Ελλάδα, δημοτικές εκλογές 11ης Φεβρουαρίου 1934. Δηλαδή πριν από 90 χρόνια. Οι Ελληνίδες ψήφισαν νομίμως για πρώτη φορά. Oχι όλες. Μόνο εκείνες που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους και διέθεταν (τουλάχιστον) απολυτήριο Δημοτικού. Σύμφωνα με τους εκλογικούς καταλόγους, από τις 2.655 εγγεγραμμένες (αυτές ήταν όλες κι όλες) τελικά άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωμα οι 439. Ακούγονται απογοητευτικά τα νούμερα; Εκείνο που έχει σημασία είναι πως επιτέλους είχε γίνει η αρχή. Οι αγώνες που επί δεκαετίες έδιναν στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα οι πρώτες φεμινίστριες και ακτιβίστριες, κυρίες με δυναμικές προσωπικότητες (βλέπε Καλλιρρόη Παρρέν) οι οποίες αρνούνταν πως «η γυναίκα πρέπει να είναι πάντα υπό», είχαν αρχίσει να αποδίδουν.

Eπειτα από περίπου είκοσι χρόνια, τον Φεβρουάριο του 1956, οι Ελληνίδες ψήφιζαν για πρώτη φορά και σε βουλευτικές εκλογές, άλλο ένα σημαντικό βήμα προς την ισότητα των δύο φύλων. Εξίσου σημαντικοί και οι νέοι αγώνες στη μικρή πατρίδα μας και σε όλον τον κόσμο, γιατί η πολυσυζητημένη ισότητα δεν είναι τελικά εύκολη υπόθεση. Αγώνες που συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας με στόχο οριστική κατάργηση των διακρίσεων – που σε πολλά κράτη, σε πολλές κοινωνίες, καλά κρατούν ακόμα και σήμερα.

Γυναίκες με άποψη και με θάρρος εξακολουθούν να πορεύονται στον δρόμο που χάραξαν οι πρωτοπόρες του ακτιβισμού και του φεμινισμού, αλλά και να ανοίγουν νέους δρόμους. Μερικές από αυτές τις υπέροχες κυρίες φιλοξενούμε σήμερα στο BHMAgazino: Αγωνίστριες που με την παρουσία τους και τη δράση τους στον χώρο της πολιτικής, των επιστημών, της τέχνης, παντού και πάντα, σε όλα τα πλάτη και τη μήκη της Γης, διεκδικούν έναν καλύτερο κόσμο για όλες και για όλους. Ηρωίδες που μας δίνουν πολλούς λόγους για να ελπίζουμε σε ένα πιο αισιόδοξο αύριο. Εξάλλου, και η λέξη ελπίδα είναι γένους θηλυκού.

Η υπέροχη Eλινορ Ρούζβελτ

Η Έλινορ Ρούζβελτ μαγειρεύει για τις άνεργες γυναίκες κατά την περίοδο του Μεγάλου Κραχ.

Μιας που ξεκινήσαμε την περιήγησή μας στον κόσμο του γυναικείου ακτιβισμού από την πολιτική, στεκόμαστε με θαυμασμό μπροστά στην Eλινορ Ρούζβελτ. Την Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ από το 1933 ως το 1945. Που όχι μόνο δεν ήταν ποτέ διακοσμητική παρουσία στο πλευρό του πλανητάρχη συζύγου της, του Φράνκλιν Ντ. Ρούζβελτ, όπως τόσες και τόσες σύζυγοι πολιτικών, παρά ανέπτυξε έντονη κοινωνική δράση, μεταξύ άλλων και για τα δικαιώματα των γυναικών.

Η σπουδαία Ελινορ Ρούζβελτ υπήρξε διπλωμάτης-εκπρόσωπος των ΗΠΑ στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Ως επικεφαλής της Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έπαιξε εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την οποία υπέβαλε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ λέγοντας:

«Βρισκόμαστε στην αφετηρία ενός σπουδαίου γεγονότος για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αυτή η διακήρυξη μπορεί να γίνει η διεθνής Μάγκνα Κάρτα για όλους τους ανθρώπους, όπου κι αν βρίσκονται». Υπέρμαχος της κοινωνικής δικαιοσύνης ως το τέλος της ζωής της, έδειξε με το παράδειγμά της τον σωστό δρόμο στις γενιές που ήρθαν δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Είναι καλύτερα να ανάβεις ένα κερί παρά να καταριέσαι το σκοτάδι».

«Deeds, not words»

Οι σουφραζέτες παρελαύνουν στην Νέα Υόρκη του 1912.

