφήγησης.»

«Οι δημιουργοί του ελληνικού animation ουσιαστικά επικεντρώθηκαν στη διαφήμιση καθώς στο χώρο αυτό βρήκαν επαγγελματικές ευκαιρίες για να συνεχίσουν να εργάζονται πάνω στην τέχνη τους.»

Είναι γεγονός ότι σε κάθε δεκαετία, το ελληνικό animation διακρίνεται από διαφορετικά χαρακτηριστικά αποκαλύπτοντας τώρα πώς από τις κινούμενες κούκλες το ΄60 πέρασε στην πρωτοπορία του ΄70, κατόπιν στις μικρού μήκους ταινίες το ’80, στην εξωστρέφεια και το άνοιγμα προς τη διεθνή αγορά το ΄90, στην τεχνολογική εξέλιξη των ’00s, την οικονομική κρίση του 2010 μέχρι και τις αλλαγές στη θεσμική ενίσχυση και ανάδειξή του που επισπεύσθηκαν με την πανδημία το 2020. Οι δημιουργοί του ελληνικού animation ουσιαστικά επικεντρώθηκαν στη διαφήμιση, πετυχαίνοντας μικρά θαύματα, καθώς στο χώρο αυτό βρήκαν επαγγελματικές ευκαιρίες για να συνεχίσουν να εργάζονται πάνω στην τέχνη τους, ενώ το κινούμενο σχέδιο απέκτησε πολλά παράθυρα ευκαιριών εξέλιξης με τις τηλεοπτικές σειρές.

«My stuffed granny» της Έφης Παππά.

Σε γενικές γραμμές το ελληνικό animation, όπως έγινε αντιληπτό από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του, συμπορεύεται και συνδιαλέγεται με τα κυριότερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής. Για του λόγου το αληθές αρκεί μια ματιά όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και στην παραγωγή της τελευταίας 15ετίας, κατά την οποία ξεχώρισαν animation όπως το «Χωριό» (2010) του Στέλιου Πολυχρονάκη, το «My stuffed Granny» (2014) της Έφης Παππά, η πρώτη ελληνικού μεγάλου μήκους ταινία animation με τίτλο «Από τη γη στη σελήνη» (2014) του Άγγελου Σπάρταλη, η ελληνοαμερικανική ταινία «Dinner for Few» (2014) του Νάσου Βακάλη, το animation της Ειρήνης Βιανέλλη «Icebergs» (2018) που μπήκε στην προκριματική φάση των Οσκαρ το 2019, το «Heatwave» (2019) του Φωκίωνα Ξένου, το ενήλικο «Από το μπαλκόνι» (2021) των Άρη Καπλανίδη και Ηλία Ρουμελιώτη.

Η ιστορία του εγχώριου animation συνεχίζεται με περισσότερη εξωστρέφεια και νέες πρωτοβουλίες, όπως μας λέει ο πρόεδρος της ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ, Κωνσταντίνος Κακαρούντας. Σχετικά με το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας Animation του 2024, αυτό διεκδικείται από τις ταινίες «74», παραγωγή του Χαράλαμπου Μαργαρίτη (Kimonos Animation Studio), «Echoes» σε παραγωγή του Ροβινσώνα Δρόσου, «Stavros The Great: Starring In A Balkan Cartoon» σε παραγωγή του Κώστα Φιρινίδη (Dorkymations), «Miniwood» σε παραγωγή Yeti Pictures και Rabbeats και «Underground» σε παραγωγή Γιάννη Χριστοφόρου, Γιώργου Γλυνού, Στέφανου Γκάνου, Μιχάλη Καλοπαίδη, Γιάννη Ανδριτσόπουλου και Κωνσταντίνου Κοίλαρη.

«To ελληνικό animation προοδεύει εδώ και μία δεκαετία.»

Πώς σχεδιάζετε να αναδείξετε την επέτειο των 80 χρόνων του ελληνικού animation;

Προσπαθούμε να οργανώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες δράσεις με επίκεντρο τα 80 χρόνια του ελληνικού animation. Στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων του Ανσί θα προβάλλουμε όσο το δυνατόν περισσότερο το ελληνικό animation μεταξύ των οποίων και την επετειακή ρετροσπεκτίβα μας για το πώς ξεκίνησε το ελληνικό κινούμενο σχέδιο το 1945 και εξελίχθηκε μέχρι και σήμερα.

Ποιο είναι το επίπεδο εξέλιξης του ελληνικού ανιμέισον σήμερα;

To ελληνικό animation προοδεύει εδώ και μία δεκαετία. Η ανοδική πορεία έχει ξεκινήσει με την αρωγή του προηγούμενου Δ. Σ της ASIFA HELLAS και εμείς συνεχίζουμε στον ίδιο δρόμο. Πολλοί animators κάνουν μικρού μήκους ταινίες, αλλά ξεκινούν να γυρίζουν και animated σειρές. Yπάρχουν σειρές και ταινίες από μέλη μας που έχουν προβληθεί στο εξωτερικό αλλά αυτό που προσπαθεί κυρίως να κάνει η ASIFA HELLAS είναι να ενισχύσει την εξωστρέφεια του ελληνικού animation προωθώντας τις καλύτερες δουλειές. Στο πλαίσιο της επετείου των 80 χρόνων ρίχνουμε το βάρος στα εργαστήρια έτσι ώστε να εκπαιδευτούν οι Έλληνες δημιουργοί και παραγωγοί, πάντα σε συνεργασία με τους κρατικούς φορείς.

