Εχει κανονικά πολλά να συζητήσει κανείς με τη Λούκα Τ. Κατσέλη αυτό το διάστημα, όμως αποφασίσαμε να εστιάσουμε σε κάτι που εμπίπτει στα καθήκοντά της ως γενικής διευθύντριας της ΕΔΕΜ (Ενωση Δικαιούχων Εργων Μουσικής), διότι οι γοργές εξελίξεις στο πεδίο της τεχνολογίας επηρεάζουν κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Πρόσφατη έρευνα της CISAC (Διεθνή Συνομοσπονδία Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης για τα Εκτελεστικά Δικαιώματα), πρόεδρος της οποίας είναι ο Μπιορν Ουλβέους των ΑΒΒΑ, με θέμα τον αντίκτυπο των έργων παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης (Generative ΑΙ) στους δημιουργούς μουσικών και οπτικοακουστικών έργων, κατέληξε σε δυσοίωνες προβλέψεις, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου όσον αφορά τη μελλοντική απώλεια εισοδήματος για τους δημιουργούς μουσικών και οπτικοακουστικών έργων, σε αντιδιαστολή με τις τάσεις αύξησης εσόδων των κολοσσών του tech industry.
Αξίζει δε να σημειωθεί πως πρόκειται για την πρώτη τέτοια έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο και αντανακλά τα συμπεράσματα που ήδη έχουν καταγραφεί σε έρευνες μικρότερης κλίμακας. Ποιες πληροφορίες αξίζει να συγκρατήσει κανείς; Η αξία της αγοράς μουσικής που παράγεται από Gen AI αναμένεται να φτάσει τα €40 δισ. έως το 2028. Μέχρι το 2028, η μουσική από Gen AI θα αντιπροσωπεύει το 20% των εσόδων από τις παραδοσιακές πλατφόρμες streaming και το 60% των μουσικών βιβλιοθηκών.
Η συνολική αξία της αγοράς για μουσική και οπτικοακουστικά έργα που παράγονται από Gen AI αναμένεται να φτάσει τα 64 δισεκατομμύρια ευρώ το 2028. Τα έσοδα από τις υπηρεσίες Gen AI αναμένεται να φτάσουν τα 4 δισεκατομμύρια ευρώ το 2028, καταγράφοντας αύξηση 100% σε σχέση με το 2023. Για τους δημιουργούς μουσικής, εκτιμάται ότι το 24% των εσόδων τους θα τεθεί σε κίνδυνο έως το 2028, με συνολική απώλεια 10 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Η μελέτη της CISAC αναδεικνύει ότι έως το 2028 το 24% των εσόδων των δημιουργών μουσικής κινδυνεύει να χαθεί λόγω της υποκατάστασης από περιεχόμενο που παράγεται από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ποια στρατηγική σχεδιάζετε για να προστατεύσετε τα δικαιώματα και τα έσοδα των δημιουργών στην Ελλάδα;
«Σύμφωνα με τη μελέτη της CISAC, και αν δεν αλλάξει το κανονιστικό πλαίσιο, οι δημιουργοί θα υποστούν απώλειες σε δύο επίπεδα: αφενός, τη μείωση των εσόδων τους λόγω της μη εξουσιοδοτημένης χρήσης των έργων τους από μοντέλα παραγωγής Τεχνητής Νοημοσύνης (Gen AI) χωρίς αμοιβή και, αφετέρου, την αντικατάσταση των παραδοσιακών πηγών εισοδήματός τους εξαιτίας της ανταγωνιστικής παρουσίας των δημιουργημάτων της Τεχνητής Νοημοσύνης που υποκαθιστούν τα ανθρώπινα έργα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι ενέργειές μας επικεντρώνονται στην ανίχνευση και προαγωγή διαφάνειας ως προς τα έργα που χρησιμοποιούνται για να εκπαιδευτούν τα συστήματα αυτά και στην επιβολή τής εκ του νόμου υποχρεωτικής αδειοδότησής τους εκ μέρους των δημιουργών. Οι πάροχοι παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης θα πρέπει να ζητούν άδεια για τη χρήση των έργων ως εκπαιδευτικό υλικό για τα συστήματά τους και εφόσον οι δημιουργοί εγκρίνουν τη χρήση αυτή, να καταβάλλεται η αντίστοιχη αμοιβή.
