Αν και με το πέρασμα του χρόνου τα γεγονότα που μεσολάβησαν από την 30ή Ιανουαρίου του 1972, σε μια κωμόπολη της Βόρειας Ιρλανδίας, ονόματι Ντέρι, δεν είναι παρά μια οδυνηρή ίσως αλλά και κάπως θολή ανάμνηση (για όσους τουλάχιστον δεν είναι Ιρλανδοί), αυτή η ημερομηνία είναι ταυτισμένη με μια από τις πιο θλιβερές επετείους στην πρόσφατη ιστορία της χώρας. Αποτελεί επίσης ένα από τα πιο δραματικά κεφάλαια της αγγλοϊρλανδικής διαμάχης που έχει πλέον συμπληρώσει 700 χρόνια ιστορίας. Στις 30/1/72 δόθηκε η ουσιαστική αφορμή ώστε η ως τότε διαμάχη των δύο χωρών να μετατραπεί κυριολεκτικά σε εμφύλιο πόλεμο, ωθώντας πολλούς νεαρούς Ιρλανδούς να καταταγούν στον IRA πυροδοτώντας έναν κύκλο βίας για τα επόμενα 25 χρόνια.
Πριν από τριάντα χρόνια, στις 30 Ιανουαρίου, ημέρα Κυριακή, ο θάνατος δεκατριών άοπλων πολιτών και ο τραυματισμός δεκατεσσάρων ήταν ο τραγικός απολογισμός της πολυπληθούς, φιλειρηνικής διαδήλωσης που διοργάνωσε στο Ντέρι η Ενωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βόρειας Ιρλανδίας. Ολα τα θύματα ήταν ιρλανδοί διαδηλωτές. Στη θέση των θυτών βρέθηκαν οι βρετανοί κοκκινοσκούφηδες του Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών, οι οποίοι υπάκουσαν με τον… καλύτερο τρόπο στη διαταγή του στρατηγού Φορντ να «καθαρίσουν το Ντέρι από τους χούλιγκανς». Το συγκεκριμένο περιστατικό που «βαφτίστηκε» Ματωμένη Κυριακή (Bloody Sunday) αναπαραστήθηκε πέρυσι στον κινηματογράφο από τον Πολ Γκρίνγκρας, στην ομότιτλη ταινία.
Ολα σε μία ημέρα
Ο τρόπος με τον οποίο ο Γκρίνγκρας επέλεξε να αναπλάσει το γεγονός είναι με μια λέξη καθηλωτικός σε καθετί που σχετίζεται με την ταινία. Κατά τη διάρκεια του δραματουργικού χρόνου της, που είναι αποκλειστικώς εκείνη η Κυριακή, από τα ξημερώματα ως τα μεσάνυχτα, ο Γκρίνγκρας αναδομεί, με όλες τις δυσάρεστες ιστορικές λεπτομέρειες, τον άξονα της τραγωδίας από την πλευρά τόσο των διαδηλωτών – με έμφαση στις ενέργειες αλλά και στην προσωπικότητα του αρχηγού τους, Αϊβαν Κούπερ (Τζέιμς Νέσμπιτ) – όσο και των βρετανών στρατιωτών, οι οποίοι, σύμφωνα με την ταινία, είχαν τέτοια προκατάληψη εναντίον της διαδήλωσης που περίμεναν να τους δοθεί η πιο ασήμαντη αφορμή για να τραβήξουν τη σκανδάλη (σημειωτέον, οι αλεξιπτωτιστές όφειλαν να είναι εφοδιασμένοι με πλαστικά πυρομαχικά, αλλά οι σφαίρες που χρησιμοποιήθηκαν τελικά ήταν αληθινές). Συγχρόνως διατίθεται αρκετός χώρος για την έξυπνη ανάπτυξη μιας μικρότερης, πιο «προσωπικής» ιστορίας, εκείνης του ατίθασου 17χρονου Καθολικού Τζέρι Ντόναχι, που ενώ ήταν έτοιμος να παντρευτεί μια Προτεστάντισσα δεν μπόρεσε να αποφύγει το πεπρωμένο του και έλαβε μέρος στη διαδήλωση.
