Και εγένετο φως

Ο Τόμας Αλβα Εντισον γεννήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1847 στο Οχάιο των ΗΠΑ. * Ηταν το τελευταίο παιδί (από τα τέσσερα που επέζησαν τελικά) του αυστηρού μικρέμπορου Σάμιουελ Ογκντεν και της υπομονετικής πρώην δασκάλας Νάνσι Ελιοτ Εντισον. * Οι γονείς του όχι απλώς δεν είχαν περιουσία, αλλά εξαιτίας της φτώχειας τους αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο Μίσιγκαν, όπου εγκαταστάθηκαν όταν ο Τόμας ήταν επτά ετών. * Στα βάσανα της οικογένειας προστέθηκε και η αγωνία τού τι θα απογίνει ο μικρός Τόμας «τώρα που τον έδιωξαν από το σχολείο». Πράγματι, ύστερα από οστρακιά που είχε περάσει σε μικρότερη ηλικία, ο Τόμας είχε πρόβλημα στην ακοή. Αυτό το «κουσούρι» της βαρηκοΐας τού στέρησε μια θέση στα θρανία. Δεν πτοήθηκε όμως. Αρχισε να μελετά στο σπίτι με τη βοήθεια της μητέρας του. * Η μειωμένη ακοή είχε και τα καλά της: του εξασφάλισε την απαραίτητη απομόνωση ώστε να διαβάζει διάφορα εκλαϊκευμένα επιστημονικά περιοδικά που έπεφταν στα χέρια του. * Σε ηλικία 12 ετών άρχισε να εξοικονομεί τα προς το ζην πουλώντας εφημερίδες και καραμέλες στον σιδηρόδρομο (στη διαδρομή για Ντιτρόιτ). Ελειπε ώρες ολόκληρες από το σπίτι βρίσκοντας συχνά πυκνά αφορμές, αφού ο πατέρας του προσπαθούσε να δαμάσει τον ατίθασο χαρακτήρα του μικρού με το ξύλο ­ λέγεται μάλιστα ότι μια φορά τον μαστίγωσε προς παραδειγματισμόν δημόσια, στην πλατεία. * Δεύτερο σπίτι του λοιπόν έγινε ένα βαγόνι. Εκεί εγκατέστησε ο Τόμας το μικρό εργαστήριό του. Εκείνο το βαγόνι ήταν και το «πιεστήριό» του, από όπου έγραφε και τύπωνε μια μικρή εφημερίδα, τη «Weekly Herald». * Κάτω από αυτές τις συνθήκες πέρασαν τα χρόνια ως την εφηβεία του. Ωσότου ένα περιστατικό το 1862, όταν ήταν πια 15 ετών, σημάδεψε την πορεία του. Ο νεαρός Τόμας έσωσε τη ζωή ενός αγοριού που είχε πέσει στις ράγες του τρένου. Οταν ο πατέρας του μικρού, τηλεγραφητής το επάγγελμα, ρώτησε τον Τόμας πώς θα μπορούσε να ξεπληρώσει το καλό που έκανε στον γιο του, ο έφηβος Τόμας δεν δίστασε: «Θέλω να μου μάθετε να χειρίζομαι τον τηλέγραφο» απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη. * Ετσι ο «μικρός του βαγονιού» μέσα σε έξι χρόνια, το 1868, άρχισε να δουλεύει ως εποχικός υπάλληλος (έκτακτος τηλεγραφητής) σε διάφορες πόλεις του αμερικανικού Νότου ­ πολλές φορές στα μετόπισθεν του εμφυλίου πολέμου. * Ηταν 21 ετών, πεπειραμένος τηλεγραφητής πλέον, όταν μονιμοποιήθηκε στη νυχτερινή βάρδια της Western Union Telegraph Company στη Βοστώνη. Εκείνη η χρονιά, το 1868, ήταν το δεύτερο έτος-σταθμός για τον Εντισον. Αγόρασε ένα μεταχειρισμένο αντίτυπο του περιοδικού του αυτοδίδακτου άγγλου φυσικού Μάικλ Φάραντεϊ, το «Πειραματικές έρευνες στον ηλεκτρισμό», και το αποστήθισε. Τα πειράματα του