Τζέιμι Ριντ

«Μου αρέσει να καταστρέφω»

Ο πανκ ντανταϊστής της δεκαετίας του ´70, ο ηθικός αυτουργός των αναρχικών εξωφύλλων στους δίσκους των Sex Pistols πέρασε από την Αθήνα με μερικές από τις γραφιστικές ανατροπές του

Ο Μαρσέλ Ντυσάν προτιμούσε να ζωγραφίζει μυστακοφόρες Τζιοκόντες. Ο Τζέιμι Ριντ, γέννημα θρέμμα των πανκ γκράφικς, πήρε μια φωτογραφία της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας, την έσκισε στα δύο, την κόλλησε ξανά, της σφάλισε τα μάτια με ένα χαιρέκακο «God Save the Queen» και κατόπιν της βούλωσε το στόμα μονολογώντας «Σεξ Πίστολς». Η γραφιστική στρατηγική του είχε αφετηρία τη λέξη «destroy» (καταστρέφω) ­ δανεική από τον Τζόνι «Ρότεν» και την παλιοπαρέα του. «Συνεργός» του ένας συμφοιτητής του στη Σχολή Καλών Τεχνών του Κρόιντον στο Νότιο Λονδίνο και μάνατζερ των Πίστολς, κάποιος παλαβιάρης κοκκινομάλλης ονόματι Μάλκολμ Μακ Λάρεν. Ο οποίος στον ελεύθερο χρόνο πήγαινε στο «Σεξ», την μπουτίκ που είχε ανοίξει εκεί στα μισά της δεκαετίας του ’70, και μοσχοπουλούσε σαδομαζοχιστικές creations της Βίβιεν Γουέστγουντ.

Πέρασαν περί τα 20 χρόνια από το πανκ σουλάτσο με τις παραμάνες και τα μαλλιά οξυγονοκόλλησης. Τώρα πια δεν σπάει βιτρίνες για να κλέψει την κορνίζα που θα χρησιμοποιήσει στο εξώφυλλο του επόμενου δίσκου των Πίστολς ­ επειδή οι τύποι στη δισκογραφική έχουν αρχίσει να βρίζουν. Σήμερα στα 51 του χρόνια δουλεύει πάντα σαν τρελός, γιατί απλώς δεν μπορεί να πατήσει το off, σχεδιάζει, φωτογραφίζει, φτιάχνει κομμάτι κομμάτι το Strongroom, το μεγαλύτερο, λέει, ανεξάρτητο στούντιο ηχογράφησης στην Ευρώπη. Στα πλαίσια μιας περιοδείας του ανά την Γηραιά Ηπειρο (όπου παρουσιάζει τα γραφιστικά του όνειρα 30 χρόνων) ο άγγλος καλλιτέχνης έκανε μια στάση και στην Αθήνα (για το Φεστιβάλ Κόμικς της «Βαβέλ» που έκλεισε μόλις τις πύλες του). Και μίλησε στο «Βήμα» για το τι σημαίνει «destroy» χωρίς μπλεξίματα με την αστυνομία!

­ Τελικά είσαι ένα σημαντικό κομμάτι της πανκ ιστορίας των 70s;

«Μπα… εγώ είμαι από μόνος μου καμιά εκατοσταριά ιστορίες. Το πανκ και οι Σεξ Πίστολς δεν ήταν παρά μόνο μια απ’ όλες αυτές. Εντάξει το ομολογώ, από τις πλέον καθοριστικές για την πορεία μου σ’ αυτόν τον πλανήτη».

­ Ξεκινάει με το «μια φορά κι έναν καιρό…»;

«Οχι ακριβώς! Νομίζω ότι η σχέση μου με το πανκ δεν ήταν τίποτε άλλο από το αναπόφευκτο προϊόν της δουλειάς που είχε ξεκινήσει νωρίτερα. Από το 1970 είχα φτιάξει με κάτι φίλους στο Κρόιντον (Νότιο Λονδίνο) το περιοδικό “The Suburban Press”. Ημασταν γύρω στα πέντε-έξι άτομα και εκδίδαμε διαφόρων ειδών τοπικά φυλλάδια, πολιτικής κυρίως κατευθύνσεως ­ ξέρεις τώρα, φεμινισμός, κίνημα για την απελευθέρωση των μαύρων στο Λονδίνο, κείμενα των σιτουασιονιστών. Δεν είναι τραβηγμένο να πεις ότι μέσα από όλα αυτά που κάναμε εκείνη την εποχή ξεπήδησε το στυλ του πανκ. Διότι καθώς ήμασταν εντελώς άφραγκοι τις περισσότερες φορές εφευρίσκαμε κάθε φορά δικές μας τεχνικές παραγωγής. Αντί να αγοράζουμε letraset ή typeset, περισυλλέγαμε ό,τι βρίσκαμε μπροστά μας: τίτλους εφημερίδων, σλόγκαν από διαφημίσεις, τσιτάτα από ‘δώ κι από ‘κεί. Και αυτό ταίριαξε πολύ καλά και με αυτή καθαυτή τη διαδικασία της εκτύπωσης. Θα μπορούσα να σου πω ότι η θητεία μου ως τυπογράφου μου έμαθε πολύ περισσότερα για τον σχεδιασμό των εξωφύλλων δίσκων απ’ ό,τι οι βαρυσήμαντες οπτικές φόρμες που μου αράδιαζαν στη Σχολή Καλών Τεχνών».