Κάπως έτσι το δικό τους κερί άναψαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους – καθεμία για να φωτίσει τα δικά της σκοτάδια, καθεμία με τις δικές της στοχεύσεις – γυναίκες όπως η Εμελιν Πάνκχερστ. Η βρετανίδα πολιτικός στα τέλη του 19ου αιώνα αγωνίστηκε για να αποκτήσουν οι βρετανίδες συμπατριώτισσές της το δικαίωμα της ψήφου. Πρωτοπόρος του κινήματος με τις σουφραζέτες, ίδρυσε την Πολιτική και Κοινωνική Ενωση Γυναικών ζητώντας «deeds, not words», δηλαδή «πράξεις, όχι λόγια». Την Πάνκχερστ ερμήνευσε η Μέριλ Στριπ στην ταινία του 2015 «Σουφραζέτες».

Η αστυνομία παίρνει αποτυπώματα από την Ρόζας Παρκς κατά τη σύλληψη της τον Φεβρουάριο του 1956 για την σύμμετοχή της στη διαμαρτυρία κατά των φυλετικών διαχωρισμών που έμεινε στην ιστορία ως «Montgomery Bus Boycott».

Η Ρόζα Παρκς, η Αφροαμερικανή η οποία την 1η Δεκεμβρίου 1955, στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, αρνήθηκε να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο σε έναν λευκό συνεπιβάτη της, τιμήθηκε το 1999 με το Χρυσό Μετάλλιο του Αμερικανικού Κογκρέσου για την προσφορά της στον αγώνα κατά του ρατσισμού – και έγινε τo 2005 η πρώτη γυναίκα η σορός της οποίας εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στη Ροτόντα του Καπιτωλίου.

Η Κινεζοαμερικανίδα Μέιμπελ Πινγκ-Χουά Λι πρωτοστάτησε στον αγώνα για να αποκτήσουν οι Αμερικανίδες δικαίωμα ψήφου.

Η Κινεζοαμερικανίδα Μέιμπελ Πινγκ-Χουά Λι έδωσε αγώνες για να μπορούν να ψηφίζουν οι Αμερικανίδες ακόμα και σε εποχές που η ίδια δεν είχε δικαίωμα ψήφου στις ΗΠΑ επειδή θεωρούνταν μετανάστρια από την Κίνα. H Κορέτα Σκοτ Κινγκ, σύζυγος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, εντάχθηκε από τα φοιτητικά της χρόνια στο κίνημα για τα δικαιώματα των μαύρων και δεν σταμάτησε ως το τέλος της ζωής της να υπερασπίζεται τους αδικημένους. Υπήρξε ιδρύτρια του Kέντρου Μάρτιν Λούθερ Κινγκ για την Ειρηνική Κοινωνική Αλλαγή. Λίγες ημέρες μετά την κηδεία του δολοφονημένου συζύγου της έλαβε μέρος σε πορεία των εργατών απορριμματοφόρων στο Μέμφις και σε εκδήλωση διαμαρτυρίας για τον πόλεμο του Βιετνάμ. Γιατί για τη δυναμική Κορέτα ο αγώνας δεν σταματούσε ποτέ.

Η Κορέτα Σκότωσε Κινγκ ηγείται πορείας στο Μέμφις στις 8 Απριλίου 1968, λίγες ημέρες μετά τη δολοφονία του συζύγου της Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Η Μπέτι Φρίντμαν σημάδεψε με την παρουσία της το φεμινιστικό κίνημα γράφοντας «Το γυναικείο μυστήριο», το σημαντικότερο φεμινιστικό βιβλίο μαζί με το «Δεύτερο φύλο» της Σιμόν ντε Μποβουάρ. Η Αντζελα Ντέιβις (η «Sweet Black Angel» του τραγουδιού των Rolling Stones) δραστηριοποιήθηκε σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Μέρι Μπρέιβ Μπερντ αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των Ινδιάνων την εποχή που η Αμερική τούς είχε καταδικάσει στην εξαθλίωση και τον αφανισμό. Και η πριγκίπισσα της Ουαλίας Νταϊάνα έγινε ιδιαιτέρως αγαπητή (και) για την ανθρωπιστική δράση της στο πλευρό των αναξιοπαθούντων.

Η δημοσιογράφος Γκλόρια Στάινεμ υπήρξε πρωτοπόρος του φεμινιστικού κινήματος. Το 2005 μαζί με την εξίσου μαχητική φεμινίστρια Ρόμπιν Μόργκαν και την ηθοποιό Τζέιν Φόντα ίδρυσαν το Women’s Media Center (WMC), μια οργάνωση που στόχευε στην ισχυροποίηση της θέσης των γυναικών στα μέσα ενημέρωσης.