Φάραντεϊ περιγράφονταν τόσο λεπτομερώς ώστε ο Εντισον τα εκτέλεσε όλα κατά γράμμα. Τις παρατηρήσεις του κατά τη διάρκεια των πειραμάτων τις έκανε σημειώσεις, οι οποίες στο μέλλον αποδείχθηκαν πολύτιμες. Το πάθος του πλέον ήταν ένα: οι εφαρμογές του ηλεκτρισμού. * Αρχισε να κοιμάται ελάχιστα και να πειραματίζεται διαρκώς. * Η δουλειά γραφείου τώρα πια δεν τον «χωρούσε». Παραιτήθηκε. Είχε αποφασίσει όμως να γίνει επαγγελματίας εφευρέτης. * Δανείστηκε ένα μικρό ποσόν, συνέχισε τις έρευνές του και το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς κατέθεσε την πρώτη ευρεσιτεχνία του για έναν ηλεκτρικό «καταγραφέα φωνής» και μια συσκευή ηλεκτρικής καταγραφής ψήφων. Η εφεύρεση λειτούργησε άψογα ενώπιον της επιτροπής του Κογκρέσου. Αλλά δεν την αγόρασε κανείς. * Δέκα μήνες μετά, βρέθηκε στη Νέα Υόρκη, απένταρος για άλλη μία φορά. Κοιμόταν σε ένα υπόγειο στη Γουόλ Στριτ. * Μια βλάβη στον πίνακα αναγραφής των τιμών του χρυσού στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης μπορεί να προκάλεσε κρίση στην αγορά το 1869, έδωσε όμως στον Εντισον τη μεγάλη ευκαιρία. Τον κάλεσαν να επισκευάσει το σύστημα. Εκείνος δεν περιορίστηκε στην αποκατάσταση της βλάβης· πρότεινε μια βελτίωση η οποία έδινε τη δυνατότητα παροχής τηλεγραφικών πληροφοριών σε συνδεδεμένους με τον πίνακα συνδρομητές-χρήστες. Η ιδέα του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και η κατασκευάστρια εταιρεία του πίνακα (εταιρεία-εργοδότριά του ούτως ή άλλως) Western Union Telegraph φρόντισε να γεμίσει η τσέπη του με 40.000 δολάρια. * Το κεφάλαιο αυτό ήταν αρκετό για αρχή. Ο Εντισον το επενέδυσε στην κατασκευή ενός μικρού εργοστασίου στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσι, όπου παρήγε ­ τι άλλο; ­ τηλεγράφους χρηματιστηρίου και τηλεγράφους μεγάλης εκτυπωτικής ταχύτητας. * Η Western Union τού ανέθεσε επίσης το έργο της βελτίωσης ενός άλλου τηλεγράφου, που μετέδιδε στοιχεία για τις ποσότητες των αποθηκευμένων προϊόντων. Η εταιρεία, ιδιοκτησίας των Βάντερμπιλτ και Μόργκαν, ήταν τότε ο κολοσσός των ηλεκτρικών ειδών στην Αμερική. Και ο Εντισον είχε γίνει το χαϊδεμένο της παιδί ­ η «ιδιοφυΐα που δούλευε νυχθημερόν σαν σκυλί», όπως έλεγαν οι εργοδότες του. Μάλιστα για να πάρει άδεια να δουλεύει όλη τη νύχτα στα γραφεία λέγεται ότι παρομοίασε τον εαυτό του με γιατρό που πρέπει να βρίσκεται διαρκώς εκεί για να ελέγχει ανά πάσα στιγμή τον σφυγμό των ασθενών του… * Η επαγγελματική καταξίωση έφερε φυσικά και τον γάμο. Ο Εντισον νυμφεύθηκε το 1871 τη Μαίρη Στίλγουελ, μια ευγενική αλλά αγράμματη γυναίκα από το Νιούαρκ, με την οποία απέκτησε δύο γιους και μία κόρη. Ούτε η σύζυγος ούτε τα παιδιά όμως μπόρεσαν να τον αποσπάσουν από το εργαστήριό του. Ελάχιστα ερωτευμένος; Ποιος ξέρει. Πάντως