Εικαστικά φαινόμενα στην Ανάφη

Η μπιενάλε σύγχρονης τέχνης που λαμβάνει χώρα κάθε δυο χρόνια στο μικρό νησί συνεργάζεται με χώρους τέχνης της Αθήνας.

Αποτελεί το καθιερωμένο ραντεβού στην Ανάφη, όμως ο covid και όλα τα συμπαρομαρτούντα εμπόδισαν την ομαλή φετινή διεξαγωγή της μπιενάλε σύγχρονης τέχνης Phenomenon 4 καθώς οι περιορισμοί στα ταξίδια δεν μπορούσαν να διασφαλίσουν την παρουσία διεθνών προσκεκλημένων. Οπως η Μάγκι Νέλσον, η συγγραφέας του βιβλίου «Αργοναύτες» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τουΣ Αντίποδες) η οποία καλώς εχόντων των πραγμάτων θα τιμήσει με την παρουσία της την επόμενη διοργάνωση που θα λάβει χώρα το 2022.

Ο Ιορδάνης Κερενίδης και ο Πιερτζόρτζιο Πέπε που είναι οι ιθύνοντες του «Phenomenon» στο μικρό νησί της Ανάφης από το 2015 είπαν όμως στο μεταξύ να δώσουν το «παρών» συνομιλώντας με την ελληνική εικαστική σκηνή. Συγκεκριμένα να προσκαλέσουν τους χώρους τέχνης 3 137, Enterprise Projects, The Island Club, ΤΟ ΟΧΤΩ και State of Concept Athens, από την Ελλάδα και την Κύπρο να διαμορφώσουν ένα πρόγραμμα σύγχρονης τέχνης διάρκειας μιας εβδομάδας, κατά βάση στο νησί της Ανάφης. Οπότε το Phenomenon έγινε «φαινόμενα», απέκτησε δηλαδή ελληνικούς χαρακτήρες και πληθυντικό για να αποτελέσουν μια εναλλακτική έκδοση της διοργάνωσης την οποία αναλαμβάνει η συλλογή Kerenidis Pepe και ο οργανισμός Association Phenomenon.

Κάθε προσκεκλημένος χώρος τέχνης επιμελήθηκε μία μέρα της εβδομάδας που μας πέρασε προτείνοντας ή συντονίζοντας μια δράση: από μια περφόρμανς, μια προβολή ως μια διάλεξη ή μια συζήτηση. «Μέσα από αυτήν τη διοργάνωση ευελπιστούμε ότι θα αναλύσουμε τους καιρούς που ζούμε ως μια ευκαιρία να αναστοχαστούμε την έννοια του χώρου και, πιο συγκεκριμένα, του δημόσιου χώρου ως ένα πεδίο που δημιουργείται λόγω της παρουσίας των σωμάτων που σχηματίζονται εντός αυτού, στο πλαίσιο μίας διαρκούς πολιτικής διαπραγμάτευσης και όχι ως ένα δοχείο που απλώς τα φιλοξενεί.

Ερωτήματα που αφορούν τις χωρικότητες, τις ετεροτοπίες, τις πρωτοβουλίες μικρής κλίμακας, καθώς και τις έννοιες της συλλογικότητας και της φροντίδας, θα αποτελέσουν τη βάση ενός συλλογικού τρόπου εργασίας και θα γίνουν το αντικείμενο των ερευνητικών και καλλιτεχνικών πρακτικών, όπως και των δράσεων κοινωνικού χαρακτήρα που θα παρουσιαστούν σε στενή συνεργασία πάντα με τους κατοίκους της Ανάφης, ενώ θα σχετίζονται με την ιστορία του νησιού» σχολιάζουν οι Πέπε και Κερενίδης.

H Mάργκαρετ Κέννα στην Ανάφη την περίοδο 1966-67

Υφαίνοντας ιστορίες με την Μάργκαρετ Κέννα

Αυτό λοιπόν που έγινε στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης, State of Concept και συνεχίζει να γίνεται για όποιον ενδιαφέρεται είναι η έκθεση «Υφαίνοντας ιστορίες: Η Μargaret Kenna και η Ανάφη» (ως τις 11/9). Αφιερωμένη στην ανθρωπολόγο Μάργκαρετ Κέννα, την Αυστραλή που πρωτοπήγε στο νησί το 1966 για να εκπονήσει μια μεταπτυχιακή έρευνα για τα ήθη και έθιμά των κατοίκων, συντίθεται γύρω από την αντιπαραβολή αρχειακού υλικού που συγκέντρωσε μέσα στα χρόνια, με τα έργα τριών εικαστικών τα οποία συνομιλούν απευθείας με τη μελέτη της συνταξιούχου πλέον Κέννα.

