Ολα ξεκίνησαν εξαιτίας ή, όπως εξελίχθηκαν τελικά τα πράγματα, χάριν μιας διένεξης. Ή τουλάχιστον αυτή είναι η εκδοχή που επικράτησε στην ελληνική μυθολογία σχετικά με τη φύτευση και τη διάδοση της ελιάς στον ελληνικό χώρο. Η ιστορία, ο πολιτισμός, τελικά η ίδια η μοίρα του ανθρώπου θα ήταν συντριπτικά διαφορετική εάν δύο ολύμπιοι θεοί – συγκεκριμένα ο Ποσειδώνας και η Αθηνά – δεν είχαν βρεθεί αντίπαλοι σε μια διελκυστίνδα.

Επίδικο στην έριδα ανάμεσα στον υπέρτατο θεό των υδάτων και τη θεά της σοφίας αλλά και του πολέμου ήταν το δώρο που θα πρόσφερε καθένας τους στη νέα τότε πόλη που είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Κέκροπας. Ο Ποσειδώνας επένδυσε στον εντυπωσιασμό. «Φλέξαρε» κατά το… κοινώς λεγόμενο, δημιουργώντας μια αναβλύζουσα πηγή στον βράχο όπου πολλούς αιώνες αργότερα θα χτιζόταν ο Παρθενώνας.

Η Αθηνά από τη μεριά της υπήρξε μάλλον μετρημένη και νουνεχής. Εδωσε στην καινούργια πόλη ένα δέντρο, την ελιά, ο καρπός της οποίας θα μπορούσε να θρέψει τους κατοίκους και το λάδι του να φωτίσει τους λύχνους των σπιτικών τους. Η σεμνοταπεινή αλλά ουσιώδης προσφορά της Αθηνάς επιλέχθηκε ως η καλύτερη από τους υπόλοιπους θεούς και το δέντρο της ελιάς ταυτίστηκε συμβολικά με την ίδια, όπως και η καινούργια πόλη που πήρε τιμητικά το όνομά της.

Υπάρχει βέβαια και η λιγότερο λυρική εκδοχή. Πως δηλαδή το δέντρο που στην πραγματικότητα έγινε κινητήριος δύναμη της ζωής και ταυτίστηκε με την κουλτούρα και τον πολιτισμό της Ελλάδας έφτασε και φυτεύτηκε για πρώτη φορά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο είτε από έλληνες αποίκους είτε από φοίνικες εμπόρους.

Αλλά γιατί να αφήσει κανείς μια από την ιστορική καταγραφή βγαλμένη λεπτομέρεια να χαλάσει μια τόσο μυθιστορηματική ιστορία; Ειδικά σε μια περίοδο που μια διαφωνία, αυτή τη φορά εσωτερική και σχεδόν υπαρξιακή, κινητοποιεί εκατοντάδες πολίτες να επιστρέψουν στις γενεαλογικές ρίζες και στους γενέθλιους τόπους τους και να αναμετρηθούν με μια αγροτική εργασία η οποία πριν από μερικές μόλις δεκαετίες επείχε για τους ίδιους διαστάσεις αγγαρείας και καταναγκαστικού έργου: το μάζεμα της ελιάς.

Η Αννα Ζερβέα διατηρεί καφετέρια στην Καρδαμύλη αλλά δίνει πάντα το «παρών» στο μάζεμα των ελιών στο οικογενειακό χωράφι

Ο Αντώνης, δικηγόρος με έδρα του την Αθήνα, χρειάστηκε να περάσει κατά πολύ το κατώφλι των 50 ετών προκειμένου όχι μόνο να επιστρέψει σε μια παιδική ανάμνησή του, αλλά να μπει κυριολεκτικά στα παπούτσια (ή, αν προτιμάτε, στις γαλότσες) των προγόνων του και να ζήσει τη χαρά πλέον του λιομαζώματος. Σήμερα, στα 60 του πλέον χρόνια, ο νομικός αφιερώνει ανελλιπώς κάθε χρόνο τα Σαββατοκύριακα του Νοεμβρίου – καμιά φορά και τα πρώτα του Δεκεμβρίου –, για να βρεθεί στο πατρογονικό σπίτι του στον Ωρωπό και με τη συντροφιά και τη βοήθεια των φίλων του να μαζέψουν τον καρπό από τις 15 ρίζες του.

Για τον ίδιο, όπως λέει, κίνητρο δεν στάθηκε κάποια όψιμη επιφοίτηση να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στον πρωτογενή τομέα, αλλά η κοινωνικότητα, η συντροφιά, η παρέα που δημιουργείται με αφορμή τη συγκομιδή της ελιάς. «Μικροί μπορεί να απεχθανόμασταν τη διαδικασία, όμως πλέον μπορώ να πω ότι νιώθω συνεχιστής της παράδοσης του πατέρα και του παππού μου» εξηγεί. Με ρόλους μοιρασμένους, όλα τα αναγκαία εργαλεία και βέβαια τις απαραίτητες προμήθειες τροφίμων και ποτών για τα διαλείμματα που γίνονται στη διάρκεια της συλλογής των καρπών ο Αντώνης και οι φίλοι του έχουν βρει μια ενασχόληση ενηλίκων που μπορεί να έχει σωματική καταπόνηση, φέρνει όμως και μια ανταμοιβή. «Τη στιγμή που βλέπεις το δικό σου λάδι να βγαίνει από τις ελιές που έχεις μαζέψει ο ίδιος μπορώ να την περιγράψω ως μια εναλλακτική οργασμική διαδικασία» καταλήγει.