ελάχιστα ασχολήθηκε μαζί τους. * Ενιωθε πια ένας «μισθοφόρος της επιστήμης». Ετσι δικαιολόγησε και το γεγονός ότι προσέφερε τις υπηρεσίες του στην ανταγωνιστική τής Western Union εταιρεία την οποία είχε ιδρύσει ο τραπεζίτης Τζέι Γκουλντ. * Τρία χρόνια αργότερα έκανε τη μεγάλη επιτυχία: κατασκεύασε τον τετραπλό τηλέγραφο, ο οποίος μπορούσε να στέλνει ταυτόχρονα μηνύματα προς την ίδια κατεύθυνση χρησιμοποιώντας μόνο ένα καλώδιο. Και το 1876, δύο χρόνια μετά τη μεγάλη επιτυχία, πήρε τη μεγάλη απόφαση: εγκατέλειψε οριστικά τη Western Union αλλά και το μικρό εργοστάσιο στο Νιούαρκ, για να ιδρύσει στο Μένλοου Παρκ, επίσης στο Νιου Τζέρσι, ένα επιστημονικό «εργοστάσιο εφευρέσεων», ένα εργαστήριο που θα φιλοξενούσε τις έρευνες και τα πειράματα όχι μόνον του ιδίου, αλλά και των συνεργατών του ­ ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι αυτό το εργαστήριο βιομηχανικής έρευνας στο Μένλοου ήταν και η μεγαλύτερη εφεύρεσή του, η οποία αργότερα βρήκε μιμητές σε όλον τον κόσμο. * Μόνο ελάχιστα πανεπιστήμια μπορούσαν πλέον να συναγωνισθούν τον εξοπλισμό του Μένλοου Παρκ, όπου σε ένα ξύλινο ορθογώνιο κτίριο ο Εντισον είχε εγκαταστήσει γαλβανόμετρα, μπαταρίες, πηνία, μια ατμομηχανή Μπράουν, ένα φωτογραφικό εργαστήριο, ένα σιδηρουργείο και μια βιβλιοθήκη επιστημονικών εκδόσεων. Τι κι αν το κόστος είχε υπερβεί κατά πολύ τις αρχικές 40.000 δολάρια! Εκεί ήταν ο προσωπικός του παράδεισος με τους 20 τεχνικούς και τον έναν φυσικομαθηματικό συνεργάτες-αγγέλους του. Εκεί βελτίωσε τον «ομιλούντα τηλέγραφο» ­ το τηλέφωνο που είχε κατασκευάσει ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ το 1876, προσθέτοντας στη συσκευή έναν μεταδότη από άνθρακα και αυξάνοντας έτσι την ευκρίνεια του ήχου. Εκεί «γεννήθηκε» ο φωνόγραφος το 1877, η εφεύρεση που τον έκανε διάσημο διεθνώς αλλά δεν έμελλε να έχει τότε την αναμενόμενη εμπορική ανταπόκριση λόγω του υψηλού κόστους της. * Εναν χρόνο μετά τον θρίαμβο του φωνογράφου, ο Εντισον, εντυπωσιασμένος από το εκτυφλωτικό φως που εξέπεμπε ένα ηλεκτρικό τόξο που είχε δει στη μεγάλη έκθεση της Φιλαδέλφειας του 1876, ξεκίνησε τις προσπάθειές του να παραγάγει ηλεκτρικό φως. * Φυσικά δεν ήταν ο πρώτος. Οι ευρωπαίοι επιστήμονες προπορεύονταν σε αυτόν τον τομέα εφευρίσκοντας το φως βολταϊκού τόξου. Αλλά ο Εντισον είχε βάλει ένα δημόσιο στοίχημα: ανακοίνωσε ότι θα εφεύρισκε τρόπο για την παραγωγή ασφαλούς, ήπιου και φθηνού ηλεκτρικού φωτός που θα αντικαθιστούσε τους λαμπτήρες γκαζιού σε εκατομμύρια σπίτια. Πολλοί τον πίστεψαν. Τον ονόμασαν προφήτη. Οι πρώην εργοδότες του, μάλιστα, οι Μόργκαν και Βάντερμπιλτ, έσπευσαν να επενδύσουν σε εκείνη την «προφητεία» 50.000 δολάρια. Σπανίως κεφαλαιούχοι χρηματοδοτούσαν μια εφεύρεση… προτού γίνει ­ και η έρευνα για τους λαμπτήρες πυράκτωσης ήταν μια από τις ελάχιστες φορές. Εξάλλου η συγκεκριμένη έρευνα είχε ταλανίσει επί δεκαετίες ολόκληρες τους ερευνητές. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος ο ιδιοφυής φυσικός και συνεργάτης τού Εντισον Νίκολα Τέσλα θεωρούσε ότι ο Τόμας έψαχνε «ψύλλους στ’ άχυρα». * Τα δημοσιεύματα στον Τύπο οργίαζαν. Εδιναν την είδηση ότι ο Εντισον θα συνέδεε τους λαμπτήρες του σε παράλληλο κύκλωμα με υποδιαίρεση ρεύματος ώστε, αν καιγόταν ένας, το κύκλωμα να εξακολουθεί να λειτουργεί. Αλλά δεν έλειψαν και οι Κασσάνδρες. Οι κριτικές των αμφισβητιών μέσα από τις στήλες των εφημερίδων πλήθαιναν. Επιφανείς επιστήμονες όπως ο Γουίλιαμ Πρις προέβλεψαν ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Διαψεύστηκαν. * Στις 21 Οκτωβρίου 1879 το Μέλροουζ Παρκ φωτίστηκε από 30 λαμπτήρες πυράκτωσης με νήμα από άνθρακα, οι οποίοι συνδέονταν παράλληλα με χωριστούς διακόπτες. Μέσα σε τρία χρόνια, το 1882, ο Εντισον θα δημιουργούσε τον πρώτο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Νέα Υόρκη, την πρώτη πόλη του κόσμου που θα φωτιζόταν με ηλεκτρισμό. * Παρ’ όλα αυτά είχε έλθει η στιγμή να εγκαταλείψει οριστικά το Μέλροουζ Παρκ. Από το 1877 ο Εντισον είχε μεταφέρει ήδη το εργαστήριο ερευνών του στο Γουέστ Οραντζ του Νιου Τζέρσι, σε ένα συγκρότημα εργοστασίων όπου απασχολούνταν 5.000 εργαζόμενοι. Η γκάμα των προϊόντων ήταν πλέον τεράστια: κέρινοι δίσκοι φωνογράφου, σπινθηροσκόπια, αλκαλικές μπαταρίες, πολύγραφοι, κάμερες, κινηματογραφικές μηχανές προβολής… * Αυτό που τον απασχολούσε τώρα περισσότερο ήταν η διάδοση των προϊόντων του στην αγορά. Ηταν η εποχή της μεγάλης δόξας. * Ομορφος και γοητευτικός, παρ’ ότι συνειδητά ατημέλητος στην εμφάνιση, δεν δυσκολεύθηκε να βρει δεύτερη σύζυγο μετά τον θάνατο της πρώτης γυναίκας του το 1884. * Η ευγενική, πανέξυπνη και δυναμική Μάινα Μίλερ από το Οχάιο, αν και μαζί με τα καλοκαίρια της μετρούσε τα μισά του χρόνια, δέχθηκε να ενωθεί μαζί του με τα δεσμά του γάμου και ανέλαβε το δύσκολο έργο της «χαλιναγώγησης» του εκκεντρικού εφευρέτη που μασούσε διαρκώς καπνό. Προϊόν αυτής της ένωσης ήταν δύο γιοι και μία κόρη (σύνολο τέκνων: έξι). * Τα κέρδη είναι τεράστια. Μεγάλο τμήμα τους προέρχεται από την αναπτυσσόμενη βιομηχανία του κινηματογράφου. Ολα βαίνουν κατ’ ευχήν. Ως το 1892 τουλάχιστον ­ μια επιχειρηματικώς δίσεκτη χρονιά για τον Εντισον. Η Edisson General Electric Company, την οποία είχε ιδρύσει τρία χρόνια πριν, τώρα συγχωνεύεται με την κύρια ανταγωνίστριά της, την Thompson Houston Company. Ετσι προέκυψε ο σημερινός βιομηχανικός κολοσσός, η General Electric Company. Εκείνος όμως, ρισκάροντας τεράστια ποσά στην ανάπτυξη μιας μεθόδου διαχωρισμού των μεταλλευμάτων, «καταφέρνει» τελικά να χάσει