Το πιο πολύτιμο εργαλείο του Γκρίνγκρας δεν ήταν άλλο από το βιβλίο που ακολούθησε εκείνη την ημέρα, το «Eyewitness Bloody Sunday», συγγραφέας του οποίου είναι ο Ντον Μάλαν, ένας από τους παραγωγούς της ταινίας (σημειώστε ότι τη διεύθυνση παραγωγής της ταινίας είχε ο Τζιμ Σέρινταν, ο διακεκριμένος ιρλανδός σκηνοθέτης ταινιών όπως «Το αριστερό μου πόδι» και «Εις το όνομα του πατρός»). Μάλιστα το βιβλίο του Μάλαν, ο οποίος έζησε από πρώτο χέρι τα γεγονότα εκείνης της Κυριακής διότι βρισκόταν στην πλευρά των διαδηλωτών, ώθησε τη βρετανική κυβέρνηση πολλά χρόνια αργότερα να ανοίξει τον φάκελο της «Ματωμένης Κυριακής» και να ξεκινήσει έρευνα, σύμφωνα με την οποία οι Βρετανοί ακόμη και σήμερα δεν έχουν ξεκαθαρίσει με σαφήνεια τι ακριβώς συνέβη και η διαδήλωση πήρε τόσο τραγικές προεκτάσεις.
Ταινία με τα όλα της
Η ρεαλιστική, με έντονο κόκκο, «βρώμικη» φωτογραφία του Αϊβαν Στράσμπουργκ αλλά και η δουλειά που έγινε τόσο στα σκηνικά από τον σκηνογράφο Τζον Πολ Κέλι (ο χώρος της ταινίας δεν είναι το Ντέρι αλλά η περιοχή Μπάλιμουν στο Δουβλίνο) όσο και στο μοντάζ της Κλερ Ντάγκλας, αφήνουν την εντύπωση ότι το φιλμ που παρακολουθούμε γυρίστηκε στο Ντέρι την ίδια ακριβώς ημέρα που έλαβε χώρα το γεγονός, στις 30 Ιανουαρίου του 1972. Ωστόσο, παρά το ντοκυμενταρίστικο ύφος του γυρίσματος, είναι ξεκάθαρο ότι ο Γκρίνγκρας δεν υπογράφει ένα ντοκυμαντέρ αλλά μια ταινία μυθοπλασίας με τεράστια δύναμη, ζωντάνια, ακόμη και σασπένς, καθ’ ότι εκμεταλλεύεται στο έπακρον τις δυνατότητες του κινηματογραφικού μέσου.
«Αυτό που με ενδιέφερε στην ταινία μου ήταν να πω ωμά και σταράτα την αλήθεια και να δώσω την ευκαιρία σε όλον τον κόσμο που θα τη δει να ξαναζήσει ή να ζήσει για πρώτη φορά την τρομερή και τραυματική εκείνη ημέρα, ώστε όλοι μας μέσα σε πνεύμα συμβιβασμού να προχωρήσουμε παρακάτω» ήταν ένα από τα πράγματα που είπε ο Γκρίνγκρας στο Φεστιβάλ Βερολίνου του περασμένου Φεβρουαρίου, όταν η ταινία μετά την προβολή της απέσπασε όχι μόνο διθυραμβικές κριτικές από το μεγαλύτερο μέρος του Τύπου αλλά τελικά και τη Χρυσή Αρκτο, ανώτατο βραβείο της διοργάνωσης. «Ελπίζω ότι αυτή η ταινία θα παίξει κάποιο μικρό ρόλο στη μελλοντική διαδικασία για ειρήνη» κατέληξε ο σκηνοθέτης.
Ωστόσο το «Bloody Sunday» δεν κατάφερε τελικά να βρει διανομή πέραν της υπό βρετανική κατοχή Βόρειας Ιρλανδίας, όπου προβλήθηκε σε δύο μόλις αίθουσες. Κανένας αιθουσάρχης της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας δεν ήθελε να την αγγίξει ενώ δόθηκε ως αιτιολογία ότι το «Bloody Sunday» είχε ήδη προβληθεί στην ιρλανδική τηλεόραση τον περασμένο Ιανουάριο.