Εκτός από μια απαραίτητη για τα δέντρα και επικερδή – με πολλούς τρόπους – εργασία για τον άνθρωπο, η συγκομιδή της ελιάς υπήρξε ανέκαθεν ορόσημο για το καλεντάρι των αγροτών και βέβαια κοινωνικό γεγονός για τις τοπικές κοινότητες.

Οι followers του Ηλία

Στην εποχή της εικόνας, της διάχυσης της πληροφορίας και των κοινωνικών δικτύων δεν θα μπορούσε να μην καταλάβει τα stories του Instagram και τα βίντεο του TikTok. Τις τελευταίες 25 ημέρες ο Ηλίας, ο οποίος εργάζεται ως ηλεκτρολόγος μηχανικός, βρίσκεται στον τόπο καταγωγής του, την Αργολίδα. Ο 29χρονος πολιτογραφημένος πια κάτοικος Αθηνών λέει πως δεν θα μπορούσε να λείπει από το μάζεμα της ελιάς, μια δραστηριότητα στην οποία μυήθηκε για πρώτη φορά μόλις στα έξι του χρόνια.

Ακόμα και την περίοδο που υπηρετούσε τη στρατιωτική θητεία του φρόντιζε να είναι παρών σε αυτή την οικογενειακή ιεροτελεστία που μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά. Μάλιστα πλέον φροντίζει να ενημερώνει για την πρόοδο των αγροτικών εργασιών τους followers του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημοσιεύοντας σχεδόν καθημερινά σύντομα στιγμιότυπα. Καθημερινά στις 7 το πρωί και για τις επόμενες επτά με οκτώ ώρες ο Ηλίας βρίσκεται στο χωράφι μαζί με τον πατέρα του. Η δουλειά, εξηγεί, είναι και δύσκολη και απαιτητική. Κυρίως απαιτεί σωστή οργάνωση και μέθοδο. Ειδικά όταν μιλάμε για 1.500 ρίζες, αφού ο ίδιος προέρχεται από αγροτική οικογένεια. Οχι, δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι τα παιδιά των αγροτικών οικογενειών γυρνούν στους τόπους καταγωγής τους για να συνδράμουν στο μάζεμα της ελιάς. Οσοι πάντως το πράττουν, συμφωνούν πως έστω και αυτός ο σύντομος νόστος τους προσφέρει, εκτός από λάδι στους ίδιους, και χαρά στους προγόνους τους.

Τσουβάλια με ελιές στο ελαιοτριβείο

Μια δύσκολη δουλειά

Ο Χρήστος, μεταπτυχιακός φοιτητής 26 ετών, ο οποίος αυτές τις ημέρες επιστρέφει κι εκείνος στην ιδιαίτερη πατρίδα του στην Πελοπόννησο για να συνδράμει τη συγκομιδή, λέει πως κάθε οικογένεια ζει διαφορετικά αυτή τη στιγμή της χρονιάς.

Τι αρέσει στον ίδιο; Οτι το μάζεμα της ελιάς είναι μια πρώτης τάξεως αφορμή για να σηκωθεί, να κινητοποιηθεί, να βγει από τη σπίτι. «Η δική μου γενιά είμαστε λίγο τεμπέληδες. Αφήστε που οι περισσότεροι δεν έχουν ιδέα όχι πώς παράγεται το λάδι, ούτε πώς φυτρώνει μια ντομάτα. Τη βλέπουν στο ράφι του σουπερμάρκετ και νομίζουν ότι αυτό είναι» λέει.

Επισημαίνει ακόμα πως η διαδικασία που σε πολλούς μπορεί να φαντάζει εύκολη ή ανώδυνη απαιτεί πολύ καλά δομημένο πλάνο δράσης, απονομή ρόλων σε όσους συμμετέχουν – ο ίδιος μαζεύει μαζί με τον πατέρα και τον θείο του – και αρκετά καλή φυσική κατάσταση, αφού, όπως εξηγεί, η συγκομιδή της ελιάς είναι μια από τις πιο δύσκολες αγροτικές εργασίες.

Το παραπάνω είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει με τον βιωματικό τρόπο και η Αγγέλα, η οποία το προηγούμενο μόλις Σαββατοκύριακο ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα ενός φίλου της για επιστροφή στη φύση και επέστρεψε αργά το βράδυ της Κυριακής σπίτι της έχοντας βγάλει το λάδι της χρονιάς – και μάλιστα με τα ίδια της τα χέρια. Τι θα θυμάται περισσότερο απ’ όλα ως αγρότισσα για 48 ώρες; Την κοσμογονική στιγμή της ελαιοποίησης, μα πάνω απ’ όλα τα γέλια και τις κουβέντες στα διαλείμματα από το λιομάζωμα. Ηταν μια τόσο σημαδιακή – και κυρίως ευχάριστη – εμπειρία που λέει πως θα τη ζούσε ξανά χωρίς δεύτερη σκέψη.