Η αρχή της “εξηγησιμότητας” στην ανάπτυξη συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης, που επιβάλλει η Πράξη για την ΤΝ της ΕΕ (AI Act), καθώς και η διαφάνεια ως προς τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται συνάδουν με αυτή την απαίτηση. Συντασσόμαστε με όλους τους φορείς προστασίας δικαιωμάτων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, και στηρίζουμε κάθε σχετική πρωτοβουλία».
Ποιες πρωτοβουλίες έχετε αναλάβει ή σχεδιάζετε για να εξασφαλίσετε τη διαφάνεια στη χρήση μουσικών έργων από τις υπηρεσίες Generative AI και την κατάλληλη αποζημίωση των δημιουργών;
«Η δράση στα ζητήματα αυτά πρέπει να είναι συλλογική, όλων των Οργανισμών των δικαιούχων προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας σε επίπεδο ΕΕ αλλά και διεθνώς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αντιδράσεις των δικαιούχων προστασίας τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ είναι προς την ίδια κατεύθυνση, αυτή της προστασίας της ανθρώπινης δημιουργίας και της πνευματικής ιδιοκτησίας. Στο πλαίσιο αυτό, συμμετέχουμε στις συλλογικές δράσεις για την ορθή επιβολή του υφιστάμενου δικαίου, τη λήψη μέτρων επιβολής του αλλά και την πρόταση-προώθηση νομοθετικών τροποποιήσεων που θα έχουν ως στόχο την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Στην παρούσα φάση, προσπαθούμε να κρατάμε ενήμερα τα μέλη μας για τις εξελίξεις στο θέμα και μοιραζόμαστε μαζί τους όλες τις πληροφορίες και τις προτάσεις από τις παρουσίες μας σε fora και συνέδρια με σκοπό την ενημέρωση και τον συντονισμό των βέλτιστων δράσεων για το κοινό καλό των δημιουργών. Ηδη είμαστε σε επικοινωνία με εταιρείες που εξειδικεύονται στην παροχή αδειών σε πλατφόρμες με ΑΙ εφαρμογές και στην ανίχνευση της χρήσης των έργων σε πλατφόρμες Generative AI για ενημέρωση σχετικά με τις δράσεις τους και τη διερεύνηση πιθανής συνεργασίας».
Η CISAC προτείνει τη δημιουργία ενός σαφούς νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου για την προστασία των δημιουργών. Συνεργάζεστε με την ελληνική κυβέρνηση για τη θέσπιση νομοθετικών ρυθμίσεων που να διασφαλίζουν την αμοιβαία επωφελή σχέση μεταξύ δημιουργών και AI;
«Το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για την πνευματική ιδιοκτησία, και ιδιαίτερα στο ψηφιακό περιβάλλον, είναι εκτενές και ήδη ενσωματωμένο στο εθνικό δίκαιο των κρατών-μελών της ΕΕ. Οι σχετικοί κανονισμοί ισχύουν ενιαία σε όλη την Ενωση, παρέχοντας μια σταθερή βάση προστασίας των δικαιωμάτων δημιουργών και δικαιούχων. Η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) της ΕΕ αποτελεί ένα οριζόντιο ρυθμιστικό πλαίσιο, που καθορίζει τις απαιτήσεις για τη σύννομη ανάπτυξη και λειτουργία των συστημάτων ΤΝ σε όλους τους τομείς του δικαίου.