Η Μάργκαρετ Κέννα επί τω έργο σε μια ταράτσα στην Ανάφη το 1967 (φωτό Ros E.)

Η επιμέλεια ανήκει στην Ηλιάνα Φωκιανάκη και το Association Phenomenon και η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη και τη στήριξη του British Council και της Βρετανικής Σχολής Αθηνών. Η Κέννα άλλωστε έχει δωρίσει το αρχείο της στη Βρετανική Σχολή Αθηνών, αλλά η δωρεά δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη εξαιτίας της πανδημίας (το φωτογραφικό της αρχείο ανήκει ήδη στο Μουσείο Μπενάκη).

Η ανθρωπολόγος που έφτασε νεαρή κοπέλα στο νησί έντεκα μήνες προτού γίνει η χούντα των συνταγματαρχών, αφιέρωσε περισσότερο από πενήντα χρόνια από τη ζωή της εστιάζοντας το μεγαλύτερο μέρος του ακαδημαϊκού της έργου στην Ανάφη και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της. Στην έκθεση μπορεί να δει κανείς ένα μικρό μέρος αυτού του μεγάλου αρχείου, το οποίο άρχισε να δημιουργεί απ’ όταν έφτασε στην Ανάφη τον Μάιο του 1966 και ξεκίνησε να μελετάει τόσο τους ντόπιους, όσο και τους αναφιώτες μετανάστες της Αθήνας. Στην πορεία ανακάλυψε και ένα φωτογραφικό αρχείο με εικόνες από τη ζωή των πολιτικών εξόριστων στο νησί, καθώς την περίοδο 1935-42 είχαν εκτοπιστεί άνθρωποι που είχαν καταδικαστεί με διοικητική απέλαση καθώς οι ιδέες τους θεωρούνταν απειλή για την Ελλάδα.

«Από το αρχείο της Μάργκαρετ Κέννα» (Μουσείο Μπενάκη_

Στο πλαίσιο λοιπόν της έκθεσης στο State of Concept τρεις εικαστικοί -οι Χέλεν Ασκολι, Ζωή Χατζηγιαννάκη και Μαρία Βαρελά- κλήθηκαν να ανταποκριθούν στο έργο της Κέννα και να δημιουργήσουν με τη σειρά τους τα δικά τους έργα. Η Χατζηγιαννάκη δημιούργησε για παράδειγμα την εγκατάσταση «Plein Soleil» η οποία επί της ουσίας αναπαριστά μια φωτογραφία από το αρχείο που χρονολογείται το 1966. Η Κέννα την περιγράφει ως «το τελευταίο κρεββάτι με κουρτίνα στο νησί» και η εικαστικός «φέρνει» αυτό το έπιπλο στον εκθεσιακό χώρο για να διαδράσει με το κοινό της έκθεσης με μια ορατά κρυφή κάμερα η οποία προβάλλει σε ζωντανό χρόνο τι συμβαίνει πίσω από την κουρτίνα. Ο στόχος είναι να κάνει ένα σχόλιο για τη σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνει το νησί.

«Από το αρχείο της Μάργκαρετ Κέννα» (Μουσείο Μπενάκη_

Οπως θα πει η Χατζηγιαννάκη: «Η αναπαράσταση αποσκοπεί στην διάδραση με το κοινό της έκθεσης και τη μεταφορά στην σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνει το νησί. Σε ένα από τα πιο πρόσφατα κείμενα της η Kenna εξετάζει τις κατηγορίες τουριστών στην Ανάφη και την αλληλεπίδραση τους μέσα από δύο κυρίαρχες παραμέτρους, το φυσικό περιβάλλον και τους ντόπιους κατοίκους.

«Από το αρχείο της Μάργκαρετ Κέννα» (Μουσείο Μπενάκη_

Παρατηρεί ότι υπάρχει μία έντονη αναζήτηση ταυτότητας και αυθεντικότητας, η οποία συγκροτείται μέσα από την γνωριμία και κατ’ επέκταση της κατοχύρωσης της σχέσης των επισκεπτών με το νησί. Η συγκρότηση αυτής της ‘αυθεντικής ταυτότητας’ ενισχύεται μέσω των κοινοποιήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλων δημοσιεύσεων. Η συνεχής αυτοαναφορικότητα και ο αυτοπροβληματισμός του εκάστοτε επισκέπτη, τονίζει η Kenna, παγιδεύουν το νησί υποβάλλοντας το σε συνεχή έλεγχο και αμφισβήτηση».