­ Μόνο που μέσα στη σχολή έλαβε χώρα η μοιραία συνάντησή σου με τον Μάλκολμ Μακ Λάρεν.

«Ναι, το 1968, αν δεν με απατά η μνήμη μου. Από την αρχή αναπτύχθηκε μια ιδιαίτερη φιλική σχέση μεταξύ μας. Να φανταστείς, λίγες μόνο μέρες μετά τη γνωριμία μας αποφασίσαμε να επιχειρήσουμε μια ­ αποτυχημένη ­ κατάληψη της σχολής! Για μένα παραμένει πάντα πρωτοπόρος της ποπ κουλτούρας του 20ού αιώνα. Οταν διαλύθηκε το “Suburban Press”, εγώ έφυγα για ένα χρόνο στο Αμπερντίν της Σκωτίας. Λίγο αργότερα έλαβα από τον Μακ Λάρεν ένα καθοριστικής σημασίας τηλεγράφημα: “Εχω κάτι τύπους, λέγονται Σεξ Πίστολς. Θα ήθελα να συνεργασθώ ξανά μαζί σου”. Γύρισα λοιπόν στο Λονδίνο και άρχισα να δουλεύω γι΄ αυτούς. Και αποδείχτηκαν το ιδεώδες όχημα και για την γκράφικς μου και για την πολιτικοποίησή μου ­ αυτή που είχε ξεμυτίσει στην αυλή του σχολείου “Suburban Press”!».

­ Πώς ήταν, αλήθεια, η γραφιστική συνεργασία μαζί τους;

«Με μια λέξη “χαοτική”. Δούλευα 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Εφτιαχνα τα πάντα: αφίσες, κονκάρδες, εξώφυλλα δίσκων, αυτοκόλλητα, ό,τι θέλεις».

­ Πώς θα συνόψιζες ­ αν βέβαια κάτι τέτοιο είναι εφικτό με μια τόσο αλλοπρόσαλλη προσωπικότητα! ­ τον Τζόνι «Ρότεν» των Σεξ Πίστολς;

«Πολύ ταλαντούχος και πολύ θερμόαιμος. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια μέρα που πήγε και κρύφτηκε μέσα σε μια ντουλάπα του σπιτιού μου. Εμεινε εκεί μία ολόκληρη ημέρα!».

­ Με τους Πίστολς ήταν που συνειδητοποίησες για πρώτη φορά ότι η πολιτική μπορεί να γίνει εξώφυλλο δίσκου;

«Το είχα καταφέρει και νωρίτερα. Οταν προσπαθούσα να αποδώσω γραφιστικά κάτι ακαταλαβίστικα σιτουασιονιστικά κείμενα. Οι Σεξ Πίστολς ήταν απλώς η ζωντανή απόδειξη ότι η πολιτική μπορεί να μετουσιωθεί σε ένα εξώφυλλο δίσκου. Οπως τότε που πήρα τη φωτογραφία της βασίλισσας, την έσκισα, την ξανακόλλησα και τη γέμισα παραμάνες».

­ Πώς ερμηνεύεις αυτή τη χρονία εμμονή σου με τα μουσικά γκρουπ; Εχεις επενδύσει τόνους γκράφικς σε ακόρντα.

«Ανέκαθεν ήμουν ένας multimedium καλλιτέχνης. Πάντοτε όμως ανακατευόμουν με μουσικούς ­ οι γκράφικ ντιζάινερ πάντοτε ψάχνονταν με την ποπ κουλτούρα. Είδαν ότι μπορούσαν να τη μεταχειρισθούν ως σημείο αναφοράς τους και της “πέταξαν” το μπαλάκι. Η μουσική είναι απλώς πιο καταδεκτική ­ σε σχέση π.χ. με τη γλυπτική ή τη ζωγραφική. Είναι ίσως η μόνη που σου επιτρέπεται να “βεβηλώσεις”».

