Προς το τέλος της ζωής του έβλεπε αποκαλυπτικά οράματα. Ο Γκίντερ Γκρας ένιωθε τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο να πλησιάζει. Σε συνέντευξή του στην ισπανική εφημερίδα «El Pais» στα τέλη Μαρτίου προειδοποιούσε: «Κινούμαστε προς έναν πυρηνικό όλεθρο». Μικροί πόλεμοι γίνονται ήδη σε κάθε γωνιά της Γης. Η διεξαγωγή τους τείνει όμως να γενικευθεί. «Κινδυνεύουμε να επαναλάβουμε τα παλιά λάθη» έλεγε. «Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, σαν να είμαστε υπνοβάτες, θα μπορούσαμε να αρχίσουμε νέο Παγκόσμιο Πόλεμο».
Και παλαιότερα όμως ο γερμανός νομπελίστας έπαιζε τον ρόλο της Κασσάνδρας στη γερμανική πολιτιστική ζωή. Το έργο του είναι γεμάτο σημεία και τέρατα –αλάθητα σημάδια μιας επερχόμενης καταστροφής. Δεν είναι περίεργο έτσι που ένας ραδιοσχολιαστής το παρομοίασε, επ’ ευκαιρία του θανάτου του, με την «Αποκάλυψη» του ευαγγελιστή Ιωάννη. «Οι τέσσερις καβαλάρηδες της σύγχρονης Αποκάλυψης, ο πόλεμος, η κατάκτηση, ο λιμός και ο θάνατος, βρίσκονται σε αυτό ήδη καθ’ οδόν» είπε. «Με τη διαφορά ότι οι μακελάρηδες του Γκρας δεν είναι, όπως στην περίπτωση του Ιωάννη, αποκυήματα φαντασίας αλλά σύγχρονα όντα από σάρκα και οστά».
Ο νομπελίστας συγγραφέας δεν ήταν όμως μόνο προφήτης του κακού αλλά, όπως έγραψε η «Frankfurter Allgemeine Zeitung», και η συνείδηση της εποχής του. Μια ενοχική συνείδηση που απέβλεπε στο απόλυτο καλό, είχε όμως ως κινητήριο δύναμη τη δυσπιστία –εκείνη που ανέπτυξε ως αντίδραση στη συμμετοχή του, ως 17χρονου, στα ναζιστικά τάγματα δολοφονίας SS.
Ετσι μετεξελίχθηκε σε έναν ανορθόδοξο αριστερό διανοούμενο, σε έναν, όπως έγραψε η εφημερίδα «Die Zeit», «σπινθήρα του μοντερνισμού». Αυτό δεν αποτυπώθηκε μόνο στην ανυπέρβλητη γραφή των μυθιστορημάτων αλλά και των επιγραμμάτων του όπως «Η νίκη ενίοτε αποβλακώνει επειδή δεν προσφέρει την ευκαιρία να μάθει κανείς από τα λάθη του» ή «Είμαι περιχαρώς απαισιόδοξος». Πάταγο έκανε και το σλόγκαν που διατύπωσε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 για τον Σοσιαλδημοκράτη καγκελάριο Βίλι Μπραντ: «Ας τολμήσουμε περισσότερη δημοκρατία».
Για τη «Frankfurter Rundschau» ο συγγραφέας του περίφημου Τενεκεδένιου ταμπούρλου αναμειγνυόταν όσο κανείς άλλος ομότεχνός του στην πολιτική, προβόκαρε, προφήτευε, προειδοποιούσε –συνήθως στην υπηρεσία της αριστερής Σοσιαλδημοκρατίας.
Επόμενο έτσι τα σχόλια για τον θάνατό του (όχι νεκρολογίες!) να είναι γεμάτα αναγνώριση και σεβασμό. Μερικές από αυτές:
  • Η αυστριακή νομπελίστρια Ελφρίντε Γέλινεκ: «Το “Τενεκεδένιο ταμπούρλο” έγινε η πυξίδα μου. Οταν διάβασα τις πρώτες σελίδες του κατάλαβα ότι θα μπορούσα να γίνω κι εγώ κάποτε συγγραφέας».
  • Ο τούρκος νομπελίστας Ορχάν Παμούκ: «Είχε ουσιαστική συμβολή στην ανάπτυξη του μαγικού ρεαλισμού».
  • Ο ούγγρος νομπελίστας Ιμρε Κέρτες: «Δεν είχαμε το ίδιο θέμα, είμαστε όμως φίλοι και είχαμε αμοιβαίο σεβασμό».
  • Ο ινδός συγγραφέας Σάλμαν Ράσντι: «Πραγματικός γίγαντας, μια έμπνευση, ένας φίλος».
  • Ο σκηνοθέτης της ταινίας «Τενεκεδένιο ταμπούρλο» Φόλκερ Σλέντορφ: «Η γραφομηχανή ήταν το τενεκεδένιο ταμπούρλο του. Ηξερε να τη χτυπά με απαράμιλλο τρόπο».
  • Ο σουηδός συγγραφέας Περ Βέστμπεργκ: «Δώσαμε στον Γκρας με πλήρη σκοπιμότητα το Νομπέλ το 1999. Τον θεωρούσαμε τον πιο κατάλληλο για να κλείσει τον 20ό αιώνα. Νομίζω ότι είναι ο σημαντικότερος γερμανός συγγραφέας μετά τον Τόμας Μαν».
Το πιο ωραίο κομπλιμέντο γι’ αυτόν το έκανε όμως –παλαιότερα βέβαια –ένας έλληνας συγγραφέας, ο Δημήτρης Ανδριώτης, που χόρευε τις νύχτες μαζί του τσιφτετέλι τη δεκαετία του ’70 στα ελληνικά εστιατόρια του Βερολίνου. «Μια νύχτα μου ζήτησε ένας άλλος έλληνας θαμώνας να μη χορεύω με αυτόν τον μουστακαλή Τούρκο» διηγούνταν. «Τι Τούρκος του απάντησα, αυτός είναι ο διάσημος συγγραφέας Γκίντερ Γκρας!». Αυτό τον έκανε αυτόματα ευάρεστο συγχορευτή, παρ’ όλο που δεν ήξερε να χορεύει «σαν Ελληνας».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