Παρ’ όλο που περιλαμβάνει γενικές αναφορές στη συμμόρφωση με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν παρέχει εξειδικευμένους μηχανισμούς για την προστασία των έργων από μη εξουσιοδοτημένη χρήση από AI συστήματα. Ιδιαίτερη πρόκληση ανακύπτει όσον αφορά την εφαρμογή των εξαιρέσεων (ή περιορισμών) της πνευματικής ιδιοκτησίας. Μία από τις πιο επίμαχες είναι η εξαίρεση για την εξόρυξη κειμένου και δεδομένων (Text and Data Mining – TDM), η οποία έχει θεσμοθετηθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Πολλοί πάροχοι συστημάτων ΤΝ επικαλούνται αυτή την εξαίρεση ως νομική βάση για τη χρήση προστατευμένων έργων χωρίς άδεια και χωρίς αμοιβή προς τους δημιουργούς, ιδίως για την εκπαίδευση AI μοντέλων.
Είναι χαρακτηριστικό αυτό που ανέφερε κατά την παρουσίαση της μελέτης ο γενικός διευθυντής της CISAC, Γκάντι Ορόν, ότι δηλαδή “έως τώρα κανένας πάροχος ΑΙ δεν έχει ζητήσει να αδειοδοτηθεί από κάποιον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων”. Εκπρόσωποι των παρόχων ΤΝ έχουν δηλώσει ότι εκπαίδευσαν τα συστήματά τους σε “δημόσια προσβάσιμα” δεδομένα, παραγνωρίζοντας ότι αυτό δεν συνεπάγεται ότι τα δεδομένα αυτά είναι ελεύθερα δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το κύριο ζήτημα που τίθεται επομένως είναι η ορθή εφαρμογή του δικαίου ώστε να αποφευχθεί η καταστρατήγηση των κανόνων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας. Για τον σκοπό αυτόν έχει ανοίξει η συζήτηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με την ανάγκη εισαγωγής εξειδικευμένων, ξεκάθαρων και ρητών υποχρεώσεων για τους παρόχους συστημάτων ΤΝ, ώστε να διασφαλίζεται ο σεβασμός των δικαιωμάτων τρίτων και να αποτρέπονται παρερμηνείες ή καταχρήσεις του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου».
Πώς μπορεί ο Οργανισμός σας να ενημερώσει και να ενισχύσει τους δημιουργούς στην Ελλάδα ώστε να γνωρίζουν και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους σε ένα περιβάλλον όπου η Generative AI αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία;
«Ενα από τα πλέον επίκαιρα ζητήματα είναι αυτό του αλφαβητισμού στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AI literacy), δηλαδή της εκπαίδευσης όσον αφορά την ΤΝ, τις δυνατότητές της, τους κινδύνους που ενέχει, τον τρόπο λειτουργίας της, καθώς και τα ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, εν προκειμένω για την προστασία των δικαιωμάτων των δημιουργών.
Ρόλος μας είναι να τους ενημερώνουμε με υπευθυνότητα, να αναδείξουμε τη σημασία της προστασίας των δημιουργών μέσω δράσεων ευαισθητοποίησης τόσο των δημιουργών όσο και των χρηστών και να σταθούμε στο πλευρό τους στις μελλοντικές αποφάσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις. Με την κατάλληλη ενημέρωση, υποστήριξη και τις όποιες τεχνολογικές επενδύσεις χρειαστούν, ένας Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης μπορεί να ενισχύσει τους δημιουργούς, διασφαλίζοντας ότι έχουν φωνή και ισχύ σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο τεχνολογικό περιβάλλον».
Η Generative AI ενδέχεται να αντικαταστήσει παραδοσιακές πηγές εσόδων για τους δημιουργούς. Υπάρχουν σχέδια για την ανάπτυξη νέων πηγών εσόδων ή μοντέλων διανομής που θα προστατεύουν τους έλληνες δημιουργούς;
«Αυτή τη στιγμή εξετάζουμε όλα τα δεδομένα. Βασικός στόχος είναι να διατηρηθεί ο αποκλειστικός χαρακτήρας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας των δημιουργών, δηλαδή να αποφασίζουν εκείνοι πότε και με ποιους όρους και έναντι ποιας αμοιβής θα χρησιμοποιούνται τα έργα τους. Για την εκπαίδευση AI και την παραγωγή νέου περιεχομένου, η ΕΔΕΜ θα επιδιώξει τη σύναψη συμφωνιών με εταιρείες τεχνολογίας ώστε να λαμβάνουν εκ των προτέρων άδεια και να καταβάλλουν αμοιβή για τη χρήση του ρεπερτορίου που αξιοποιείται για την εκπαίδευση ή την παραγωγή δημιουργιών από AI».
