Οταν στα τέλη του 2018 η Φρανσουάζ Τομ, γαλλίδα ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, κυκλοφόρησε το δοκίμιο της με τίτλο «Comprendre le Poutinisme» (εκδ. Desclée de Brouwer) – «Ερμηνεύοντας τον Πουτινισμό», επέσυρε την μήνιν του Κρεμλίνου. Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών την κατηγόρησε ότι πληρώνεται από το Λονδίνο για αντιρωσική προπαγάνδα. Δεν ήταν ωστόσο η πρώτη φορά που η Τομ ασκούσε κριτική στην πολιτική του Κρεμλίνου.
Γεννημένη στο Στρασβούργο και έχοντας ζήσει ως παιδί στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, όπου ο πατέρας της, διακεκριμένος καθηγητής Μαθηματικών, δίδασκε στο ομώνυμο πανεπιστήμιο, η Τομ σπούδασε αρχικώς ρωσική λογοτεχνία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 έζησε τέσσερα χρόνια στη Μόσχα του Μπρέζνιεφ. Επιστρέφοντας στη Γαλλία συνέχισε το διδακτορικό της στην Ιστορία με τον Αλέν Μπεζανσόν, τον γάλλο ιστορικό που μετά την εισβολή της ΕΣΣΔ στην Ουγγαρία το 1956 αναθεώρησε τις απόψεις του για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Στο διδακτορικό της η Τομ υποστήριξε ότι το σοβιετικό καθεστώς ήταν εγκληματικό. Οπως σημείωσε ο «Monde», η κατάρρευση της ΕΣΣΔ την εξέπληξε, η Ρωσία του Γέλτσιν την ανησύχησε, όμως η ανάρρηση του Πούτιν στην εξουσία της μετακομμουνιστικής Ρωσίας την «πάγωσε». Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία επιβεβαιώνει τις απόψεις της διαπρεπούς ιστορικού, τις οποίες ανέπτυξε στο «Βήμα».
Eίστε από τους δριμύτερους επικριτές του πουτινισμού στη Γαλλία. Χαρακτηρίζετε το Κρεμλίνο ως «καθεστώς-αρπακτικό». Σε τι ακριβώς συνίσταται αυτό;
«Πρόκειται για ένα καθεστώς που συντηρείται, ουσιαστικά, από το πλιάτσικο και τον παρασιτισμό: πλιατσικολογεί τις πρώτες ύλες προς όφελος της κλίκας που κυβερνά, υποκαθιστά τον ρόλο του κράτους (παράδειγμα ο ολιγάρχης Χοντορκόφσκι), εφαρμόζει σταθερά την πρακτική του εκβιασμού, είναι ανίκανο να παραγάγει οτιδήποτε χρήσιμο για την ανθρωπότητα. Το καθεστώς του Πούτιν ευνοεί τις αποκαλούμενες δομές «ισχύος» (οι μυστικές υπηρεσίες, η αστυνομία, ο στρατός, η Δικαιοσύνη) διότι αυτές λειτουργούν ως «αρπακτικά», τόσο στο εσωτερικό της Ρωσίας όσο και στο εξωτερικό».
Σε τι διαφέρει ο πουτινισμός από τα άλλα αυταρχικά καθεστώτα όπως ο σταλινισμός και ο κομμουνισμός;
«Ο πουτινισμός δεν έχει συγκεκριμένη ιδεολογία. Βασίζεται στην πικρία και στο μίσος, που είναι συναισθήματα, και τα οποία στρέφονται εναντίον εθνών σύμφωνα με τις εκάστοτε αποφάσεις του Κρεμλίνου. Τα έθνη που έγιναν αποδέκτες αυτού του μίσους ήταν, κατά καιρούς, οι Τσετσένοι, οι πολίτες των χωρών της Βαλτικής, οι Γεωργιανοί και κυρίως οι Ουκρανοί. Και ασφαλώς οι ΗΠΑ και τώρα «η Δύση στο σύνολό της». Το κομμουνιστικό καθεστώς ήταν πάντα ολιγαρχικό, ακόμη και την περίοδο του Στάλιν. Τo Politburo (σ.σ.: το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ) μπορούσε να εξουδετερώσει τις πρωτοβουλίες του ηγέτη, δηλαδή να τον ξεφορτωθεί (θεωρώ πιθανόν ο Στάλιν να δηλητηριάστηκε) ή να τον απομακρύνει (περίπτωση Χρουστσόφ). Σήμερα όμως ο Πούτιν αποφασίζει μόνος του. Η ρωσική κυβέρνηση δεν περίμενε ότι θα προχωρούσε στην εισβολή στην Ουκρανία, ακόμη και οι επικεφαλής των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων ήταν διστακτικοί. Ο αυταρχισμός είναι μια χίμαιρα προσφιλής στον Πούτιν και τους ιδεολόγους του γιατί είναι συνώνυμος της ατιμωρησίας. Ωστόσο σήμερα, η ρωσική οικονομία είναι πολύ πιο ενσωματωμένη στην παγκόσμια οικονομία από ό,τι την περίοδο του κομμουνισμού και οι Ρώσοι πλέον το αντιλαμβάνονται».
