Θεσσαλία: Μοντέλο Ολλανδίας για τον Κάμπο

Ενα «tailor made» διαχειριστικό σχέδιο αποκατάστασης του βυθισμένου στα νερά και στη λάσπη θεσσαλικού κάμπου ετοιμάζει η ολλανδική εταιρεία HVA International. Επειτα από πρόσκληση του Μαξίμου, μια ομάδα ειδικών επιστημόνων ήδη εγκαταστάθηκε στην πληγείσα περιοχή και ξεκίνησε τις αυτοψίες και τη συγκέντρωση στοιχείων, πριν προχωρήσει στην ανάλυση των δεδομένων και τη σύνταξη του τελικού πορίσματος. Σε αυτό θα βασιστεί το master plan, προτείνοντας λύσεις για την αποτροπή μελλοντικών πλημμυρών μεγάλης κλίμακας στη Θεσσαλία.

Η εταιρεία, η οποία λειτουργεί από το 1879 με έδρα το Αμστερνταμ, έχει υλοποιήσει πληθώρα ανάλογων έργων ανά τον κόσμο (Αφρική, Μέση Ανατολή, Ασία). Ωστόσο, όπως αναφέρει μιλώντας αποκλειστικά στο «Βήμα» ο διευθύνων σύμβουλος της HVA κ. Μιλτιάδης Γκουζούρης, δεν υπάρχει λύση «passe-partout», καθώς κάθε περιοχή έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και πρέπει να μελετηθεί ξεχωριστά και με προσοχή.

Ενισχύσεις και διορθώσεις

Εδώ και λίγες ημέρες, οι επιστήμονες της HVA αποτυπώνουν από αέρος αλλά και στο πεδίο την υφιστάμενη κατάσταση. Εως σήμερα έχει ελεγχθεί το ανατολικό κομμάτι της κοιλάδας και, βάσει της πρώτης εικόνας, τα νέα είναι καλά. Σύμφωνα με τον κ. Γκουζούρη, η πηγή των προβλημάτων είναι μικρή, συγκριτικά με το μέγεθος της καταστροφής που έχει συντελεστεί στην περιοχή. Με άλλα λόγια, όπως εξηγεί ο ίδιος, δεν πάσχει ένα ολόκληρο δίκτυο και πρέπει να σχεδιαστεί εξ αρχής, αλλά μπορούν, σε πρώτη φάση, να γίνουν ενισχύσεις και διορθωτικές κινήσεις στην υφιστάμενη υποδομή.

«Για παράδειγμα, σε ένα σημείο έχει σπάσει το ανάχωμα. Πολλά ζώα κάνουν τρύπες σε αυτά τα χωμάτινα φράγματα. Εάν δεν υπάρχει προστατευτικό πλέγμα, εάν δεν είναι καλό το φρεάτιο για να φεύγει το νερό, τότε τα ύδατα, σιγά-σιγά, εισχωρούν και εν καιρώ δημιουργείται ένα σαθρό υπόβαθρο στο ανάχωμα, με συνέπεια όταν δεχθεί πίεση από όγκο υδάτων, να υποχωρήσει και να ξεπλυθεί μαζί με το νερό. Τέτοιου είδους ρήγματα παρατηρήσαμε π.χ. προς τη Μαραθέα, τη Φαλάνη και σε άλλα σημεία» επισημαίνει ο κ. Γκουζούρης. Και προσθέτει: «Το σπάσιμο ενός αναχώματος λειτουργεί στη συνέχεια ως ντόμινο, με τους τεράστιους όγκους υδάτων που ξεφεύγουν να παρασύρουν το επόμενο ανάχωμα. Εχουμε μια αλυσιδωτή αντίδραση».

Κατασκευαστικά σφάλματα

Επίσης, στις πρώτες αυτοψίες διαπιστώθηκε ότι η διαχείριση εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών έργων είναι πλημμελής. Πολλά κανάλια αποστράγγισης δεν είχαν καθαριστεί, με συνέπεια το νερό που φτάνει εκεί να μπλοκάρεται και να υπερχειλίζει. Πέρα όμως από τα προβλήματα στη διαχείριση των υποδομών, καταγράφηκαν και κατασκευαστικά σφάλματα, π.χ. σε σωλήνες αποστράγγισης. «Τοποθετούνται εντός του εδάφους και έχουν συγκεκριμένη διάμετρο, η οποία υπολογίζεται σε σχέση με το πόσο νερό πρέπει να διαχειριστούν. Οταν το πλεονάζον νερό πέφτει στο χωράφι, καταλήγει σε αυτούς τους σωλήνες, κατευθύνεται σε κανάλι απορροής και στη συνέχεια διοχετεύεται σε κάποιο ποτάμι. Αν όμως κατασκευαστεί πιο μικρός σωλήνας δεν προλαβαίνει να διαχειριστεί το νερό, με συνέπεια να πλημμυρίσει το χωράφι και γενικότερα η περιοχή» τονίζει ο κ. Γκουζούρης.

Οι επιστήμονες της HVA κατέγραψαν μια τέτοια περίπτωση. Σωλήνας αποστράγγισης που ολοκληρώθηκε τα τελευταία χρόνια, είχε κατασκευαστεί τουλάχιστον τέσσερα μέτρα πάνω από το έδαφος ενώ, όπως υποστηρίζει ο επικεφαλής της ολλανδικής εταιρείας, θα έπρεπε να φτάνει έως τον πυθμένα του ποταμού για να μπορέσει να αποστραγγίσει τα νερά που βρίσκονται κάτω από το σημερινό επίπεδο του σωλήνα.