Καθώς η Τεχνητή Νοημοσύνη αποκτά σημαντικό ρόλο στην παραγωγή μουσικής, θεωρείτε ότι μπορεί να υπάρξει ισορροπία μεταξύ ανθρώπινης δημιουργικότητας και περιεχομένου που παράγεται από AI; Αν ναι, πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτή η ισορροπία;
«Αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα και αφορά γενικότερα τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει η τεχνολογία τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Με άλλα λόγια, ο τρόπος χρήσης της τεχνολογίας είναι που καθορίζει το πρόσημο κάθε νέας τεχνολογικής εφαρμογής. Οι δημιουργοί μπορούν να αξιοποιήσουν την ΤΝ για συν-δημιουργία, διευρύνοντας το φάσμα των δυνατοτήτων τους. Η ΤΝ όμως δεν μπορεί, ούτε είναι θεμιτό, να υποκαταστήσει το ανθρώπινο ταλέντο, τη δύναμη των συναισθημάτων και την ποικιλομορφία της ανθρώπινης δημιουργίας».
Ποια είναι η θέση σας σχετικά με τη θέσπιση υποχρεωτικών συστημάτων επισήμανσης (labeling) για τη διάκριση της μουσικής που δημιουργείται από AI από αυτή που δημιουργείται από ανθρώπους;
«Οπως προβλέπονται στην Πράξη για την ΤΝ, τα υποχρεωτικά συστήματα επισήμανσης (labeling) ως απαίτηση αφορούν γενικότερα το παραγόμενο περιεχόμενο από την ΤΝ. Στοχεύουν στην ενημέρωση του κοινού ότι δεν αποτελούν προϊόν ανθρώπινης δημιουργίας και στην αποφυγή παραπληροφόρησης. Ταυτόχρονα, εξυπηρετούν την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας γιατί παρέχουν μια ουσιαστική και χρήσιμη πληροφόρηση στην προσπάθεια διαχωρισμού και αναγνώρισης της μουσικής που είναι αποκλειστικά δημιούργημα ανθρώπου (human work) ή δημιούργημα ΤΝ (ΑΙ generated work) ή υποβοηθούμενο έργο ΤΝ (AI assisted work). Στον βαθμό που η επισήμανση είναι εφικτή και αξιόπιστη, είναι επιβεβλημένη».
Πώς σκοπεύετε να εκπαιδεύσετε τους δημιουργούς μουσικής στην Ελλάδα για την τεχνολογία AI και τις επιπτώσεις της, ώστε να μπορούν να προσαρμοστούν στις εξελίξεις χωρίς να χάσουν τη δημιουργική τους αξία;
«Η προτροπή μας είναι να συμμετέχουν σε όλες τις διαβουλεύσεις και συλλογικές ενέργειες εντός και εκτός των συνόρων. Παράλληλα, αξιοποιούμε κάθε δυνατή ευκαιρία για να διεξάγουμε webinars, σεμινάρια και συναντήσεις για το πώς μπορεί η ΑΙ να επηρεάσει τα πνευματικά δικαιώματα και ποιες είναι οι διαθέσιμες νομικές επιλογές αλλά και πρωτοβουλίες αντιπροσωπευτικών φορέων για την προστασία των έργων τους. Στοχεύουμε, επίσης, στη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους δημιουργούς σχετικά με τις δυνατότητες, τις προκλήσεις και τους κινδύνους της Generative AI».
