Ο Ντάιαρμεντ Μακ Κάλoχ, ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας της Εκκλησίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, εξηγεί στο «Βήμα» ποιο είναι το αποτύπωμα που αφήνει ο Πάπας Φραγκίσκος στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μετά τον θάνατό του, τα δεδομένα και τα ενδεχόμενα για τον διάδοχό του και τις προκλήσεις που, όποιος και να είναι, θα κληθεί να αντιμετωπίσει.

Ο Μακ Κάλοχ είναι ο συγγραφέας του περίφημου βιβλίου «Η ιστορία του Χριστιανισμού: τα πρώτα τρεις χιλιάδες χρόνια» στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη σειρά της τηλεόρασης του BBC που παρουσίαζε ο ίδιος και άφησε εποχή.

«Χειροτονήθηκα διάκονος. Αλλά όντας ομοφυλόφιλος, ήταν αδύνατο να συνεχίσω στις συνθήκες της Αγγλικανικής Εκκλησίας επειδή ήμουν αποφασισμένος να μην κρύψω ποιος ήμουν», είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του στο BBC. «Ανατράφηκα να επιθυμώ να είμαι ειλικρινής και η αλήθεια πάντα είχε σημασία για μένα. Η Εκκλησία δεν μπορούσε να την αντέξει, κι έτσι χώρισαν οι δρόμοι μας. Ηταν μια άθλια εμπειρία».

Ποιος είναι ο αντίκτυπος που αφήνει ο Πάπας Φραγκίσκος στην Καθολική Εκκλησία;

«Παρά τις όποιες αλλαγές έκανε, μεγάλες ή μικρές, θεωρώ πως ο πραγματικός μακροπρόθεσμος αντίκτυπος που αφήνει ο Πάπας Φραγκίσκος είναι ότι άλλαξε το στυλ με τον οποίο ασκούνταν ο παπικός ρόλος μέχρι σήμερα.

Αναμφίβολα το έργο του χαρακτηρίζεται από διάφορες προοδευτικές, οριακά επαναστατικές ενέργειες, όπως η εγκύκλιος “Laudato Si”, η πρώτη επιστολή που γράφτηκε ποτέ από έναν πάπα αναφορικά με το περιβάλλον και την κλιματική κρίση. Αλλά αυτό αποτελεί απλώς το σύμπτωμα στη συνολική τεράστια αλλαγή στο στυλ άσκησης του ρόλου του.

Οι δύο προκάτοχοί του, ο Βενέδικτος ΙΣτ’ και ο Ιωάννης Παύλος Β’, ήταν πολύ αφοσιωμένοι σε ένα πιο συντηρητικό, ακόμα και αυταρχικό στυλ ρωμαιοκαθολικισμού, πιο κληρικό και πιο απόλυτο όσον αφορά τα όρια του δόγματος.

Ο Πάπας Φραγκίσκος όμως ακολούθησε μια τελείως διαφορετική προσέγγιση, αποτάσσοντας αυτή την προσκόλληση στον παλαιό καθολικισμό που δημιουργήθηκε μετά τη γαλλική επανάσταση. Αυτή η ανεπισημότητα, το πόσο προσιτός ήταν προς τον κόσμο, τους απλούς ανθρώπους. Τους συναντούσε, τους μιλούσε. Και βέβαια πολλοί τον μίσησαν για αυτό, για το πώς ξέφευγε από τον επίσημο ρόλο του. Αλλά φυσικά ακόμα περισσότεροι τον αγάπησαν σε όλον τον κόσμο, καθολικοί και μη.

Σίγουρα δεν αντεπεξήλθε στις προσδοκίες πολλών προοδευτικών καθολικών, καθώς μεταξύ άλλων δεν επέτρεψε τη χειροτονία γυναικών ούτε ανέτρεψε το δόγμα για την ιεροσύνη. Αλλά δημιούργησε το κλίμα ώστε ακόμα και άνθρωποι που τα θεωρούσαν όλα αυτά αδιανόητα ενδεχομένως πλέον να μπορούν να τα σκεφτούν ως ενδεχόμενα. Δημιούργησε το έδαφος ώστε ακόμα και οι αλλαγές που δεν προχώρησαν στη θητεία του να μπορέσουν να προχωρήσουν στο μέλλον – το έδαφος για διάλογο».