Καλύτερη ταινία Animation 2025

Και ποια είναι τα εφόδια που έχετε σε αυτή την προσπάθεια; Υπάρχει ένας νέος φορέας αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα για την οπτικοακουστική παραγωγή, το ΕΚΚΟΜΕΔ – Creative Greece.

Πρέπει να πω ότι ο διευθύνων σύμβουλος του ΕΚΚΟΜΕΔ, Λεωνίδας Χριστόπουλος, μας έχει αγκαλιάσει. Μαζί εργαστήκαμε για τη δημιουργία ξεχωριστού τομέα στο animation. Την προηγούμενη βδομάδα ήμουν στη Σλοβενία με τη στήριξη του ΕΚΚΟΜΕΔ σε ένα συνέδριο για την Kεντροανατολική Ευρώπη προκειμένου να χτίσουμε γέφυρες επαφών με ευρωπαίους παραγωγούς και να μάθουμε από τις πρακτικές των ευρωπαϊκών φορέων.

Οι υπόλοιπες χώρες προπορεύονται κι εμείς στοχεύουμε να ανέβουμε τα σκαλοπάτια που πρέπει ώστε να φτάσουμε τις βαλκανικές χώρες.

Η πανδημία επιτάχυνε τις εξελίξεις λόγω των πρακτικών αναγκών επιβίωσης του κλάδου, που δημιουργήθηκαν;

Μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης χρηματοδοτήθηκαν πολλές ταινίες animation που δημιουργήθηκαν στην πανδημία. Αυτό ήταν μια καλή βάση εκκίνησης για τη νέα δημιουργία. Μέσα από το Πρόγραμμα COVID-19 του ΥΠΠΟΑ που εκπονήθηκε σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, έγιναν 25 παραγωγές ταινιών μικρού μήκους animation και πολλές από αυτές διακρίθηκαν σε φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχοντας σπουδάσει στη Γαλλία και διαπιστώσει πώς δουλεύουν οι Γάλλοι ο σκοπός μου είναι να εντάξω το γαλλικό know how στην Ελλάδα. Φέτος είμαι πολύ χαρούμενος, γιατί χάρη στις υποψηφιότητες που δεχτήκαμε στα βραβεία του ελληνικού animation, είδαμε πολλές και πολύ αξιόλογες φοιτητικές ταινίες. Πιστεύω στο νέο αίμα, δημιουργείται ένα μεγάλο κίνημα νέων δημιουργών, ένα νέο μανιφέστο, θα έλεγα.

«Μέσω μνημονίων συνεργασίας με συγκεκριμένα φεστιβάλ προωθούμε όσο το δυνατόν περισσότερους δημιουργούς στο εξωτερικό ώστε να γίνει αντιληπτό ότι ναι, υπάρχει ελληνικό animation!.»

Τα νέα ταλέντα δίνουν ελπίδα για το μέλλον.

Ανέλαβα ως πρόεδρος στην ASIFA HELLAS με στόχο να προσθέσουμε νέες κατηγορίες στα βραβεία ώστε οι Έλληνες να αρχίσουν να παράγουν κι αυτό εν μέρει το έχουμε πετύχει. Δίνοντας στα βραβεία επίσημο χαρακτήρα (σ.σ. Τα βραβεία είναι χορηγία του Athens Film Office του Δήμου Αθηναίων και τα βραβεία Καλύτερης Ταινίας Animation και Καλύτερης Φοιτητικής Ταινίας Animation αθλοθετούνται από το ΕΚΚΟΜΕΔ – Creative Greece και την Hellas Film) έχει αρχίσει να δημιουργείται πλέον παραγωγή, ο κόσμος βλέπει ελληνικές ταινίες, είτε μικρού είτε μεγάλου μήκους, είτε σειρές. Ο στόχος είναι να αρχίσουν να καταλαβαίνουν οι νέοι δημιουργοί πώς βρίσκουμε και διεκδικούμε τις χρηματοδοτήσεις, να μην έχουμε brain drain.

«Underground» (2024), Γιάννης Χριστοφόρου.

«1974» (2024), Χαράλαμπος Μαργαρίτης

Τα νέα ταλέντα κρίνονται φέτος από μία άξια πενταμελή κριτική επιτροπή που περιλαμβάνει τον σκηνοθέτη Γιώργο Ζώη, την καθηγήτρια στο Αμερικανικό Κολλέγιο της Ελλάδας και VFX Producer στην Foss Productions Ελισσάβετ Πανέτα, την σκηνοθέτη Έφη Παππά, τη μουσικοσυνθέτρια Μαρία Μπούα και την animator, σεναριογράφο και σκηνοθέτη Ειρήνη Βιανέλλη.

