Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση περί τρομοκρατίας στις δυτικές χώρες έχει αποκτήσει έναν προσανατολισμό αρκετά διαφορετικό από ό,τι τον πρώτο καιρό μετά την επίθεση στους Διδύμους Πύργους. Τα γεγονότα που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου, η έναρξη του ασυνθηκολόγητου πολέμου ενάντια στις «δυνάμεις του Κακού» από την πλευρά των ΗΠΑ και των ευρωπαίων συμμάχων, τα αδιέξοδα των πολέμων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, η καταστρατήγηση των κεκτημένων των δυτικών δημοκρατιών στο όνομα του πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία έστρεψαν τελικά τη συζήτηση, για μία ακόμη φορά, στα τεκταινόμενα εντός του δυτικού κόσμου. Καθώς μάλιστα οι τρομοκρατικές επιθέσεις ενάντια σε δυτικές πόλεις σταδιακά περιορίστηκαν, οι ευρωαμερικανοί πολίτες φάνηκαν εν μέρει να καθησυχάζουν θεωρώντας ότι η τρομοκρατία αποτελεί και πάλι πρόβλημα των άλλων.

Η πρόσφατη επίθεση στη Βομβάη αποκαλύπτει κάποιες πτυχές και ίσως νέες τάσεις στην ιστορία της τρομοκρατίας που οφείλουν να μας προβληματίσουν. Η αρθρογραφία των ημερών έχει ήδη αναδείξει αρκετά από τα «καινοτόμα» χαρακτηριστικά που αφορούν το σχέδιο και την εκτέλεση της επίθεσης. Η σχεδίαση ήταν λεπτομερής και μακροχρόνια, οι δράστες ήταν πολλοί είχαν διαφοροποιημένα καθήκοντα και διέθεταν υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, γεγονός που αποδεικνύεται από τη μεγάλη δυσκολία που αντιμετώπισαν οι δυνάμεις ασφαλείας στην προσπάθειά τους να τους εξουδετερώσουν. Ο στόχος ήταν η Βομβάη, μια παγκόσμια πόλη, ένα από τα σημαντικότερα κομβικά σημεία του σύγχρονου δικτύου οικονομικών, στρατιωτικοπολιτικών και πολιτισμικών σχέσεων και δυναμικών της παγκοσμιοποίησης. Οι συγκεκριμένοι στόχοι ήταν επίσης πολλαπλοί, κεντρικά και εμβληματικά σημεία αναφοράς της πόλης της Βομβάης: ξενοδοχεία των οποίων η ιστορία είναι συνδεδεμένη με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πόλης στη νεότερη περίοδο. Το Ταζ Μαχάλ και το Ομπερόι αποτελούν σύμβολα της κομβικής θέσης της Βομβάης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και πολιτικής. Πέρα όμως από το συμβολικό επίπεδο, τα λόμπι, τα εστιατόρια και τα μπαρ των ξενοδοχείων αυτών αποτελούν και τους πραγματικούς τόπους όπου φιλοξενούνται οι δράσεις και τα δρώντα υποκείμενα της παγκοσμιοποίησης: επιχειρηματίες, διαχειριστές χαρτοφυλακίων, πολιτικοί, τουρίστες, επιστήμονες και καλλιτέχνες.

Η παράλληλη επίθεση σε μια σειρά περιφερειακών στόχων (όπως νοσοκομεία, μαζικά μέσα μεταφοράς) είχε σκοπό αφενός να αποπροσανατολίσει τις δυνάμεις ασφαλείας, αλλά και αφετέρου να δημιουργήσει μια αίσθηση γενικευμένου χάους, μια σύγχυση και τελικά να επιτύχει έστω και παροδικά τη διακοπή της ομαλής ροής της καθημερινότητας της παγκόσμιας πόλης. Ενα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά των πρόσφατων γεγονότων στη Βομβάη ήταν ότι η επίθεση δεν ήταν στιγμιαία, όπως για παράδειγμα θα ήταν μια έκρηξη ή η ανατίναξη ενός συγκεκριμένου στόχου, αλλά είχε πολυήμερη διάρκεια, επιτυγχάνοντας έτσι τον στόχο να δημιουργηθεί ένα μεσοδιάστημα συνθηκών έκτακτης ανάγκης που διέκοψε συμβολικά και πρακτικά τη συνέχεια των λειτουργιών της παγκόσμιας πόλης.