όλη την περιουσία των τεσσάρων εκατομμυρίων δολαρίων που είχε αποφέρει το σύστημα ηλεκτροφωτισμού. Και όχι μόνον… * Ο Εντισον είναι αυτοδημιούργητος αλλά και αυτοδίδακτος. Η έλλειψη θεωρητικής κατάρτισης αρχίζει να γίνεται αισθητή. Οι επιστήμονες που εισάγουν τη χρήση εναλλασσόμενου ρεύματος υψηλής τάσης για τη μεταφορά του σε μακρινές αποστάσεις ξεπερνούν τον πρωτοπόρο τηλεγραφητή. * Εχει φθάσει η αρχή του τέλους. * Ο άνθρωπος που έσπρωξε την ανθρωπότητα στην εποχή της μηχανής χάνει το συμβόλαιο για το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του καταρράκτη του Νιαγάρα από τον συνάδελφο εφευρέτη και ανταγωνιστή του επιχειρηματία Τζορτζ Γουέστινγκχάουζ. Η διαφημιστική εκστρατεία τού Εντισον που προειδοποιούσε το κοινό για τους «κινδύνους του εναλλασσόμενου ρεύματος υψηλής τάσης» δεν είχε αποδώσει καρπούς… * Ο εφευρέτης της «λυχνίας Εντισον» περιορίστηκε έτσι στη δημιουργία λειτουργικών καμίνων τσιμέντου και χυτών κατασκευών για κατοικίες χαμηλού κόστους. Εκεί είχε μεγαλύτερη επιτυχία. * Δεν τον ενδιέφερε πλέον άλλωστε. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις του έχουν καταγραφεί σε περίπου 3.400 σημειωματάρια. Και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του φθάνουν ήδη τα 1.093 τον αριθμό. * Τώρα είχε ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο ηλικιωμένος εφευρέτης Τόμας Αλβα Εντισον ασχολείται περισσότερο με τα «κοινά». Γίνεται πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Ναυτικού των ΗΠΑ. * Με δική του εισήγηση δημιουργείται το 1920 το πρώτο αμερικανικό στρατιωτικό ερευνητικό ίδρυμα, το Naval Research Laboratory. * Εχει γίνει ήρωας των συμπατριωτών του γιατί εκφράζει το «αμερικάνικο όνειρό» τους: τον γρήγορο πλουτισμό με σκληρή δουλειά και εξυπνάδα. Τι κι αν τον χαρακτηρίζουν «εμπορικό εφευρέτη που δουλεύει για το ασημένιο δολάριο», «τύραννο» για τους συνεργάτες του, «άνθρωπο που έκανε την επιστήμη επιχείρηση», «δύστροπο», «αντιδιανοούμενο», «μεταβατική μορφή στην επιστήμη του τέλους του 19ου αιώνα». Ο Εντισον είχε καταφέρει να χτίσει τη δική του, ιδιότυπη «λαϊκή δημοκρατία», αφού ένα πράγμα τον ένοιαζε εκτός από το κέρδος: οι εφευρέσεις του να έχουν εφαρμογή στην καθημερινότητα και να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή των πολλών. Οι πόλεις όλου του κόσμου που ηλεκτροδοτήθηκαν, ο φωνόγραφος, η μηχανή κινηματογραφικής προβολής, οι σιδηροαλκαλικές μπαταρίες, οι τεχνικές κατασκευής τσιμέντου και χημικών προϊόντων, οι μέθοδοι εκμετάλλευσης και νέων εφαρμογών του καουτσούκ «παίρνουν όρκο»… * Ο θάνατος τον βρήκε σε ηλικία 84 ετών στον επίγειο παράδεισό του, το εργαστήριο του Γουέστ Οραντζ, στις 18 Οκτωβρίου 1931 ­ την ημέρα που επιχειρούσε να κατασκευάσει ελαστικό από φυτά της Αμερικής.

