Βατικανό: Κονκλάβιο σημαίνει…κλειδαμπάρωμα

Στην Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό βρίσκονται έγκλειστοι, κυριολεκτικά, 115 καρδινάλιοι-εκλέκτορες. Ιδού δέκα λιγότερο γνωστά πράγματα για το κονκλάβιο, έναν από τους αρχαιότερους θρησκευτικούς θεσμούς, ο οποίος εκλέγει τον επικεφαλής της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας από τον 13ο αιώνα μέχρι σήμερα.

Η λέξη προέρχεται από τη λατινική φράση «cum clave», που παραπέμπει στην «κλεισμένη με κλειδί» αίθουσα όπου συνεδρίαζαν παλαιότερα οι καρδινάλιοι. Η απόφαση για το κλείδωμα των καρδινάλιων σε μια αίθουσα είχε ληφθεί για να επιταχυνθεί η εκλογή του νέου πάπα αφού σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω εσωτερικών διαφωνιών, η διαδικασία διαρκούσε ακόμη και ολόκληρα χρόνια ! Σοβαρότατο αδιέξοδο προέκυψε το 1268, αφού εκοιμήθη ο πάπας Κλήμης Δ’. Η εκλογή διαδόχου καθυστερούσε τόσο, ώστε χρειάστηκαν να περάσουν σχεδόν τρία χρόνια μέχρι μια 10μελής επιτροπή καρδιναλίων να εκλέξει τελικά στο αξίωμα, τον Σεπτέμβριο του 1271, τον Γρηγόριο Ι’. Ο νέος πάπας αποφάσισε πως εφεξής όλοι οι καρδινάλιοι θα συγκεντρώνονται στο επισκοπικό μέγαρο και θα παραμένουν εκεί, κυριολεκτικά κλειδαμπαρωμένοι, μέχρι να βγάλουν την ετυμηγορία τους. Μάλιστα, επέβαλε να τους δίνεται μόνο ξερό ψωμί και νερό, αν περνούσαν πέντε ημέρες διαβουλεύσεων χωρίς αποτέλεσμα, κανόνας που καταργήθηκε λίγο μετά διότι εκρίθη υπερβολικά αυστηρός.

Πριν οι καρδινάλιοι μπουν στην Καπέλα Σιστίνα, ο χώρος έχει περάσει από εξονυχιστικούς ελέγχους, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει καμία ηχητική συσκευή ή βιντεοκάμερα που να υποκλέπτει συνομιλίες ή να καταγράφει οτιδήποτε από τη μυστική διαδικασία. Οι εκλέκτορες πρέπει να προφυλαχθούν από τις εξωτερικές «πιέσεις» και να αποφασίσουν αντικειμενικά, για το λόγο αυτό και τους απαγορεύεται, οσο είναι μέσα στο μέγαρο, να εχουν οποιαδήποτε επαφή με τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, κινητά τηλέφωνα και πρόσβαση στο ιντερνετ. Από την στιγμή που θα μπει στην Καπέλα Σιστίνα, κάθε καρδινάλιος δίνει όρκο σιωπής και δεσμεύεται να κρατήσει το μυστικό «για ό,τι αφορά με οποιονδήποτε τρόπο την εκλογή του ρωμαίου ποντίφικα».

Μέχρι το 2005, οι καρδινάλιοι διέμεναν σε κελιά, με σπαρτιατικές συνθήκες, ενώ έκαναν την… ανάγκη τους σε ειδικά δοχεία νυκτός. Αυτό άλλαξε το 2005 ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β’, ο οποίος, λίγο πριν το θάνατο του, πρόλαβε κι έκτισε τον πενταόροφο ξενώνα Domus Sanctae Marthae, 130 δωματίων, όπου οι καρδινάλιοι διαμένουν σαν σε πολυτελές ξενοδοχείο. Ο διευθυντής των μουσείων του Βατικανού, Αντόνιο Παολούτσι, δήλωσε πως φέτος ενδέχεται να γίνει μια καινοτομία: θα εγκαταστήσουν χημικές τουαλέτες μέσα στο παρεκκλήσι.

Η εκλογή ποντίφικα σηματοδοτεί το τέλος του «ιντερ ρέγκνουμ» (λατ. inter regnum) που σημαίνει «μεσοβασιλεία», δηλαδή του διαστήματος που μεσολαβεί στην περίοδο διακυβέρνησης του προηγούμενου και του επόμενου πάπα που ονομάζεται «βασιλεία» ( regnum ).

Τα «ψηφοδέλτια» με τα ονόματα των υποψηφίων μοιράζονται στους καρδινάλιους. Τα ψηφοδέλτια έχουν ορθογώνιο σχήμα και στο πάνω μέρος αναγράφεται «Eligo in Summum Pontificem» («Εκλέγω ως Ανώτατο Ποντίφικα…»), ενώ στο κάτω μέρος κάθε καρδινάλιος γράφει το όνομα του υποψηφίου που επιθυμεί. Κρατώντας ψηλά το ψηφοδέλτιο, κάθε καρδινάλιος κατευθύνεται με το ψηφοδέλτιο διπλωμένο στα δυο, προς το ιερό της Καπέλα Σιστίνα και στη συνέχεια το ρίχνει στην κάλπη. Κατόπιν, αναλαμβάνουν δουλειά οι τρεις καρδινάλιοι που αποτελούν την «εφορευτική επιτροπή» κι έχουν οριστεί με κλήρο: ανοίγουν τα ψηφοδέλτια, αφού πρώτα τα μετρήσουν και κατόπιν καταμετρούν τις ψήφους στον καθένα υποψήφιο. Το τρίτο μέλος της επιτροπής περνάει στα καταμετρημένα ψηφοδέλτια μια βελόνα με μια κλωστή. Στο τέλος της διαδικασίας τα ψηφοδέλτια καίγονται.