«Το μίσος έναντι της Δύσης είναι το κυρίαρχο συναίσθημα του Πούτιν. Μισεί τη Δύση γιατί μισεί την ελευθερία. Αισθάνεται ότι απειλείται από οτιδήποτε δεν ελέγχει» λέει η Φρανσουάζ Τομ
Ποιο θεωρείτε ότι ήταν το σημαντικότερο σφάλμα της Δύσης ως προς το καθεστώς του Πούτιν τα τελευταία 23 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία; Είναι αληθές ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι πλέον ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός της Ρωσίας, και όχι οι ΗΠΑ;
«Η Δύση αγνόησε όλες τις ανησυχητικές ενδείξεις αυτού του καθεστώτος, πασιφανείς ήδη από τις πρώτες μέρες της εγκαθίδρυσής του, για όποιον ήθελε να τις δει: οι ύποπτες επιθέσεις τον Σεπτέμβριο του 1999 οι οποίες αποδόθηκαν, χωρίς αποδείξεις, στους Τσετσένους, έδωσαν τη δυνατότητα στον Πούτιν να εξαπολύσει ολοκληρωτικό πόλεμο εναντίον της Τσετσενίας και να εκλεγεί πρόεδρος (σ.σ.: την άνοιξη του 2000) με ένα κυβερνητικό πρόγραμμα ρεβανσισμού και μίσους. Η ταχύτητα με την οποία ο Πούτιν περιέστειλε τις ελευθερίες που απολάμβαναν οι Ρώσοι την περίοδο του Μπορίς Γέλτσιν, η ευκολία με την οποία ο Πούτιν δάμασε τη χώρα. Οι προφανείς φιλοδοξίες του Πούτιν σε σχέση με τις «κοντινές» γειτονικές χώρες της Ρωσίας: ο πρώτος εκβιασμός των Ρώσων με το φυσικό αέριο χρονολογείται από το 2004. Οι Δυτικοί πίστεψαν ότι τα ηγετικά κλιμάκια της Ρωσίας ενδιαφέρονταν αποκλειστικά και μόνον να πλουτίσουν. Δεν αντιλήφθηκαν ότι για τον Πούτιν η εδραίωση της ρωσικής ισχύος ήταν πιο σημαντική από τον πλουτισμό. Πολλοί Δυτικοί κατέληξαν εξαρτημένοι από το ρωσικό χρήμα. Αυτή η τύφλωση καταδεικνύει την αδιαφορία τους έναντι της ηθικής. Οι Δυτικοί ξύπνησαν όταν η ενοχλητική πολιτική του Πούτιν τούς έπληξε άμεσα. Οσο ο Πούτιν κακοποιούσε τους γείτονές του, ή πιο απομακρυσμένους λαούς όπως οι Σύροι, οι Δυτικοί δεν αντιδρούσαν».
Η ιδέα του Πούτιν είναι να γυρίσει την πλάτη στην Ευρώπη και να στρέψει τη Ρωσία προς την Ασία, ενισχύοντας ταυτόχρονα το απολυταρχικό του καθεστώς; Είναι αληθές ότι το 2021 ο ρώσος υπουργός Αμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, είχε προτείνει τη μεταφορά της ρωσικής πρωτεύουσας στη Σιβηρία;
«Το μίσος έναντι της Δύσης είναι το κυρίαρχο συναίσθημα του Πούτιν. Μισεί τη Δύση γιατί μισεί την ελευθερία. Αισθάνεται ότι απειλείται από οτιδήποτε δεν ελέγχει. Η φιλοκινεζική του στάση εξηγείται από ένα κοινό μίσος για τη Δύση. Ολοι οι ρώσοι «πατριώτες» που πρόσκεινται στον Πούτιν βλέπουν με καλό μάτι το «pivot», τη στροφή, προς την Κίνα, και δεν αντιλαμβάνονται ότι η Κίνα θα εκμεταλλευθεί τη Ρωσία, στηρίζοντάς την μόνον σε φραστικό επίπεδο. Ο Σοϊγκού πράγματι εισηγήθηκε τη μεταφορά ρωσικού πληθυσμού στη Σιβηρία».