­ Γράφεις ο ίδιος μουσική;

«Ναι, κάτι λίγα. Αλλά, σε προλαβαίνω, δεν πρόκειται να βγάλω άλμπουμ. Τα τελευταία χρόνια συνεργάζομαι με τους Afrocelts ­ είμαι κάτι σαν μέλος της μπάντας. Τους έμαθα λίγο πολύ ότι το οπτικό μέρος μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό με τον ίδιο τον ήχο».

­ Σου λείπει η Πίστολς περίοδος;

«Για να είμαι ειλικρινής, καθόλου. Σήμερα είμαι πολύ πιο αισιόδοξος για τα πράγματα. Διαγιγνώσκω μια πολύ μεγαλύτερη ποικιλία ­ στη μουσική, στις οπτικές φόρμες, στην ποπ κουλτούρα. Ολα αναμειγνύονται ­ έρχονται στην επιφάνεια οι κοινές μας ρίζες. Οι Afrocelts, που σου είπα πριν, είναι, ξέρεις, ένα παράξενο κολάζ αφρικανικής και κελτικής μουσικής. Το πρόβλημα είναι ότι οι πολυεθνικές και τα μίντια σου επιτρέπουν να δεις πολύ λίγα ­ πρέπει να τρυπώσεις σαν μυρμηγκοφάγος, να ανακαλύψεις τι κρύβεται πίσω από αυτά».

­ Πώς διάγεις λοιπόν τον μετά τους Πίστολς καλλιτεχνικό βίο σου;

«Το μεγαλύτερο project μου τα τελευταία δέκα χρόνια είναι μια εγκατάσταση για τα Strongroom Studios στο Ανατολικό Λονδίνο ­ αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων, γενική ατμόσφαιρα… Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανεξάρτητο στούντιο ηχογράφησης στην Ευρώπη, ένα multimedia σύμπλεγμα κτιρίων για καλλιτέχνες που θα μπορούν να έρχονται να ξημεροβραδιάζονται εκεί μέσα. Το έχουμε φτιάξει από το μηδέν, κομμάτι κομμάτι, δωμάτιο δωμάτιο. Για μένα αυτή η δουλειά εμπεριέχει από μόνη της τις ιδέες που γεννήθηκαν μέσα από το πανκ».

­ Και τι άλλο;

«Συνεχίζω την περιοδεία με τα έργα μου ­ αυτά που είδατε στην Αθήνα δεν ήταν παρά ένα μικρό τμήμα. Και εδώ στο Λίβερπουλ συνεργάζομαι με τους Visual Stress, μια καλλιτεχνική ομάδα που διοργανώνει διάφορες multimedia παραστάσεις».

­ Δεν έχεις πάρει ανάσα δηλαδή τόσα χρόνια;

«Ναι, μάλλον έχεις δίκιο. Δεν μπορώ να σταματήσω. Είμαι από εκείνους που δεν πατάνε ποτέ το off. Μόνο για λίγο καιρό κάθησα ήσυχος καλλιεργώντας… λαχανικά».

­ Τι έγινε λοιπόν εκείνο το πάλαι ποτέ πανκ όραμά σου; Ζει σήμερα που εσύ ο ίδιος έχεις «πατήσει» τα πενήντα;

«Θα έλεγα ότι απλώς διαφοροποιήθηκε, μεταλλάχθηκε σε κάτι άλλο. Ούτως ή άλλως το ίδιο το πανκ αναδύθηκε για μένα από τις αναρχίζουσες σιτουασιονιστικές ιδέες, οι οποίες με τη σειρά τους ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του υπερρεαλισμού και του ντανταϊσμού. Και όλη αυτή η διαμαρτυρία ­ αν και δεν είμαι πεπεισμένος ότι “διαμαρτυρία” είναι η κατάλληλη λέξη ­ ενσταλάχθηκε σε μια τέχνη η οποία διαπότισε ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Δεν έχει να κάνει απλώς με το πανκ, ο συγκεκριμένος όρος επικράτησε εξαιτίας του μουσικού φαινομένου. Αποτελεί κομμάτι μιας ευρύτερης ιστορίας. Η οποία εξελίσσεται αδιάκοπα, είναι ένας αδηφάγος χαμαιλέοντας. Πηγαίνει κάτω από το έδαφος, πάνω από το έδαφος, γυρνάει από ‘δώ κι από κεί, καταστρέφει και επαναδημιουργεί».