Βόρειος πόλος και νότιος πόλος. Θετικό φορτίο και αρνητικό φορτίο. Τα αντίθετα έλκονται, τα όμοια απωθούνται. Το μέγεθος της έλξης ή της άπωσης είναι αντιστρόφως ανάλογο προς το τετράγωνο της αποστάσεως. Τι συνδέει τον ηλεκτρισμό με τον μαγνητισμό; Η ύπαρξη των αντιθέτων ­ φορτίων ή πόλων… Αυτά σκεπτόταν το 1820 ο δανός φυσικός Χανς Κρίστιαν Ερστεντ όταν, κάνοντας επίδειξη σε μαθητές του, πλησίασε μια μαγνητική βελόνη σε έναν αγωγό που τον διαπερνούσε ηλεκτρισμός. Η βελόνη άλλαξε κατεύθυνση και στράφηκε καθέτως προς τον αγωγό. Οταν ο Ερστεντ αντέστρεψε τη φορά του ρεύματος, η βελόνη στράφηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση σχηματίζοντας πάλι ορθή γωνία με τον αγωγό. Ανάλογα πειράματα έκανε εκείνη τη χρονιά και ο γάλλος συνάδελφός του Αντρέ-Μαρί Αμπέρ. Ηταν φανερό ότι οι αγωγοί που μεταφέρουν ηλεκτρικό ρεύμα παρουσιάζουν μαγνητικές ιδιότητες. Οι αρχές του ηλεκτρομαγνητισμού είχαν τεθεί. Και όταν στην Ελλάδα ξεσπούσε η Επανάσταση του 1821 ο άγγλος φυσικός Μάικλ Φάραντεϊ διετύπωνε την άποψη ότι, αφού οι αγωγοί ηλεκτρικού ρεύματος παρουσιάζουν μαγνητικές ιδιότητες, πρέπει να ισχύει και το αντίθετο: ένας μαγνήτης να μπορεί να παράγει ηλεκτρικά φαινόμενα. Ετσι κατασκεύασε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα που απεδείκνυε ότι η ηλεκτροκίνηση είναι δυνατή. Χρειάστηκε να περάσουν δέκα χρόνια για να επινοήσει τον πρώτο ηλεκτρικό μετασχηματιστή και την πρώτη ηλεκτρογεννήτρια, την ίδια χρονιά (1831) που ο αμερικανός φυσικός Τζόζεφ Χένρι κατασκεύαζε έναν ηλεκτρομαγνήτη που μπορούσε να ανυψώσει έναν τόνο σιδήρου. Οταν, δηλαδή, οι ΗΠΑ, όπου η δουλεία δεν έχει ακόμη εξαλειφθεί, βρίσκονται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου, όταν η Ιταλία προσπαθεί να ενωθεί υπό δημοκρατικό πολίτευμα και τρία χρόνια προτού καταργηθεί οριστικά και αμετάκλητα η Ιερά Εξέταση ύστερα από έξι αιώνες εγκληματικής δράσης, ο Φάραντεϊ και ο Χένρι εγκαινιάζουν την εποχή του ηλεκτρισμού. Η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση έχει αρχίσει.

Ο ηλεκτρισμός ως πηγή ενέργειας ήταν πλέον γεγονός. Τώρα είχε έρθει η ώρα να αναζητηθεί μια μέθοδος παραγωγής του χωρίς την ύπαρξη φλόγας. Το δεδομένο ήταν ότι ένα ηλεκτρικό ρεύμα που διασχίζει ένα χάσμα μέσα στην ατμόσφαιρα παράγει έναν λαμπερό σπινθήρα, το βολταϊκό τόξο. Οι λαμπτήρες βολταϊκού τόξου είχαν ήδη κατασκευασθεί πολλά χρόνια πριν. Το φως τους όμως ήταν εκτυφλωτικό και ο κίνδυνος πυρκαϊάς μεγάλος. Παρ’ όλα αυτά οι λαμπτήρες βολταϊκού τόξου ενθουσίαζαν τα πλήθη. «Λάμπουν σαν έξι φεγγάρια μαζί!» έλεγαν εντυπωσιασμένοι οι κάτοικοι του Λονδίνου.

Πριν από την εισαγωγή της χρήσης του ηλεκτρισμού στη βιομηχανία όμως έπρεπε να λυθούν τα προβλήματα της «μαζικής» παραγωγής του, καθώς και ένα σύστημα διανομής του στους χρήστες. Οι πρώτοι ενεργειακοί σταθμοί έπαιρναν ενέργεια από τρεχούμενο νερό. Μετά το 1884, κίνηση στις γεννήτριες έδιναν ατμοστρόβιλοι που ελάμβαναν κίνηση από την καύση ορυκτών καυσίμων. Οι υποψήφιοι χρήστες του ηλεκτρικού ρεύματος αυξάνονταν ημέρα με την ημέρα. Το δίκτυο διανομής έπρεπε τώρα να επεκταθεί σε μακρινές αποστάσεις. Οι ενεργειακοί σταθμοί εγκαταστάθηκαν έξω από τις πόλεις. Για τη μεταφορά του ρεύματος άρχισαν να χρησιμοποιούνται σύρματα. Ωστόσο το κενό ανάμεσα στην παραγωγή και στην «εισβολή» του ηλεκτρικού ρεύματος στα νοικοκυριά υπήρχε ­ κενό που έμελλε να καλύψει ένας φτωχός τηλεγραφητής από την Αμερική. Το όνομά του: Τόμας Αλβα Εντισον. Το πρόβλημα που τριβέλιζε το μυαλό του: πώς θα κατασκευασθεί μια ακίνδυνη φωτεινή πηγή «μαζικής χρήσης».