Σταρ με επαναστατική ιδιοσυγκρασία

Η Αντζελίνα Τζολί φωτογραφημένη στην έδρα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τον Σεπτεμβρίου του 2017.

Τα δικαιώματα των γυναικών δεν ήταν ο μοναδικός τομέας στον οποίο ανέπτυξε πλούσια δράση η Τζέιν Φόντα. Η βραβευμένη με Οσκαρ σταρ του Χόλιγουντ έγινε διάσημη εκτός από το ταλέντο της για το ακτιβιστικό της έργο την περίοδο του πολέμου του Βιετνάμ, πραγματοποιώντας επισκέψεις στην εμπόλεμη χώρα και κατακρίνοντας δημοσίως τις πολιτικές των ΗΠΑ.

Η φωτογραφία της πλάι σε αντάρτες Βιετκόνγκ προκάλεσε σάλο στην αμερικανική κοινή γνώμη, με την ίδια να βγαίνει αρκετά χρόνια μετά για να ζητήσει δημόσια συγγνώμη, χαρακτηρίζοντάς τη «το μεγαλύτερο λάθος της ζωής μου». Ως γνωστόν, οι έντονες και θυελλώδεις προσωπικότητες είναι επιρρεπείς σε παραπατήματα.

Κατά τα άλλα, το πλούσιο ακτιβιστικό έργο της Φόντα αφορά και στα δικαιώματα των ιθαγενών Αμερικανών, στην κλιματική αλλαγή, στο προσφυγικό, στα δικαιώματα των ζώων κ.λπ. Η σταρ έχει συλληφθεί επανειλημμένα για τη συμμετοχή της σε πορείες και δημόσιες διαμαρτυρίες.

Στα βήματα της Φόντα, έντονη ακτιβιστική δράση έχει αναπτύξει και η Αντζελίνα Τζολί με την ιδιότητα (ως το 2022) της Πρέσβειρας Καλής Θελήσεως του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, αλλά και σε θέματα καταπολέμησης της σεξουαλικής βίας και της προστασίας της φύσης. Η δημοφιλής ηθοποιός ανήκει στις ακτιβίστριες που δεν διστάζουν να βάζουν το χέρι βαθιά στην τσέπη τους, κάνοντας κατά διαστήματα σημαντικές δωρεές.

Κοντά στους πρόσφυγες έχει βρεθεί και η Σκάρλετ Γιόχανσον. Η Σούζαν Σαράντον έχει αναπτύξει ακτιβιστική δράση για την ισότητα των δύο φύλων, για το πάγωμα των πυρηνικών εξοπλισμών, για την καταπολέμηση του AIDS και έχει καταγγείλει πολλάκις τις φιλοπολεμικές τακτικές της πατρίδας της.

«Προτιμώ τον ακτιβισμό από το Χόλιγουντ» είχε δηλώσει παλαιότερα η Ντάριλ Χάνα, η οποία έχει στρατευθεί με πάθος στον αγώνα για θέματα του περιβάλλοντος. Με το περιβάλλον ασχολείται και η Μαριόν Κοτιγιάρ. Προ δύο ετών η γαλλίδα ηθοποιός έκανε την παραγωγή του ντοκιμαντέρ «Bigger Than Us» (2021) με θέμα το δυσοίωνο μέλλον της ανθρωπότητας και τη νέα γενιά των ακτιβιστών που παίρνουν τώρα τη ζωή τους/μας στα χέρια τους.

Από την Aνταμς στην Τούνμπεργκ

Βανέσα Νακάτε, Μαλάλα Γιουσαφζάι και Γκρέτα Τούνμπεργκ, τρεις δυναμικές ακτιβίστριες της νέας γενιάς σε διαμαρτυρία για την κλιματική αλλαγή και για θέματα πρόσβασης στην εκπαίδευση, έξω από το σουηδικό κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2022.

Η Μαλάλα Γιουσαφζάι, η δυναμική Πακιστανή που αγωνίζεται για το δικαίωμα των συμπατριωτισσών της στην εκπαίδευση, επέζησε από δολοφονική επίθεση εναντίον της για να γίνει στη συνέχεια ο νεότερος άνθρωπος στην Ιστορία που τιμήθηκε με Νoμπέλ. Την εποχή της βράβευσής της, το 2014, ήταν 17 ετών. Η Γουσαφζάι μαζί με την Γκρέτα Τούνμπεργκ, τη νεαρή Σουηδή που αγωνίζεται για τη σωτηρία του πλανήτη, είναι οι δύο διασημότερες ακτιβίστριες της εποχής μας.

