Βρίσκεται ανάμεσα στη Μήλο και τη Σίκινο και όποιος την έχει επισκεφθεί έχει να θυμάται τα εντυπωσιακά της βράχια αλλά και την όμορφη Χώρα της, ένα στολίδι, με το μεγαλύτερο μέρος της να το καταλαμβάνει το κάστρο, που εξακολουθεί να κατοικείται, μετρώντας δέκα αιώνες ιστορίας.
Η Φολέγανδρος είναι ένα από τα μικρότερα νησιά των Κυκλάδων, αλλά είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Μέχρι τη δεκαετία του ’80 ανήκε στα νησιά της λεγόμενης «άγονης γραμμής», ενώ ακόμα πιο παλιά αποτελούσε τόπο εξορίας· έτσι, έμεινε για χρόνια ανεπηρέαστη από το μαζικό τουρισμό. Θυμάμαι ακόμη την πρώτη φορά που την επισκέφθηκα, στις αρχές του ’90, να προσφέρει αμέτρητες στιγμές απλής ζωής, με χαλαρά απογεύματα στην πλατεία της Χώρας και συζητήσεις με τους ντόπιους. Ακόμα και σήμερα διατηρεί τον αυθορμητισμό της.
Στην Παναγιά της Φολεγάνδρου
Η Παναγιά της Φολεγάνδρου, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, σκαρφαλωμένη στο βράχο, δεσπόζει ψηλά στη Χώρα. Φωτό: Ανάργυρος Δεκαβάλλας
Βρίσκεται πάνω από τη Χώρα και θα φτάσετε εκεί ακολουθώντας το μονοπάτι με τα πλατιά σκαλοπάτια που ξεκινά από την πλατεία της Πούντας. Από μακριά μοιάζει να την έχει ζωγραφίσει παιδικό χέρι, λευκή και όμορφη μέσα στα χρυσά σπαρτά και στον καταγάλανο ουρανό. Την αγαπούν την Παναγιά τους οι ντόπιοι και μαθαίνουν να τη σέβονται και να την πιστεύουν όλοι οι επισκέπτες του νησιού. Καθημερινά, συρρέουν σε αυτή δεκάδες για να θαυμάσουν τον πολύτρουλο ναό, αλλά και για να ψηλαφήσουν τα σημάδια από την ύπαρξη αρχαιότερων μνημείων που αποκαλύπτουν την ενεργειακή βαρύτητα του σημείου. Η θέα από εκεί, μια ομορφιά που σε απελευθερώνει. Αν ψάχνετε τόπο να θεραπευτείτε, αυτή η Παναγιά δεν θα σας απογοητεύσει.
Σε παραλίες και μονοπάτια
Κι ενώ δεν θα χορταίνετε τις βόλτες στην παραμυθένια Χώρα με τα γραφικά σπιτάκια, τα πλακόστρωτα και τις χαμηλές καμάρες, από την κεντρική είσοδο του κάστρου, τη Λότζια, με το Μεγάλο Σκιάδι, απ’ όπου κάποτε κρεμόταν η καμπάνα που ενημέρωνε τους κατοίκους για το κλείσιμο της πύλης, μέχρι όποια άλλη ρούγα ενώνει εκκλησάκια με κατοικίες, οι παραλίες της Φολεγάνδρου θα σας περιμένουν για να σας μυήσουν στη μαγεία των Κυκλάδων. Νερά κρύσταλλα στην Αγκάλη, στο Λιβαδάκι, στα Χοχλίδια, στον Άγιο Γεώργιο και στο Κάτεργο, άλλες πολυσύχναστες και άλλες όχι τόσο, όλες μοναδικές, ιδανικές για να πετύχετε την τέλεια ένωση με τη θάλασσα, να θυμηθείτε πώς είναι πραγματικά το ελληνικό καλοκαίρι.
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο δρόμο που οδηγεί από τη Χώρα στην Άνω Μεριά. Φωτό: Ανάργυρος Δεκαβάλλας
Αν θέλετε, όμως, να γνωρίσετε ακόμα περισσότερο το νησί και να συνδεθείτε πραγματικά μαζί του, σας προτείνουμε να ακολουθήσετε τα λιθόστρωτα μονοπάτια, που ενώνουν κάθε σημείο ενδιαφέροντος, για να ανακαλύψετε κάθε σπιθαμή του. Έτσι, πιθανότατα, θα φτάσετε και στον πανέμορφο φάρο της Ασπροπούντας, με θέα σε όλο το Αιγαίο, έναν από τους πιο καλοσυντηρημένους, που άναψε για πρώτη φορά το φως του το 1912.