Το έργο του ’50 που κράτησε

Αντίστοιχο έργο της δεκαετίας του ’50, που είχε κατασκευαστεί με κονδύλια του Σχεδίου Μάρσαλ, όπως υπογραμμίζει ο κ. Γκουζούρης, ήταν σωστά φτιαγμένο, με κατάλληλη διάμετρο και αντεπεξήλθε στις προκλήσεις των πρόσφατων καταστροφικών πλημμυρών. «Ωστόσο, επειδή για πολλά χρόνια δεν είχε συντηρηθεί δεν ήταν τόσο αποτελεσματικό όσο εάν καθαριζόταν τακτικά» αναφέρει ο ίδιος, επισημαίνοντας ότι ακόμη οι εναέριες και επίγειες αυτοψίες βρίσκονται σε εξέλιξη.

Αφού ολοκληρωθούν, η ομάδα θα εστιάσει στα προβλήματα που εντοπίζει, εξετάζοντας τι πήγε στραβά. «Σε ένα ανάχωμα που έχει διαρραγεί, διερευνούμε τις αιτίες, π.χ. εάν είχαν τοποθετηθεί προστατευτικά, αλλά εξετάζουμε παράλληλα τα κανάλια απορροής, τα αρδευτικά με σκοπό να γίνουν διορθωτικές κινήσεις. Ολα αποτελούν ένα οικοσύστημα και το ένα επηρεάζει το άλλο» επισημαίνει ο διευθύνων σύμβουλος της HVA.

Master plan και ιδανικά σενάρια

Πέρα από τις υποδομές, όπως εξηγεί ο ίδιος, συγκεντρώνονται στοιχεία που αφορούν τις καλλιέργειες της Θεσσαλίας, το ζωικό κεφάλαιο, τις ανάγκες σε νερό, τα διαθέσιμα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, το ύψος των βροχοπτώσεων ανά μήνα. «Εξετάζεται εάν το νερό επαρκεί για άρδευση, εάν το βάθος ενός ποταμού είναι ικανό να αντέξει μεγάλες ποσότητες νερού κ.λπ. Το επιχειρησιακό σχέδιο θα περιλαμβάνει διορθωτικές προτάσεις σχεδιασμού που θα απαντούν στο εάν χρειάζεται συλλογή νερού και πώς θα επιτευχθεί π.χ. με ένα ανάχωμα, μια πόρτα αποστράγγισης που θα ανοίγει σε περίπτωση έντονης βροχόπτωσης κ.λπ.» σημειώνει.

Γενικότερα, στο master plan θα προτείνονται διάφορες λύσεις, ώστε η κεντρική διοίκηση ή η τοπική αυτοδιοίκηση να μπορούν να υιοθετήσουν την πλέον εφικτή, ανάλογα με τα διαθέσιμα κονδύλια. «Για παράδειγμα, το βέλτιστο σενάριο θα μπορούσε να είναι ένα τσιμεντένιο φράγμα, το οποίο όμως είναι δαπανηρό. Οπότε πρέπει να προτείνεται και μια δεύτερη λύση, ένα πιο φθηνό, εξίσου αποτελεσματικό φράγμα, που όμως έχει άλλες απαιτήσεις συντήρησης. Επομένως, σε βάθος χρόνου, το τσιμεντένιο θα είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμο και φθηνότερο στη συντήρηση, ενώ το άλλο μπορεί να έχει υψηλότερο κόστος συντήρησης. Οπότε θα προτείνεται ένα ιδανικό σενάριο Α, το οποίο αν δεν μπορεί να προχωρήσει για οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, αδειοδοτικούς λόγους, θα υπάρχει σενάριο Β’, Γ’ και άλλα» τονίζει ο κ. Γκουζούρης.

Σχετικά με το μείζον ερώτημα που έχει τεθεί το τελευταίο διάστημα από έλληνες επιστήμονες σχετικά με την ευαλωτότητα περιοχών (οικισμών), ο επικεφαλής της HVA αναφέρει ότι στο master plan θα επισημαίνεται ποιες περιοχές διατρέχουν κίνδυνο πλημμύρας.

ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Περιοχές εκτόνωσης και κουμπαράς αποζημιώσεων

Στην Ολλανδία δίνεται «χώρος στα ποτάμια», όπως λέγεται και το αντίστοιχο πρόγραμμα που εφαρμόζεται. Η χώρα αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια απειλές από υπερχειλίσεις ποταμών στη Γερμανία ή στην Ελβετία, οι οποίοι εκβάλλουν μέσω Ολλανδίας. Το κυβερνητικό σχέδιο περιλαμβάνει περιοχές που πλημμυρίζουν ελεγχόμενα για την εκτόνωση ακραίων κλιματικών φαινομένων, στις οποίες απαγορεύεται η δόμηση, αποφεύγονται καλλιέργειες ειδών που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση ενώ προωθούνται βιομηχανικά είδη όπως ελαιοκράμβη, τριφύλλι κ.ά. ώστε, εάν καταστραφούν, να μην προκληθεί επισιτιστική κρίση. Οσοι δραστηριοποιούνται σε αυτές τις εκτάσεις, γνωρίζουν ότι πρόκειται για περιοχές εκτόνωσης πλημμύρας και ότι σε περίπτωση καταστροφής θα αποζημιωθούν καθώς το κράτος διαθέτει έναν «κουμπαρά» για αυτόν τον σκοπό.