Το μοντέλο, ηθοποιός και συγγραφέας Γουόρις Ντίρι υπήρξε πρέσβειρα του ΟΗΕ και έκανε αγώνα κατά της κλειτοριδεκτομής στις χώρες της Αφρικής. Οι Λιβεριανές Λέιμα Γκμπόουι και Ελέν Τζόνσον-Σίρλιφ (η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα πρόεδρος σε αφρικανικό κράτος) και η Ταουακούλ Κάρμαν από την Υεμένη μοιράστηκαν το 2011 το Νομπέλ Ειρήνης για τους αγώνες τους για τα δικαιώματα των γυναικών και για την ελευθερία του λόγου. Είχε προηγηθεί η κενυάτισσα φεμινίστρια, πολιτική ακτιβίστρια και περιβαλλοντολόγος Ουανγκάρι Μούτα Μαατάι, η οποία το 2004 έγινε η πρώτη Αφρικανή που τιμήθηκε με Νομπέλ Ειρήνης.

Η τιμημένη με Νόμπελ ειρήνης λιβεριανής ακτιβίστρια Λέιμα Γκμπόουι μιλά σε εκδήλωση στο Γκντανσκ της Πολωνίας το 2022.

Οσο για την πρώτη Αμερικανίδα που τιμήθηκε με Νομπέλ Ειρήνης, αυτή ήταν η Τζέιν Ανταμς, πίσω στο μακρινό 1931. Πρόκειται για την ακτιβίστρια, κοινωνιολόγο-συγγραφέα που θεωρείται η ιδρύτρια του επαγγέλματος της κοινωνικής λειτουργού στις ΗΠΑ. Η Ρόζαλι Ετζ, σουφραζέτα και υποστηρίκτρια της προστασίας της άγριας ζωής, η φυσιοδίφης Μάργκαρετ Μάρεϊ που έδωσε μεταξύ άλλων αγώνα για την προστασία της Αλάσκας, η περιβαλλοντολόγος-θαλάσσια βιολόγος Ρέιτσελ Κάρσον, η ανθρωπολόγος-πρωτευοντολόγος Νταϊάν Φόσεϊ που αφιερώθηκε στην προστασία των ορεσίβιων γοριλών της Αφρικής και που πλήρωσε με τη ζωή της το έργο της (δολοφονήθηκε, πιθανώς από λαθροκυνηγούς), είναι μερικές ακόμα από τις γενναίες οραματίστριες γυναίκες που μας προκαλούν θαυμασμό και συγκίνηση.

Το ζην επικινδύνως

Η Μπέρτα Ζούνιγκα Κάσερες, κόρη της δολοφονημένης ακτιβίστριας Μπέρτα Ισαβέλ Κάσερες Φλόρες (Ονδούρα, 2016), συνεχίζει τους αγώνες της μητέρας της.

Τον Μάρτιο του 2016 η περιβαλλοντική ακτιβίστρια Μπέρτα Ισαβέλ Κάσερες Φλόρες, ιδρύτρια και συντονίστρια του Συμβουλίου Οργανώσεων Αυτοχθόνων Λαών της Ονδούρας (COPINH), δολοφονήθηκε στο σπίτι της. Η δυναμική γυναίκα είχε αντιδράσει στην κατασκευή υδροηλεκτρικού σταθμού από την εταιρεία DESA στον ποταμό Γκουαλκάρκε, καταγγέλλοντας τις καταστροφικές συνέπειες του έργου για τη φύση και για τους ιθαγενείς που ζούσαν στην περιοχή.

«Δεν φοβόμαστε πια» είχε δηλώσει μετά το τραγικό συμβάν η Μπέρτα Ζούνιγκα Κάσερες, κόρη της εκλιπούσης, η οποία – γενναία όπως και η μητέρα της – αποφάσισε να συνεχίσει τον ακτιβισμό: «Δεν φοβόμαστε γιατί δεν μπορείς να αγωνίζεσαι φοβισμένος. Ο θάνατος δεν μπόρεσε να φιμώσει τη μητέρα μου. Γιατί όχι, δεν πέθανε, επέστρεψε στο χώμα όπου έγινε σπόρος που ανθίζει σε κάθε κοινότητα η οποία αψηφά το δίκιο των ισχυρών».

Το 2022 ο Ρομπέρτο Νταβίντ Καστίγιο Μεχία, πρώην στρατιωτικός και πρώην πρόεδρος της DESA, καταδικάστηκε (μαζί με άλλους) για τη δολοφονία. Την ίδια στιγμή, οι δολοφονίες σε όλον τον κόσμο πολλών άλλων γυναικών που πλήρωσαν με τον πιο άδικο και απάνθρωπο τρόπο τις ακτιβιστικές δράσεις τους παραμένουν ανεξιχνίαστες.