Το οινοποιείο του νησιού
Ο Μιχάλης Μπογιατζίδης είναι ένας ονειροπόλος οινοποιός. Το 2012 αποφάσισε να μεταφέρει το οινοποιείο του από την Ηλεία στη Φολέγανδρο, κι έτσι το Κτήμα Παλιόμυλος απέκτησε για νέα έδρα το υπέροχο κτίριο του παλιού ειρηνοδικείου, ένα αρχιτεκτονικό θαύμα του 19ου αιώνα που ερωτεύονται όλοι όσοι το επισκέπτονται. Δέκα χρόνια τώρα, ο οινοποιός και η ομάδα του δοκιμάζουν τη γη και τις συνθήκες του τόπου και καλλιεργούν ποικιλίες όπως Μοσχάτο, Κλωσσαριά, Μαυροτράγανο, Ασύρτικο και Μαλαγουζιά, δημιουργώντας εκλεκτές ετικέτες που όλα δείχνουν ότι θα γράψουν τη δική τους μεγάλη ιστορία.
Ο Μιχάλης Μπογιατζίδης στους αμπελώνες του κτήματός του. Φωτό: Λευτέρης Γαϊτανιός
Άλλα κρασιά ωριμάζουν σε δρύινα γαλλικά βαρέλια προσφέροντας στο οινοποιείο τη δυνατότητα δημιουργίας ακόμα πιο πολύτιμων οίνων. Και η ιστορία του Παλιόμυλου συνεχίζεται. Μάλιστα, ο Μιχάλης Μπογιατζίδης θέλει πολύ να αναβιώσει μια παλιά γηγενή ποικιλία και όλοι ευχόμαστε το ίδιο. Στο οινοποιείο λειτουργεί εστιατόριο με τοπικές συνταγές και πιάτα που συνδυάζονται τέλεια με τα κρασιά.
(Κτήμα Παλιόμυλος, Χώρα. Τηλ. 6972888764)
Το καφεπαντοπωλείο με την πιο αυθεντική κουζίνα
Ακόμα κι αν έχετε χρόνια να πάτε στη Φολέγανδρο και, όταν φτάσετε, διαπιστώσετε ότι έχουν αλλάξει πολλά από την τελευταία σας επίσκεψη, υπάρχει κάτι που θα βρείτε να παραμένει ίδιο, αναλλοίωτο, στο πέρασμα των δεκαετιών και μοναδικό στο είδος του, το Καφεπαντοπωλείο της Ειρήνης Ψαρομηλίγκου-Παπαδοπούλου. Βρίσκεται στην Άνω Μεριά από το 1950, έχει μόλις δύο τραπεζάκια στην είσοδό του και το εσωτερικό του είναι μια γλύκα, ένα πραγματικό ταξίδι στο χρόνο. Μακαρόνια και γάλατα, κονσέρβες και απορρυπαντικά, ρύζια και καθαριστικά, ό,τι χρειάζεται ένα σπιτικό, τοποθετημένα τακτικά στα ράφια, το καλύτερο σκηνικό μιας γνήσιας ελληνικής μπακαλοταβέρνας.
Η Ειρήνη Ψαρομηλίγκου-Παπαδοπούλου με τις νοστιμιές και το ζεστό χαμόγελό της. Φωτό: Ανάργυρος Δεκαβάλλας
Πίσω από τον πάγκο, η χαμογελαστή κυρία Ειρήνη, με το μερακλίδικο χέρι και την κουζίνα του τόπου στην καρδιά και στο μυαλό της, ετοιμάζει λουκούλλεια γεύματα για τους περαστικούς, αλλά και για εκείνους που την επισκέπτονται επιτούτου, γιατί ξέρουν ότι καθημερινά έχει πιάτα που μυρίζουν Φολέγανδρο.
(Καφεπαντοπωλείο της Ειρήνης Ψαρομηλίγκου-Παπαδοπούλου, Άνω Μεριά. Τηλ. 22860-41436)
Σπιτική τυροκόμηση με τον Γιώργο Καρυστιναίο
Το νησί έχει παράδοση στα τυριά. Παλαιότερα ήταν σύνηθες να κάνει κάθε σπίτι τη δική του τυροκόμηση. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε μια γκάμα τυριών με ιδιαίτερη γεύση. Το σούρωμα ή το σουρωτό, που είναι μαλακό, τρώγεται φρέσκο και έχει μια ελαφριά πιπεράτη γεύση, η μανούρα και το ανθότυρο, η φρέσκια ή ξηρή μυζήθρα, αλλά και το μελίχλωρο, το τυράκι που ξεπλένεται στη θάλασσα και αποκτά ένα μοναδικό άρωμα, το γυλωμένο, που βυθίζεται μέσα σε κόκκινο κρασί, ή το λαδοτύρι.
Ο Γιώργος Καρυστιναίος και το μικρό αλλά θαυματουργό τυροκομείο του. Φωτό: Ανάργυρος Δεκαβάλλας
Ένας από τους πιο γνωστούς τυροκόμους στο νησί είναι ο Γιώργος Καρυστιναίος. Ακολουθώντας την ίδια, παραδοσιακή διαδικασία, βράζει το γάλα του, φτιάχνει τις μανούρες του στα τυροβολιά και συνεχίζει με τις μυζήθρες του, που αφήνει να στεγνώσουν στον αέρα, πάνω σε καλαμωτή. Άλλα τυράκια τρώγονται φρέσκα, άλλα μπαίνουν στις περίφημες πίτες και άλλα συνοδεύουν το τσίπουρο ως εκλεκτοί μεζέδες.