Τι απαντάτε σε πολιτικούς, όπως ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ιμπέρ Βεντρίν, οι οποίοι τάσσονται υπέρ της συμφιλίωσης με τη Μόσχα, «στο όνομα του ρεαλισμού»;
«Κατά τη γνώμη μου, ο ρεαλισμός συνίσταται πρωτίστως στο να συνειδητοποιούμε με τι είδους καθεστώς έχουμε να κάνουμε. Τη δεκαετία του 1930 όσοι φαντάζονταν ότι ήταν φυσιολογικό να κάνουν μπίζνες με τον Χίτλερ, δεν ήταν «ρεαλιστές». Ηταν κυνικοί που φαντάζονταν ότι η πολιτική, προκειμένου να είναι αποτελεσματική, έπρεπε αναγκαστικά να είναι ανήθικη. Ούτε ο Μακιαβέλι δεν έφτασε να ισχυριστεί κάτι ανάλογο. Πολλοί «ρεαλιστές» έλκονται από την ισχύ και μπαίνουν στον πειρασμό να θέσουν τους εαυτούς τους στην υπηρεσία δικτατόρων. Τα τελευταία 30 χρόνια οι φερόμενοι «ρεαλιστές» υπαγόρευσαν τη δυτική πολιτική έναντι της Ρωσίας. Και βλέπουμε τώρα πού οδηγηθήκαμε. Ο Πούτιν πίστεψε ότι του επιτρέπονται τα πάντα. Ακόμη και σήμερα φαντάζεται ότι η ενωτική και σκληρή στάση της Δύσης απέναντί του δεν θα διαρκέσει για πολύ».
«Η Ρωσία διαθέτει πολλά δίκτυα παραπληροφόρησης»
Ως ιστορικός πώς κρίνετε όσους ισχυρίζονται ότι οι διεκδικήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι νόμιμες, ότι εδώ και χίλια χρόνια η Ουκρανία ήταν επαρχία της Ρωσίας; Γνωρίζετε ότι στην Ελλάδα ένα μέρος του πληθυσμού αρνείται τις θηριωδίες του Πούτιν;
«Θα πρέπει πάντα να είμαστε δύσπιστοι έναντι επιχειρημάτων από την Ιστορία που χρησιμοποιούνται για να δικαιολογηθεί η χρήση βίας. Τα επιχειρήματα του Πούτιν έχουν σχέση με τη μυθολογική διάσταση της Ιστορίας. Η Μοσχοβία είναι ένα μεταγενέστερο τμήμα ενός παλαιότερου συνόλου, του μεγάλου πριγκιπάτου του Κιέβου, που ονομαζόταν Ρως. Το κράτος του Κιέβου που είναι μια ομοσπονδία πριγκιπάτων, εμφανίζεται τον 9ο αιώνα και ασπάζεται τον χριστιανισμό το 988. Στο απόγειό της, η Ρωσία του Κιέβου αποτελούσε τμήμα του πολιτικού συστήματος της Ευρώπης, ακόμη και αν δεν αποτέλεσε ποτέ τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η δυναστεία του Κιέβου συνδέεται με τις δυναστείες της Ευρώπης. Το 1240 το Κίεβο κατελήφθη από τον Μπατού, ανιψιό του Τσένγκις Χαν. Ο Μπατού ίδρυσε τη Χρυσή Ορδή, το ευρωπαϊκό τμήμα της Μογγολικής Αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από τα Ουράλια και την Κασπία μέχρι τις εκβολές του Δούναβη. Οταν μετά το 1430 η Χρυσή Ορδή αρχίζει να διασπάται, δύο μεγάλοι πόλοι αναδύονται και εδραιώνονται: η δυτική Ρως, το παλαιό κράτος του Κιέβου (η Ουκρανία και η σημερινή Λευκορωσία), η οποία κατακτάται από τους Λιθουανούς τον 13ο-15ο αιώνα. Το 1386 η Λιθουανία ενώνεται με την Πολωνία με την υπογραφή συνθήκης μεταξύ δυναστειών και ασπάζεται τον καθολικισμό. Μια αργή, σταδιακή αναγέννηση λαμβάνει χώρα σε αυτόν τον πολωνο-λιθουανικό χώρο. Ο άλλος πόλος δημιουργείται στα βορειοανατολικά, με τη Μόσχα να αναφέρεται για πρώτη φορά το 1147. Το πριγκιπάτο της Μόσχας αυξάνει την ισχύ του τον 15ο αιώνα βασιζόμενο στους Τατάρους και τον 17ο αιώνα αποσπά την Ουκρανία από την πολωνο-λιθουανική επιρροή. Αν δούμε ιστορικά το ζήτημα όπως αρέσκεται να κάνει ο Πούτιν, τότε θα πρέπει μάλλον οι Ουκρανοί να ζητήσουν από τους Ρώσους να επανέλθουν στους “κόλπους της μητέρας πατρίδας”, τη Ρως του Κιέβου! Η Μοσχοβία υφάρπαξε κυριολεκτικώς την κληρονομιά της Ρωσίας του Κιέβου. Η σημερινή Ρωσία του Πούτιν διαθέτει πολλά δίκτυα για να διοχετεύσει την παραπληροφόρησή της στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένου και του τομέα της Ιστορίας. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία συμβάλλει αναμφίβολα στη διάδοση της ρωσοφιλικής προπαγάνδας στην Ελλάδα. Θυμίζω ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος της Μόσχας ευλόγησε τον “ιερό πόλεμο” της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας».
