Ως Πρότυπα Σχολεία χαρακτηρίζονται όσα λειτουργούν υπό τέτοιες προϋποθέσεις ώστε να ικανοποιούν παιδαγωγικές ανάγκες, εφαρμόζοντας συγκεκριμένες θεωρίες και μεθόδους παιδαγωγικής και διδακτικής κατά τρόπο «υποδειγματικό». Ακολουθείται ένα συγκεκριμένο μοντέλο αγωγής που χρησιμεύει ως πρότυπο και επιζητείται να φοιτούν σε αυτό οι μαθητές με τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Στα Πρότυπα Σχολεία εγγράφονται μαθητές, με κριτήριο την επίδοσή τους σε εξετάσεις.
Στα Πειραματικά Σχολεία οι πειραματικές έρευνες γίνονται σε αντιπροσωπευτικό δείγμα, όχι σε ομοιόμορφο, κατασκευασμένο περιβάλλον, ώστε να είναι έγκυρες και να μπορούν να εφαρμοστούν αργότερα στα κανονικά σχολεία, άρα η επιλογή των υποψηφίων γίνεται με κλήρωση.
Ποιο από τα δύο θεσμικά πλαίσια είναι «το καλύτερο»; Η απάντηση έχει πολλαπλά σκέλη. Το βασικό είναι ότι εξυπηρετούν άλλες ανάγκες. Αρα, κατά κανόνα, πρέπει να είναι χωριστά σχολεία με αρτιότητα στην υλικοτεχνική υποδομή.
Η αγωγή, ως σκόπιμη επίδραση, αποβλέπει στην ενηλικίωση του νέου ανθρώπου με την εκδίπλωση και τη μορφοποίηση όλων των πτυχών της προσωπικότητάς του. Μάθηση δεν είναι μόνο η κατάκτηση και η οικειοποίηση γνώσης, αλλά η απόκτηση ικανοτήτων (φυσικών και πνευματικών), δεξιοτήτων, ενδιαφερόντων. Ο κάθε τύπος σχολείου επιδρά στη μορφοποίηση αυτών των πτυχών, μέσα από διαφορετικό πλαίσιο. Ολοι οι τύποι οφείλουν να υπάρχουν σε μια δημοκρατική κοινωνία, δομημένοι επιστημονικά και παιδαγωγικά.
Ως διαφορετική οντότητα κάθε άνθρωπος, κατά τον Louis Legrand, έχει διαφορετικούς χρόνους και τρόπους μάθησης, επομένως χρήζει και διαφορετικής εκπαίδευσης. Συχνά η κοινωνία θαυμάζει ένα προικισμένο από γενετική κληρονομιά άτομο, ενώ συγχρόνως είναι προσκολλημένη στην έννοια της ισότητας. Παράλληλα εκατοντάδες χαρισματικοί μαθητές φοιτούν χωρίς να καλύπτονται οι ανάγκες τους και αρκετοί εμφανίζουν υποεπίδοση. Ερευνα της Εθνικής Επιτροπής για την Εξαιρετική Επίδοση στην Εκπαίδευση των ΗΠΑ αναφέρει ότι 50% των χαρισματικών και ταλαντούχων μαθητών δεν έχουν αντιστοιχία της διεγνωσμένης ικανότητάς τους με την επίδοσή τους στο σχολείο, ενώ αρκετοί το εγκαταλείπουν. Το φαινόμενο αυτό ερευνητές το ονομάζουν «σιωπηλή κρίση».
Ισότητα δεν σημαίνει προώθηση του μέσου όρου, αλλά στήριξη των ατομικών αναγκών κάθε μαθητή, σύμφωνα τον Gardner (θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης). Ερευνες –Goleman Report (1966) και Plowden Report (1967) –κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το σχολείο, όπως είναι δομημένο, αδυνατεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση όλων των παιδιών και ιδιαίτερα των προικισμένων που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα (οι οικονομικά εύρωστοι μαθητές εκδιπλώνουν τα ταλέντα τους σε καλά ιδιωτικά σχολεία). Οι εξετάσεις αποτελούν άκρως δημοκρατική συμμετοχή, οποιοσδήποτε έχει δικαίωμα να συμμετέχει (επιλογή), αφού η δημοκρατία δεν είναι συνώνυμη της ήσσονος προσπάθειας και της έλλειψης θεσμών αξιοκρατίας.
Οι όροι gifted and talented έχουν γίνει ευρέως αποδεκτοί παγκοσμίως. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης υπάρχουν σχολεία-πιλότοι –«Ecole Pilot», «Pilot School» -, αντιστοιχούν με τα πρότυπα και χρησιμεύουν ως οδηγοί.
Το σχολείο, ως κοινωνικός θεσμός, σεβόμενο τις δημοκρατικές αρχές του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος, οφείλει να εξασφαλίζει ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες για όλα τα παιδιά, όχι ίδιες, ώστε να αναπτύξουν πλήρως το δυναμικό τους με τον δικό τους ρυθμό ανάπτυξης.
Ειδικά σχολεία με έμφαση σε θεματικές περιοχές όπως μουσική, αθλητισμός, φυσικές επιστήμες, μαθηματικά έχουν ιδρυθεί διεθνώς. Στην Ελλάδα υπάρχουν Αθλητικά, Μουσικά Σχολεία (κλασικά σχολεία καταργήθηκαν), σχολεία για παιδιά με ειδικές ανάγκες, αλλά όχι για παιδιά με ειδικές ικανότητες.
Το διεθνές κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι επιτάσσει την ενεργοποίηση διαδικασιών πολυπρισματικής σύγκρισης, υπερβατικής επιστημονικής και παιδαγωγικής ερμηνείας των δεδομένων, εμβάθυνση στα ερευνητικά κριτήρια μέσα από διαλεκτική σύνθεση, χωρίς ατεκμηρίωτη επιφανειακή «ευστροφία», «νεοφώτιστους αφορισμούς και δογματισμούς», ώστε να ληφθούν αποφάσεις για τη μελλοντική ελληνική εκπαίδευση, η οποία οφείλει να αποτελέσει το κατεξοχήν «εθνικό» προϊόν με μεταγνώση (metacognition), αξίες, πολιτισμό…
Η κυρία Αιμιλία Βλαχογιάννη είναι σχολική σύμβουλος φιλολόγων, Ph.D.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