Γεύσεις που αξίζει να δοκιμάσετε
Τις περίφημες πίτες
Τη χορτένια, όταν υπάρχουν χόρτα στο βουνό, την καρπουζένια με τη σάρκα του καλοκαιρινού καρπουζιού, την καλασούνα ή κρεμμυδένια ή σουρωτένια, που και πάλι απολαμβάνουμε το καλοκαίρι, την κολοκυθένια με την πορτοκαλί κολοκύθα αλλά και την κλασική τυρόπιτα Φολεγάνδρου με το χαρακτηριστικό μικρό στρογγυλό σχήμα.
Ντόπια τυριά
Φωτό: Ανάργυρος Δεκαβάλλας
Μικρό το νησί, αλλά πολλά και νόστιμα τα τυριά του, με πρώτο και καλύτερο το σούρωμα ή σουρωτό, φρέσκο και πιπεράτο, μαλακό σαν κοπανιστή. Ακολουθούν η φρέσκια μυζήθρα, τα τυράκια που ωριμάζουν, πλένονται στη θάλασσα και γίνονται γυλωμένα και λαδοτύρια, αλλά και το μελίχλωρο, το ανθότυρο και η μανούρα. Όλα υπέροχα, φροντίστε να τα αναζητήσετε για να τα πάρετε φεύγοντας μαζί σας.
Γλυκά του νησιού
Αν και πάντα έχει νόημα να δοκιμάσετε μια γλυκιά ντόπια μυζήθρα με μπόλικο μέλι, υπάρχουν γλυκά στη Φολέγανδρο για να γαληνέψουν κάθε πιθανή λιγούρα σας. Το παστέλι, οι μελόπιτες και ο χαλβάς του τηγανιού, που θα βρείτε σίγουρα σε πολλά μαγαζιά. Αλλά και το γλυκό τριαντάφυλλο σερβιρισμένο με γιαούρτι, οι τηγανίτες με ζάχαρη και οι μακαρόνες, που είναι κάτι σαν μελομακάρονα με κρυσταλλική ζάχαρη, είναι βέβαιο ότι θα δώσουν μια άλλη γεύση στην παραμονή σας στο νησί.
Ζυμαρικά ματσάτα
Παραδοσιακά ζυμαρικά ματσάτα. Φωτό: Ανάργυρος Δεκαβάλλας
Είναι οι μακριές χυλοπίτες που φτιάχνονταν με τη μάτσα, τη βέργα με την οποία άνοιγαν το φύλλο. Τα ματσάτα συνήθιζαν να τα απολαμβάνουν με γυλωμένη μανούρα ή φρέσκια μυζήθρα, αλλά θα τα πετύχετε και ως συνοδευτικό στο πεντανόστιμο κοκκινιστό κατσικάκι.
Πού θα φάτε
1790 Wine Cave (Τηλ. 22860-41582)
Φωτό: Instagram
Για ένα καθ’ όλα άψογο ψαροφαγικό δείπνο, με πιάτα που σέβονται απόλυτα τη θάλασσα και εποχικά υλικά που δένουν αρμονικά και απογειώνουν τις γεύσεις. Το μενού διαμορφώνεται καθημερινά με ό,τι έχει ο ψαράς, ενώ υπάρχει μια μελετημένη λίστα με κρασιά από τα ελληνικά νησιά.
Η Συνάντηση (Τηλ. 22860-41208)
Φωτό: Instagram
Μια ταβέρνα με ντόπια πιάτα που δεν γίνεται να μην επισκεφθείτε όταν φτάσετε στο νησί. Το πρωί σερβίρει παραδοσιακό πρωινό με θέα, ενώ στη συνέχεια τη σκυτάλη παίρνουν οι κατσαρόλες, τα τηγάνια και η σχάρα. Κοκκινιστό κατσικάκι, από εκείνο που ονειρεύεστε πάντα, καλασούνες, ντόπια κρέατα πρώτης ποιότητας, κουνέλι με ματσάτα και ψάρια που φέρνει καθημερινά ο ιδιοκτήτης με το καΐκι του.
Μέλισσα (Τηλ. 22860-41067)
Φωτό: Instagram
Το Γουπί (Τηλ. 22860-41057)
Το ουζερί όπου θα πηγαίνετε για τους λαχταριστούς μεζέδες, όπως φαβοκεφτέδες και χυλωμένη ρεβιθάδα, καλοψημένα, ζουμερά λουκάνικα, κάπαρη στιφάδο και κατσικάκι λεμονάτο, σπιτικές αλοιφές, δροσερές σαλάτες και ό,τι άλλο φανταστείτε ή έχει όρεξη να μαγειρέψει η κουζίνα.
