Ο καθηγητής κ. Σπύρος Τζαφέστας, σε συνέχεια των άρθρων του για τη βασική έρευνα στα ΑΕΙ και τους υποψήφιους διδάκτορες και με αφορμή το άρθρο του κ. Λ. Ηρακλειώτη με τίτλο: «Οι υποψήφιοι διδάκτορες και οι αμοιβές», επανέρχεται στο θέμα επισημαίνοντας μεταξύ άλλων τα εξής:
Σε προηγούμενα άρθρα μου («Το Βήμα» 31.10.1999 και 12.3.2000) αναδείχθηκε η ανάγκη να ενισχύσει το κράτος τη βασική έρευνα στα ΑΕΙ και τους υποψήφιους διδάκτορες (Υ.Δρες). Στο παρόν άρθρο θα αναπτυχθούν μερικές συμπληρωματικές σκέψεις πάνω στο θέμα με αφορμή τον εύλογο προβληματισμό που διετύπωσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου κ. Λεωνίδας Ηρακλειώτης στο άρθρο του με τίτλο: «Οι υποψήφιοι διδάκτορες και οι αμοιβές» («Το Βήμα» 9.4.2000). Προηγουμένως όμως αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τη χαρά μου που τα παιδιά της Ελλάδας, αν και βρίσκονται τόσο μακριά, παρακολουθούν από κοντά και ανησυχούν για την παιδεία (και όχι μόνο) στην πατρίδα τους.
Το θέμα που πρέπει πρώτα απ’ όλα να μας απασχολήσει είναι η αναγκαιότητα επιχορήγησης των ΑΕΙ για τους Υ.Δρες. Το νόημα της πρότασής μου στο άρθρο της 12.3.2000 ήταν ακριβώς αυτό. Η ανώτατη παιδεία στην Ελλάδα είναι κρατική και συνεπώς η επιχορήγηση των ΑΕΙ για την εκπλήρωση της αποστολής τους είναι υποχρέωση του κράτους. Οποιαδήποτε όμως συγκεκριμένη πρόταση σε οικονομικό επίπεδο (διάρκεια υποτροφίας, ύψος υποτροφίας κτλ., όπως ενδεικτικά αναφέρθηκαν) για να είναι πρακτικά υλοποιήσιμη πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τα δεδομένα και τις δυνατότητες της ελληνικής πραγματικότητας. Για τον τρόπο επιλογής των νέων επιστημόνων που θα παίρνουν υποτροφίες υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις αντικειμενικής και αξιοκρατικής επιλογής, με σχετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
* Στην Ελλάδα ο κύριος κρατικός φορέας επιχορήγησης διδακτορικών σπουδών είναι το Ιδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) που λειτουργεί με επιτυχία εδώ και δεκαετίες και έχει προσφέρει πολλά στον τόπο. Το ΙΚΥ προκηρύσσει κάθε χρόνο υποτροφίες για διδακτορικές σπουδές εσωτερικού και εξωτερικού. Η επιλογή γίνεται με εξετάσεις στα βασικά μαθήματα κάθε ειδικότητας. Οι υποψήφιοι που παίρνουν υποτροφία αναζητούν και επιλέγουν πανεπιστήμιο και επιβλέποντα. Τα χρήματα όμως που δίνονται στο ΙΚΥ επαρκούν για πολύ λίγες υποτροφίες (περίπου μία ως δύο κατά ειδικότητα) και πρέπει σήμερα να αυξηθούν σημαντικά.
* Ενας άλλος κρατικός φορέας που υποστηρίζει σημαντικά τους Υ.Δρες είναι η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ). Εδώ όμως δεν πρόκειται για υποτροφίες αλλά για αμειβόμενη ερευνητική εργασία σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα, η οποία αναπόφευκτα σε πολλές περιπτώσεις δεν ταυτίζεται με το αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής. Θα είναι πολύ καλό η ΓΓΕΤ να σκεφθεί τρόπους παροχής καθαρών υποτροφιών σε Υ.Δρες, στο πλαίσιο της δραστηριότητάς της, οι οποίες μάλιστα να είναι απαλλαγμένες από φόρο εισοδήματος και ΦΠΑ, όπως και οι υποτροφίες του ΙΚΥ.
* Τα ΑΕΙ της χώρας και τα μέλη ΔΕΠ καταβάλλουν εξαιρετικές προσπάθειες για να ενισχύουν τους υποψήφιους διδάκτορές τους. Στο ΕΜΠ πέρα από τη χρηματοδότηση 1.000 περίπου Υ.Δρων στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων (ελληνικών, ευρωπαϊκών κτλ.) χορηγούνται υποτροφίες από διάφορες πηγές. Το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του ΕΜΠ προκήρυξε πρόσφατα ένα πρόγραμμα υποτροφιών για Υ.Δρες και ένα διετές πρόγραμμα βασικής έρευνας (πρόγραμμα Αρχιμήδης) για να ενισχύσει τη βασική έρευνα που γίνεται στο ΕΜΠ. Οι Υ.Δρες επιλέχθηκαν αξιοκρατικά από διατμηματικές επιτροπές. Οι προτάσεις βασικής έρευνας αξιολογήθηκαν από καθηγητές εκτός ΕΜΠ και από τις 82 που υποβλήθηκαν χρηματοδοτήθηκαν οι 67. Παρά ταύτα το πρόβλημα παραμένει έντονο και χρειάζεται η συμμετοχή όχι μόνο του κράτους αλλά και άλλων φορέων.
* Ενας φορέας που μπορεί να βοηθήσει, τουλάχιστον τα πολυτεχνεία της χώρας, είναι το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας (ΤΕΕ), το οποίο πρέπει να ενδιαφέρεται όχι μόνο για τα επαγγελματικά δικαιώματα των μηχανικών αλλά και για την ποιότητα της εκπαίδευσής τους. Το ΤΕΕ μπορεί να θεσπίσει τον θεσμό των υποτροφιών για διδακτορικές σπουδές. Επίσης μπορεί να απαλλάξει ως έναν βαθμό τους νέους μηχανικούς, που είναι Υ.Δρες και δεν ασκούν το επάγγελμα, από τις εισφορές του ΤΣΜΕΔΕ οι οποίες είναι δυσβάστακτες γι’ αυτούς. Για άλλες κατηγορίες επιστημόνων μπορούν να βοηθήσουν οι αντίστοιχοι φορείς.
Σημειώνεται εδώ ότι στον νόμο-πλαίσιο των ΑΕΙ (Ν. 1268/82) προβλέπεται ο θεσμός των Ειδικών Μεταπτυχιακών Υποτρόφων (ΕΜΥ) που λειτούργησε υποτονικά για ένα διάστημα και σήμερα τείνει να εξαφανιστεί εντελώς αφού το κράτος δεν διαθέτει τα απαραίτητα κονδύλια. Είναι ανάγκη να ζωντανέψει ο θεσμός αυτός ή να αντικατασταθεί με άλλον καλύτερο.
Ο κ. Σπύρος Τζαφέστας είναι καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών του ΕΜΠ.