Ο διάδοχος του Πάπα Φραγκίσκου αναμένετε να ακολουθήσει την προοδευτική ατζέντα του προκατόχου του ή να επιστρέψει σε μια πιο παραδοσιακή προσέγγιση;

«Κατ’ αρχάς κανένας δεν μπορεί να ξέρει ποιος θα είναι ο επόμενος Πάπας και συχνά οι σχετικές εικασίες αποδεικνύονται ανακριβείς. Πριν από την επιλογή του Πάπα Φραγκίσκου το 2013, πολλοί δεν τον είχαν καν υπολογίσει μεταξύ των φαβορί.

Τώρα, όσον αφορά την προσέγγιση που θα ακολουθήσει όποιος εκλεγεί, επίσης είναι κάτι που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Αυτό που ξέρουμε είναι πως ο Φραγκίσκος έχει διορίσει τη συντριπτική πλειονότητα των καρδιναλίων που θα ψηφίσουν τον διάδοχό του.

Το έχει κάνει αυτό με μεγάλη προσοχή και έχει δώσει βάση στο να έχουν όλοι όσοι έχει διορίσει κοινές αξίες. Από την άλλη, υπάρχει και η ηγεσία των αμερικανών κληρικών, η οποία κατά κύριο λόγο δεν συμπαθούσε την προσέγγιση του Φραγκίσκου και είναι περιέργως πιο κοντά στην ατζέντα του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ – ατζέντα που είναι πολύ μακριά από εκείνη του Φραγκίσκου».

Ποιες είναι οι προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο νέος Πάπας;

«Αρχικά, ανεξαρτήτως του ποιος θα είναι ο επόμενος Πάπας, είναι δεδομένο πως θα πρέπει να ισορροπήσει μεταξύ του άτυπου σχίσματος που έχει δημιουργηθεί μεταξύ όσων νοσταλγούν το παλαιό μοντέλο του καθολικισμού που προανέφερα και όσων θέλουν η Εκκλησία να προχωρήσει μπροστά.

Αυτή ήταν μια δοκιμασία που και ο Φραγκίσκος είχε κληθεί να φέρει εις πέρας στην αρχή της θητείας του και πραγματικά παρακολουθούσα με ικανοποίηση την πορεία του και όλα όσα κατάφερε.

Ωστόσο ακριβώς λόγω του προοδευτικού του στυλ, όσοι πρέσβευαν τον πιο παραδοσιακό, συντηρητικό καθολικισμό πλέον είναι “θυμωμένοι”, νιώθουν ότι όσα θεωρούσαν σίγουρα και όλα όσα τους έκαναν να νιώθουν άνετα έχουν καταστραφεί από τον Φραγκίσκο – ήδη μόνο λίγες μέρες μετά τον θάνατό του ακούσαμε πολλά από κληρικούς και μη, με κάποιους να λένε ακόμα και ότι τον μισούν.

Ωστόσο πιστεύω πως πλέον η μεγάλη πλειονότητα των καθολικών είναι ανοιχτοί στην αλλαγή που έφερε στην Εκκλησία ο Φραγκίσκος».

Είναι η Καθολική Εκκλησία έτοιμη για έναν μαύρο ή έναν ασιάτη πάπα, δεδομένου του τεράστιου αριθμού πιστών στην Αφρική και στην Ασία;

«Νομίζω πως ναι, η Εκκλησία είναι έτοιμη και πράγματι οι αριθμοί των καθολικών στις χώρες της Αφρικής και της Ασίας θα δικαιολογούσαν κάτι τέτοιο. Το μόνο πρόβλημα θα ήταν πως για την ώρα είναι δύσκολο να βρεθεί κάποιος από αυτό το υπόβαθρο που να έχει τη συμπάθεια των δημοκρατών της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Αλλά στην περίπτωση που βρεθεί ο κατάλληλος άνθρωπος, με το όραμα να αγκαλιάσει όλους τους διαφορετικούς πολιτισμούς που ασπάζονται τον καθολικισμό, θεωρώ πως η Εκκλησία είναι έτοιμη.

Ηταν ένα μεγάλο βήμα το 1978, όταν έγινε Πάπας ο Ιωάννης Παύλος Β’, που ήταν από την Πολωνία. Ηταν ένα ακόμα μεγάλο βήμα όταν έγινε Πάπας ο Φραγκίσκος, που ήταν από τη Λατινική Αμερική. Οπότε θεωρώ πως είναι αρκετά πιθανό, ίσως ακόμα και καλοδεχούμενο, το ενδεχόμενο να υπάρξει ένας μαύρος ή ένας ασιάτης Πάπας».