Αρχαία ναυάγια βυθισμένα με το φορτίο τους, κατάλοιπα αρχαίων λιμένων, πολύτιμα γλυπτά, χιλιάδες κινητά ευρήματα, αλλά και στοιχεία που υποδηλώνουν πιθανές θέσεις ανεξερεύνητων ναυαγίων, είναι ορισμένοι από τους θησαυρούς της ενάλιας έρευνας που πραγματοποιεί από το 1976, οπότε και ιδρύθηκε, η αρμόδια Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.
Για πρώτη φορά από το 1976 μέχρι σήμερα, αρχαιολόγοι που υπηρέτησαν ή υπηρετούν στην υπηρεσία έσμιξαν στο Μουσείο της Ακρόπολης για να παρουσιάσουν ολοκληρωμένα το έργο της Εφορείας στο πλαίσιο της ημερίδας «Βουτιά στα Περασμένα».
«Στόχος μας είναι η συνέχιση της έρευνας αλλά και η ανάδειξη και η προβολή της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς» μέσω του δρομολογημένου Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά, δήλωσε στοin.grη προϊσταμένη της Εφορείας Αγγελική Σίμωσι, σημειώνοντας ότι στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων η νέα έρευνα πρόκειται να ξεκινήσει τον Μάιο, ενώ λίγο αργότερα θα ξεκινήσει η έρευνα στο ναυάγιο του Μέντορα.
Χαιρετισμό στην ημερίδα απέστειλε ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης, που για υπηρεσιακούς λόγους δεν κατάφερε να παραστεί στην έναρξη των εργασιών.
«Η σημερινή ημερίδα έρχεται να διαφωτίσει ένα μέρος μόνο του ανυπολόγιστου αρχαιολογικού πλούτου των ελληνικών θαλασσών, που έχει έρθει και συνεχίζει να έρχεται στο φως, μελετάται και δημοσιεύεται συστηματικά, και αναδεικνύεται μέσα από διάφορες δράσεις και εκθέσεις, όπως η έκθεση ‘Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων’» ανέφερε στον χαιρετισμό του, υπογραμμίζοντας πως η Ελλάδα έχει το προνόμιο να ανήκει σε μια μικρή ομάδα χωρών ανά τον κόσμο που διαθέτουν τόσο σημαντικές ενάλιες αρχαιότητες και η μέριμνα γι’ αυτές αποτέλεσε από πολύ νωρίς ζητούμενο της πολιτείας.
Σύμφωνα με τον κ. Ξυδάκη, η μέριμνα για τις ενάλιες αρχαιότητες αποτελεί προτεραιότητα και της νέας ηγεσίας του υπουργείου.
Παρών στην ημερίδα και ο δρ.Γ.Παπαθανασόπουλος, ιδρυτής της Εφορείας και επίτιμος έφορος αρχαιοτήτων, ο οποίος στον χαιρετισμό του έκανε ιδιαίτερη αναφορά στις έρευνες του Ζακ-Υβ Κουστώ στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων.
Η ημερίδα ξεκίνησε με την ομιλία του αρχαιολόγου Στέφανου Παλιομπέη, που ήταν αφιερωμένη στο έργου του επίτιμου εφόρου αρχαιοτήτων Δημήτρη Καζιάνη, που υπηρέτησε από το 1975 –ως ωρομίσθιος αρχαιολόγος- και από το 1981 ως μόνιμος αρχαιολόγος σε διάφορες θέσεις του υπουργείου Πολιτισμού. Ο Δημήτρης Καζιάνης πέθανε το 2012 σε ηλικία 63 ετών, λίγο μετά τη συνταξιοδότηση του. Στη διάρκεια της θητείας του στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων διεξήχθησαν πολυάριθμες σωστικές και αναγνωριστικές έρευνες.
Ξεχωρίζει τοναυάγιο στη νήσο Φραγκρούστις Βόρειες Σποράδες, που εντοπίστηκε σε βάθος 25-30 μέτρων και χρονολογείται στο 480-425 π.Χ. Πρόκειται για το αρχαιότερο εντοπισμένο ναυάγιο των κλασικών χρόνων.