Ενας αγωγός που διαρρέεται από ρεύμα θερμαίνεται λόγω της αντίστασής του. Αν κατασκευασθεί ένας πολύ λεπτός νηματοειδής αγωγός, η αντίσταση θα είναι μεγάλη και το ηλεκτρικό ρεύμα θα τον θερμάνει ώσπου να τον πυρακτώσει. Ετσι ο αγωγός είτε θα λιώσει είτε θα καεί. Ενας τρόπος για να μην καεί είναι να τοποθετηθεί σε μια γυάλινη σφαίρα από την οποία θα έχει αφαιρεθεί ο αέρας. Ετσι το φως θα είναι απαλό και ο κίνδυνος πυρκαϊάς σχεδόν ανύπαρκτος. Παρέμενε όμως το πρόβλημα ενός αγωγού που δεν θα λιώνει. Αυτά σκέφθηκε ο Εντισον. Και ύστερα από χιλιάδες πειράματα, το κατάλληλο υλικό βρέθηκε. Δεν ήταν μεταλλικό. Ηταν ένα καμένο βαμβακερό νήμα ­ ένα νήμα δηλαδή από άνθρακα.

21 Οκτωβρίου 1879. Ενας… γυάλινος γλόμπος σημαδεύει την πορεία της ανθρωπότητας. Ο Εντισον έχει καταφέρει να κατασκευάσει τον λαμπτήρα του, ο οποίος φωτίζει επί 40 ώρες συνεχώς. Και με την αλλαγή του έτους, την Πρωτοχρονιά, ενώπιον χιλιάδων θεατών, φωτίζει τον κεντρικό δρόμο έξω από το εργαστήριό του στο Μένλοου Παρκ του Νιου Τζέρσι. Ο άνθρωπος είχε νικήσει το σκοτάδι.

Ο Τόμας Εντισον έζησε από το 1847 ως το 1931. Γεννήθηκε δηλαδή στην Αμερική της εποχής του «πυρετού του χρυσού», με τους χιλιάδες χρυσοθήρες να «στρατοπεδεύουν» γύρω από τα ποτάμια με αξίνες και τσάπες προκειμένου να ανιχνεύσουν ψήγματα έστω του πολύτιμου μετάλλου. Μεγάλωσε στην Αμερική του εμφυλίου πολέμου. Τότε που συχνότατα στις εφημερίδες των πολιτειών του Νότου διάβαζες αγγελίες σαν αυτή: «Πωλούνται νέγροι. Μία νέγρα 24 ετών και δύο παιδιά, το ένα οκτώ και το άλλο τριών ετών. Πωλούνται μαζί ή χωριστά ο καθένας». Τότε που η δουλεία είχε διχάσει τη χώρα σε δύο στρατόπεδα οδηγώντας την στην εμφύλια σύρραξη. Στην Αμερική των Βορείων και των Νοτίων. Στην Αμερική του Αβραάμ Λίνκολν. Αλλά και του αντισυνταγματάρχη Τζορτζ Κάστερ που προσπάθησε να κάμψει και την τελευταία αντίσταση των ινδιάνων ιθαγενών ­ ηττήθηκε όμως από τη φυλή των Σιού στη Μοντάνα. Σε μια Αμερική που σήμερα αναβιώνει στα μάτια μας μόνο μέσα από τον κινηματογράφο ή τα κόμικς. Στην Αμερική του Αγάλματος της Ελευθερίας, του δώρου που χάρισαν στην πολλά υποσχόμενη «χώρα του ονείρου» το 1886 οι Γάλλοι. Στη χώρα που θεωρήθηκε η νέα Γη της Επαγγελίας, η οποία υποδέχθηκε εκατομμύρια μετανάστες από όλον τον κόσμο που αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη. Γνήσιο τέκνο του «αμερικάνικου ονείρου», ο Τόμας Εντισον συνδύασε την έρευνα με τον πλουτισμό. Αυτοδίδακτος και αυτοδημιούργητος, εφευρέτης-businessman.

Φωτογραφίες: HELLAS Press Πολύτιμα στοιχεία και φωτογραφικό υλικό αντλήσαμε από τα βιβλία «Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) και «Παγκόσμια Ιστορία» (τόμος 17, Time-Life Books, εκδόσεις Κ. Καπόπουλος).