10 ημερομηνίες του 20ού αιώνα που πέρασαν σε ταινίες
26 Οκτωβρίου 1917
Υπό την αρχηγία του Βλαδίμηρου Ιλιτς Λένιν, το κόμμα των μπολσεβίκων καταλαμβάνει την εξουσία στη Ρωσία, έχοντας οδηγήσει τον τσάρο σε παραίτηση: «Οι Κόκκινοι» (1981) του Γουόρεν Μπίτι.
30 Ιουνίου 1934
Κατά τη διάρκεια μιας νύχτας, γνωστής ως «Η νύχτα των μεγάλων μαχαιριών», και με διαταγή του Αδόλφου Χίτλερ, δολοφονούνται τα φανατικά στελέχη της ακραίας πτέρυγας των εθνικοσοσιαλιστών. Ο αριθμός των θυμάτων παραμένει ανεξακρίβωτος: «Οι καταραμένοι» (1969) του Λουκίνο Βισκόντι.
7 Δεκεμβρίου 1941
Οι Ιάπωνες βομβαρδίζουν το Περλ Χάρμπορ, ναυτική βάση ΗΠΑ. Την επομένη οι ΗΠΑ κηρύσσουν πόλεμο κατά της Ιαπωνίας: «Τόρα, Τόρα, Τόρα» (1968) του Ρίτσαρντ Φλάισερ, «Pearl Harbor» (2001) του Μάικλ Μπέι.
6 Ιουνίου 1944
Οι συμμαχικές δυνάμεις αποβιβάζονται στη Νορμανδία: «Η πιο μεγάλη μέρα του πολέμου» (1962) των Αντριου Μάρτον, Κεν Ανακιν, Γκερντ Οσβαλντ, Μπέρναρντ Βίκι, «Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν» (1998) του Στίβεν Σπίλμπεργκ κ.ά.
20 Ιουλίου 1944
Αποτυγχάνει η απόπειρα δολοφονίας κατά του Αδόλφου Χίτλερ και κατά συνέπεια το πραξικόπημα ανωτέρων αξιωματικών του στρατού εναντίον του: «Η νύχτα των στρατηγών» (1966) του Ανατόλ Λίτβακ.
1 Νοεμβρίου 1954
Το Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης της Αλγερίας εξεγείρεται εναντίον της Γαλλίας σε έναν πόλεμο που θα τελειώσει το 1962 με την ανεξαρτησία της χώρας: «Η μάχη της Αλγερίας» (1965) του Τζίλο Ποντεκόρβο.
22 Μαΐου 1963
Ο πολιτικός της Αριστεράς Γρηγόρης Λαμπράκης δέχεται δολοφονική επίθεση στη Θεσσαλονίκη και μερικές ημέρες αργότερα (27 Μαΐου) αφήνει την τελευταία πνοή του: «Ζ» (1969) του Κώστα Γαβρά.
22 Νοεμβρίου 1963
Δολοφονείται στο Ντάλας του Τέξας ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι: «J.F.Κ.» (1991) του Ολιβερ Στόουν.
11 Σεπτεμβρίου 1973
Στη Χιλή το πραξικόπημα του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ ανατρέπει τη σοσιαλιστική κυβένηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε, ο οποίος σκοτώνεται στο προεδρικό μέγαρο: «Βρέχει στο Σαντιάγκο» (1976) του Ελβιο Σότο.
9 Αυγούστου 1974
Ο Ρίτσαρντ Νίξον παραιτείται από το προεδρικό αξίωμα, μετά την έκταση που πήρε το σκάνδαλο «Γουότεργκεϊτ» – επιτυχία των δημοσιογράφων της εφημερίδας «Washington Post» Καρλ Μπέρνστιν, Μπομπ Γούντγουορντ: «Ολοι οι άνθρωποι του προέδρου» (1976) του Αλαν Τζ. Πάκιουλα.
Η ταινία «Ματωμένη Κυριακή» προβάλλεται στις αίθουσες από την περασμένη Παρασκευή.