Επί των ημερών του, το 1994, πραγματοποιήθηκε και η ιστορική παράδοση στην Εφορεία του χάλκινου γυναικείου αγάλματος των ελληνιστικών χρόνων, που όλοι γνωρίζουμε ως η«Κυρά της Καλύμνου». Το άγαλμα, που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλύμνου, παρέδωσε στην Εφορεία ένας ψαράς και ως αμοιβή έλαβε 150 εκατ. δραχμές.
Κολοσσιαίο εμπορικό πλοίο
Ένα από τα σημαντικότερα ναυάγια που έχουν εντοπιστεί είναι το ναυάγιο των κλασικών χρόνων στηνΠεριστέρα Αλοννήσου. Η Ελπίδα Χατζηδάκη, πρώην προϊσταμένη της Εφορείας, υποστήριξε πως πρόκειται για ένα «κολοσσιαίο πλοίο», που χρονολογείται στο τελευταίο 4ο του 5 π.Χ. αιώνα.
Η εμπειρία των αρχαιολόγων που πήραν μέρος στην υποβρύχια έρευνα είναι μοναδική εάν αναλογιστεί κανείς πως, μεταξύ άλλων, βρέθηκαν 3.000-4.000 αμφορείς. Το εντυπωσιακό μέγεθος του πλοίου (μήκους περίπου 25 μέτρων) τεκμηριώνει τις εξαιρετικές τεχνικές των ελλήνων ναυπηγών κατά τον 5οαιώνα και ανατρέπει τη θεωρία που θέλει τα μεγάλα εμπορικά πλοία ναυπηγήθηκαν πρώτα από τους Ρωμαίους.Ιδιαίτερης σημασίας είναι τα αποτελέσματα της υποβρύχιας έρευνας σε διάφορα σημεία της θαλάσσιας περιοχής της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους.
Ξεχωρίζουν το μεταβυζαντινόναυάγιο στη Σάνη Κασσάνδρας,που εντοπίστηκε το 1996, σε απόσταση 500 μέτρων από την ακτή, αλλά και τα δύοχάλκινα κορινθιακά κράνηπου ανελκύστηκαν από το θαλάσσιο χώρο της Σκήτης της Αγίας Άννας.
Εκατοντάδες είναι, επίσης, οι αμφορείς που έχουν βρεθεί και πλέον φυλάσσονται σε χώρους τόσο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων όσο και σε αποθήκες άλλων Εφορειών.
Σύμφωνα με τον Στ.Παλιομπέη, στο επιχειρησιακό πρόγραμμα της Εφορείας για τον 2015 έχει ενταχθεί η υποβρύχια έρευνα στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ της Μονής Βατοπαιδίου και της Μονής Εσφιγμένου, ενώ πολλά υποσχόμενη χαρακτηρίζεται η μελλοντική έρευνα σε αμμώδη ακτή ανάμεσα στη Μονή Χελανδαρίου και στο Μονύδριο του Αγίου Βασιλείου, όπου έχουν αποκαλυφθεί τάφοι και αγγεία της πρώιμης εποχής του Σιδήρου.
Το έργο της Εφορείας δεν περιορίζεται στον ελλαδικό χώρο. Πάνω από 570 είναι τα ευρήματα που αποκάλυψε, από το 1998 ώς 2014, η υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα της ελληνικής αποστολής στηνΑλεξάνδρεια της Αιγύπτουκαι συγκεκριμένα στη θαλάσσια περιοχή από το Ακρωτήρι Σελσίλα, την Αρχαία Άκρα Λοχιάδα, μέχρι το Ακρωτήρι Μοντάζα.
Από τα ευρήματα, που προσφέρουν σημαντικές γνώσεις για την ιστορία και την τοπογραφία της αρχαίας και μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας, ξεχωρίζουν μία χειροβομβίδα του 7ου αιώνα, το βάθρο για έφιππο άγαλμα, ο πύργος και τα σκαλοπάτια ενός πυλώνα που ήταν τμήμα του ναού της Ίσιδος Λοχιάδος, αλλά και το κατώφλι μιας εντυπωσιακού μεγέθους θύρας που πιθανότατα ανήκε στο Μαυσωλείο της Κλεοπάτρας.