Τα χαρακτηριστικά αυτά φαίνονται ρηξικέλευθα και δημιουργούν την εντύπωση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα φάση ως προς τις τεχνικές της τρομοκρατίας. Το ζήτημα δεν είναι, όμως, μόνο τεχνικό· αφορά κυρίως την ουσία, αλλά και την ευρύτερη σημασιοδότηση του εγχειρήματος. Η επιλογή της Βομβάης αλλά και των συγκεκριμένων στόχων στο εσωτερικό της πόλης υποδεικνύει ότι ως «εχθρός» δεν ορίζεται πλέον η Δύση, αλλά ξεκάθαρα πια οι κόμβοι του παγκόσμιου συστήματος. Η Βομβάη φαίνεται να στοχοποιήθηκε αυτή τη φορά ακριβώς λόγω της ιδιότητάς της ως παγκόσμιας πόλης, ως ένας από τους κομβικούς σταθμούς της δυτικής παγκόσμιας κυριαρχίας. Θα ήταν λοιπόν λάθος να δούμε την επίθεση αυτή ως ένα θέμα που αφορά την Ινδία ή ακόμη ως ένα ζήτημα που αφορά πρώτιστα τις σχέσεις μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, αφού είναι η θέση της Βομβάης στον παγκόσμιο ιστό των πολιτικοοικονομικών συσχετισμών που την κατέστησε αυτή τη φορά στόχο των τρομοκρατών.

Θα ήταν επίσης λάθος να θεωρήσουμε ότι η επίθεση αυτή δεν μας αφορά άμεσα επειδή γεωγραφικά δεν έλαβε χώρα σε ευρωαμερικανικό έδαφος. Στόχος της επίθεσης ήταν κατά κύριο λόγο οι χώροι δράσης, εργασίας και αναψυχής των δυτικών ανθρώπων όπου και αν αυτοί συναθροίζονται, εστιάζονται ή αναπαύονται. Καθώς η Δύση δεν συμπίπτει πια χωρικά με τα εδάφη που γεωγραφικά ανήκουν στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, έτσι και οι στόχοι της τρομοκρατίας έχουν ουσιαστικά αποεδαφικοποιηθεί και σε έναν ορισμένο βαθμό έχουν αποεθνικοποιηθεί. Στη θέση του Ταζ Μαχάλ θα μπορούσε να βρίσκεται οποιοδήποτε ξενοδοχείο που αποτελεί σήμερα χώρο εργασίας και αναψυχής των δρώντων υποκειμένων του διεθνούς επιχειρηματικού και χρηματοοικονομικού συστήματος. Αυτό εξάλλου αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι ειδικοί μελετητές της τρομοκρατίας φαίνεται να εντοπίζουν σήμερα εντυπωσιακές ομοιότητες μεταξύ της επίθεσης στη Βομβάη και ενός αντίστοιχου σχεδίου επίθεσης στη Νέα Υόρκη, το οποίο αποτράπηκε από τις υπηρεσίες ασφαλείας το 1993 και κατέληξε τότε στον εντοπισμό και τη φυλάκιση των πρωτεργατών (https://www.stratfor.com/).

Τα γεγονότα της Βομβάης υποδεικνύουν ότι, ανεξάρτητα από τεχνικές και μεθόδους, η νέα τρομοκρατία ακολουθεί μια σταθερή τάση παγκοσμιοποίησης των απειλών και των συμβολισμών της και αναπτύσσεται πολυκεντρικά, καθιστώντας τελικά κάθε γεωγραφικό τόπο έναν δυνητικό στόχο.

Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.