Επιπλέον επιδιώκουμε τη διάδραση με τα φεστιβάλ. Μέσω μνημονίων συνεργασίας με συγκεκριμένα φεστιβάλ προωθούμε όσο το δυνατόν περισσότερους δημιουργούς στο εξωτερικό ώστε να γίνει αντιληπτό ότι «ναι, υπάρχει ελληνικό animation!». Σήμερα η υλοποίηση animated ντοκιμαντέρ δημιουργεί θέσεις εργασίας για τους επαγγελματίες του animation. Και αυτό είναι πολύ καλό, γιατί επιτυγχάνονται σταδιακά οι στόχοι ανάπτυξης που θέτουμε.

Αν δεν κινήσεις γη και ουρανό, δεν μπορείς να δημιουργήσεις τίποτα. Επειδή είμαι άνθρωπος που πατάω στη γη, δεν θέλω να μιλήσω με μεγάλα λόγια για το ελληνικό animation. Πιστεύω ότι το ελληνικό animation έχει δρόμο ακόμα μπροστά του, αλλά δεν θα αργήσει να αναδειχθεί.

«Θέλει επιμονή και προσπάθεια ώστε τα χρόνια του ελληνικού animation να μην είναι μόνο 80 αλλά να γίνουν 1000. Θα τα χιλιάσουμε, αν το παλέψουμε. Με καλές συνεργασίες προχωράμε μπροστά.»

Τι έχει να επιδείξει το ελληνικό animation σήμερα και οι δημιουργοί του;

Πολλά ταλέντα στο stop motion και κυρίως στο 2D animation. Έχουμε να εξάγουμε κάτι πολύ σημαντικό, την παρακαταθήκη που έχουμε κληρονομήσει από το αρχαίο δράμα, το οποίο μας δίνει πολλές δυνατότητες έτσι ώστε να δημιουργήσουμε νέες ιστορίες. Σημειώνω ότι είμαστε φθηνοί για τους ξένους, επειδή οι αμοιβές μας είναι χαμηλά και ταυτόχρονα παρέχουμε πολύ καλή ποιότητα δουλειάς…

«Happy Birthday» (2024), Νάγια Φιλάου

Η Τεχνητή Νοημοσύνη στέκεται εμπόδιο ή αρωγός στον τομέα του animation;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να φοβόμαστε ως δημιουργοί. Προσωπικά δουλεύω με την Τεχνητή Νοημοσύνη από το 1998. Αν δεν υπήρχε η A.I. δεν θα είχαν δημιουργηθεί οπτικά εφέ απαραίτητα σε ταινίες ζωντανής δράσης και σκηνές πλήθους όπως αυτές του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Το πρόβλημα έγκειται στα πνευματικά δικαιώματα και στο ποσοστό χρησιμοποίησης της Τεχνητής Νοημοσύνης, που αποτελεί μια μεγάλη συζήτηση και ένα θέμα νομικής φύσεως.

Από την άλλη, δεν αποκλείεται η A.I. να φέρει νέες αφηγήσεις, καλύτερες ιστορίες, να ενισχυθεί η αγορά εργασίας με νέους εργαζόμενους κι αυτό σημαίνει περισσότερη δημοκρατία. Το stop motion animation και η οργανική ζωγραφική δεν θα χαθούν. Πάντα φοβόμαστε τις μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές και την απώλεια θέσεων εργασίας, όμως πιστεύω ότι όποιος αγαπάει τη δουλειά του και ενδιαφέρεται γι’ αυτήν, δεν τη χάνει.

Για τα 80 χρόνια του ελληνικού animation και το μέλλον του από εδώ και στο εξής, τι να ευχηθούμε;

Πιστεύω στους Έλληνες καλλιτέχνες, γιατί είναι multitasking, μπορούν να διαχειρίζονται πολλές εργασίες ταυτόχρονα. Αυτή τη στιγμή ζούμε μια περίοδο γεωπολιτικής αναταραχής, ωστόσο αυτό που λέω στους νέους είναι να μη φοβούνται. Είμαι άνθρωπος αισιόδοξος. Ίδρυσα την εταιρεία μου μέσα στην οικονομική κρίση ενώ μου πρότειναν να φύγω στις ΗΠΑ ή στο Μπόλιγουντ. Έμεινα στην Ελλάδα όμως, το πάλεψα και είμαι περήφανος και χαρούμενος που ζω εδώ. Δεν χρειάζεται άλλο brain drain. Θέλει επιμονή και προσπάθεια ώστε τα χρόνια του ελληνικού animation να μην είναι μόνο 80 αλλά να γίνουν 1000. Θα τα χιλιάσουμε, αν το παλέψουμε. Με καλές συνεργασίες προχωράμε μπροστά.

INFO Η απονομή των Βραβείων “STRATOS” 2025 θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 29 Μαρτίου στις 17.30, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση (Hellenic American Union, Μασσαλίας 22, Αθήνα).