Ο καπνός που προκύπτει από τα 115 καιγόμενα ψηφοδέλτια βγαίνει από τη καμινάδα της Καπέλα Σιστίνα. Όταν ένας εκ των υποψηφίων συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία των 77 ψήφων (δηλαδή τα 2/3), τότε ο αρμόδιος καρδινάλιος ρίχνει στην σόμπα όλα τα ψηφοδέλτια της εκλογής μαζί με ένα μείγμα από χημικές ουσίες στις οποίες κυριαρχεί το χλωριούχο κάλιο. Μια καπνοδόχος διοχετεύει τον καπνό έξω από το παρεκκλήσι σηματοδοτώντας τη θετική εξέλιξη της ψηφοφορίας, δηλαδή τον περίφημο «λευκό καπνό» που ενημερώνει τους πιστούς ότι το κονκλάβιο εξέλεξε νέο ποντίφικα. Ωστόσο, επειδή ο λευκός καπνός με φόντο το γαλάζιο του ουρανού συχνά φαίνεται σκούρος, το κονκλάβιο χτυπάει και καμπάνες για το χαρμόσυνο γεγονός – και για να μην υπάρξει καμιά παρεξήγηση. Σύμφωνα με τους «New York Times», για να προκύψει μαύρος καπνός (που σημαίνει ότι κανένας υποψήφιος δεν συγκέντρωσε τον απαιτούμενο αριθμό ψήφων για να εκλεγεί πάπας) τα σωματίδια του χλωριούχου καλίου βάφονται με μπογιά για να αποκτήσουν σκούρο χρώμα.

Τα νέα άμφια και τα χαρακτηριστικά κόκκινα παπούτσια πρέπει να βρίσκονται ήδη στο Βατικανό, καθώς ο διάδοχος του Βενέδικτου ΙΣΤ’ θα τα χρειαστεί για την πρώτη του εμφάνιση ενώπιον των πιστών που θα έχουν συγκεντρωθεί στην πλατεία του αγίου Πέτρου. Για το λόγο αυτό, οι Γκαμαρέλι, οι διάσημοι ράφτες που από το 1922 ντύνουν τους προκαθημένους της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, έχουν ήδη ράψει τρία διαφορετικού μεγέθους παπικά ενδύματα δια παν ενδεχόμενο, ένα μεγέθους large, ένα medium και ένα small. Εκτός από το ένδυμα, οι Γκαμαρέλι έχουν έτοιμα και πέντε ζευγάρια κόκκινα παπούτσια με διαφορετικά νούμερα.

Τα στοιχήματα γύρω από το όνομα του νέου πάπα έχουν ήδη πάρει «φωτιά», κάτι που δεν είναι, ωστόσο, καινούργιο φαινόμενο. Πρόκειται για έναν τζόγο σχεδόν τόσο παλαιό όσο και ο παπισμός, αφού το 1503, ήδη χαρακτηριζόταν ως «μία παλιά πρακτική». Το 1591 ο Γρηγόριος ο 14ος απείλησε τους εκκλησιαστικούς «μπουκμέικερ» με αφορισμό, γεγονός που δεν πτόησε τους Ιταλούς από το να ποντάρουν.

Θεωρητικά, ο εκλεγμένος πάπας μπορεί να αρνηθεί το αξίωμα, κάτι ωστόσο που δεν γίνεται –πώς να πεις «όχι» στο Άγιο Πνεύμα το οποίο υποτίθεται ότι είναι παρόν και κατευθύνει την βούληση του κονγκλαβίου ; Μόλις ο νέος ποντίφικας πει το τυπικό «ναι», τότε θα περάσει αμέσως στο «Δωμάτιο των Δακρύων», όπου θα ετοιμαστεί και θα ντυθεί (μόνος του χωρίς τη βοήθεια τρίτων) ώστε να βγει αμέσως μετά σε εξώστη και να απευθύνει το πρώτο του μήνυμα στους πιστούς.

Υπάρχει διχογνωμία σχετικά με το αν η λεγόμενη «πάπισσα Ιωάννα», μια μυστηριώδης γυναίκα του 9ου μ.Χ. αιώνα, εξελέγη όντως πάπας. Ορισμένοι καθολικοί υποστηρίζουν πως είναι ένας μύθος που κατασκεύασαν οι προτεστάντες. Πάντως θεωρείται πολύ πιθανόν κάποια στιγμή στο παρελθόν να έγινε χρήση μιας καρέκλας, της sedes stercoraria, που χρησίμευε ως «τεστ φύλου» του νέου Ποντίφικα: ο νεοεκλεγείς καθόταν στην καρέκλα, η οποία είχε στην μέση του καθίσματος μια τρύπα. Ενας ιερωμένος έβαζε το χέρι του και «έψαχνε» κάτω από τα άμφια για να διαπιστώσει αν είναι ευνούχος ή όχι. Κατόπιν γύριζε προς τους παρισταμένους και ανακοίνωνε : «Habet!… » ( «’Εχει!…» ).