­ Και ποια θα έλεγες ότι είναι η μορφή που έχει πάρει στο τέλος αυτής της χιλιετίας;

«Σήμερα διαχέεται σε μικρούς και μεγάλους πολιτικούς αγώνες. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, στράφηκε κατά του θατσερικού “κοινοτικού” φόρου (poll tax) και του νομοσχεδίου για την αναμόρφωση της ποινικής δικαιοσύνης. Ο καθολικισμός καταρρέει σιγά σιγά, όπως και πολλά άλλα κατάλοιπα του παρελθόντος. Και δίπλα σ’ αυτά έχεις τη χορευτική κουλτούρα που άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά μέσα από αυτό. Οι ίδιοι οι Prodigy δεν είναι παρά μια χορευτική μπάντα με πολλά πανκ στοιχεία. Οπως σου είπα, η διαμαρτυρία διαρκώς μεταμορφώνεται. Ζούμε στην εποχή μιας φανταστικής αλλαγής σε όλο τον πλανήτη».

­ Και όμως η βασιλική οικογένεια είναι ακόμα εκεί…

«Ναι, τι να κάνουμε, εκεί είναι ακόμα. Κρατιούνται με νύχια και με δόντια. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το όλο κόλπο Πίστολς κατάφερε μια γερή γροθιά στο… Παλάτι».

­ Αν σου ζητούσα να κάνεις σήμερα μια γραφιστική παρέμβαση στην αγγλική σημαία ­ όπως τότε, το 1976, για το εξώφυλλο του «Anarchy in the UK» των Σεξ Πίστολς, που την είχες σκίσει και την είχες γεμίσει παραμάνες…

«Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι άλλο που θα μπορούσε να γίνει… Ισως αυτό που είχαμε κάνει τότε να ήταν η απόλυτη παρέμβαση στον Union Jack (σ.σ.: η αγγλική σημαία). Μμμμ… Βέβαια, τώρα που το λες, δεν θα ήταν άσχημο να του βάλω τα χρώματα της Ιρλανδίας ή των τζαμαϊκανών ράστα! Το έχω κάνει και με μερικά άλλα εθνικά σύμβολα!..».

­ Θα τοποθετούσες την Νταϊάνα στη θέση της σχισμένης και ξανακολλημένης βασίλισσας Ελισάβετ του «God Save the Queen»;

«Κοίτα, η Νταϊάνα είναι άλλη υπόθεση. Σε ηλικία 16 ετών χόρευε στο δωμάτιό της ακούγοντας στη διαπασών Σεξ Πίστολς… Νομίζω ότι συνέβαλε με τον δικό της τρόπο στον αγώνα για την υπονόμευση της μοναρχίας».

­ Υπάρχουν άνθρωποι του πανκ παρελθόντος σου που σε στοιχειώνουν ακόμη και σήμερα;

«Μόνο δημοσιογράφοι! Είναι οι μοναδικοί που το καταφέρνουν».

­ Τι απέγινε, αλήθεια, η αγαπημένη λέξη των Σεξ Πίστολς «destroy», που και εσύ, αν δεν κάνω λάθος, είχες χρησιμοποιήσει κατά κόρον;

«Η καταστροφή είναι αναπόσπαστο κομμάτι όλης αυτής της διαδικασίας αλλαγής για την οποία σου μιλάω. Οπως τότε με τους Πίστολς που εκδικούμασταν τα μίντια χρησιμοποιώντας ως υλικά τα ίδια τα μίντια. Η καταστροφή και ο θάνατος έχουν άμεση σχέση με την αναγέννηση ­ ίσως είναι και οι προάγγελοί της».

­ Τι θα κατέστρεφες σήμερα με ευχαρίστηση;

«Νομίζω ότι οι στόχοι είναι λίγο πολύ ίδιοι και σήμερα. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι, οι πολυεθνικές, οι ντίσνεϊ συνωμοσίες, τα γνωστά…

­ Από πού αντλείς την έμπνευση για τις γραφιστικές καταστροφές σου;

«Από τη Μούσα μου. Η οποία βεβαίως δεν ανήκει σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο».

­ Ελληνίδα;

«Δεν γνωρίζω τα περί της εθνικότητάς της. Είμαι όμως σίγουρος ότι είναι… θηλυκού γένους. Οπως άλλωστε και η καταστροφή σε κάποιες γλώσσες!».