Μικρά παιδιά, ο αδελφός μου και εγώ πηγαίναμε συχνά περίπατο προς τη νότια πλευρά του λιμανιού της Ερμούπολης στη Σύρο και στην περιοχή συναντούσαμε και θαυμάζαμε τις τεράστιες εγκαταστάσεις της Σχολής Εφεδρων Αξιωματικών, που έφεραν το περίεργο για εμάς όνομα «Ορφανοτροφείο». Και να που πρόσφατα μία ογκώδης και πολυτελής έκδοση με τον αγγλικό τίτλο «The Near East Relief Orphanage of Syros» μου αποκάλυψε την εξήγηση. Σε αυτές τις τεράστιες εγκαταστάσεις, που δημιουργήθηκαν με αμερικανικές φιλανθρωπικές δωρεές, λειτούργησε ένα πρότυπο ορφανοτροφείο, όπου φιλοξενήθηκαν επί αρκετά χρόνια χιλιάδες ορφανά ελληνόπουλα και όχι μόνο. Ηταν πριν από 102 χρόνια, ως μέρος της απάντησης στην ανθρωπιστική κρίση που δημιουργήθηκε από τη Μικρασιατική Καταστροφή και προσφέρθηκε ως φιλόξενη στέγη και σχολείο για τα ορφανά που προέκυψαν από αυτή χάρη στην αμερικανική φιλανθρωπία της εποχής εκείνης.

Μία ομάδα αρχαιολόγων με επικεφαλής τον Θηραίο Λευτέρη Ζώρζο ερεύνησαν την ιστορία και τις εγκαταστάσεις του άλλοτε ορφανοτροφείου και το πλήθος ευρημάτων κάτω από τις ξύλινες σανίδες των πατωμάτων που είχαν καλύψει οι εγκαταστάσεις της Σχολής Εφεδρων Αξιωματικών, η οποία διαδέχθηκε το ορφανοτροφείο όταν αυτό είχε πια ολοκληρώσει το φιλανθρωπικό του έργο με την παράδοση στην ελληνική κοινωνία – ως ενήλικοι πια – των ορφανών αγοριών και κοριτσιών που φιλοξενήθηκαν σε αυτό. Οι αρχαιολόγοι ερευνητές ανακάλυψαν κάτω από τις σανίδες των πατωμάτων της Σχολής, πια, Εφεδρων Αξιωματικών πληθώρα ευρημάτων, όπως παιχνίδια, γράμματα, έγγραφα, ρούχα, εργαλεία και άλλα προσωπικά αντικείμενα, που ήταν για δεκαετίες παγιδευμένα κάτω από τα πατώματα. Ολα τα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν πριν από μία περίπου δεκαετία τοποθετήθηκαν σε μια μικρή έκθεση μνήμης στην είσοδο του στρατοπέδου, η οποία είναι ανοικτή στους επισκέπτες.

Ο τόμος αυτός, σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και αγγλικά), πολυτελής και με πλήθος φωτογραφιών και επεξηγήσεων, μπορεί – κατά τον εκδότη κ. Ζώρζο – να χαρακτηριστεί ως μία εισαγωγή στην τρέχουσα έρευνα για αυτό το σημαντικό ίδρυμα, το προσωπικό του και τα χιλιάδες ορφανά που έζησαν εκεί τη δεκαετία του 1920, πριν μετεξελιχθεί, αφότου εκπλήρωσε τον σκοπό για τον οποίο συνεστήθη, σε Σχολή Εφεδρων Αξιωματικών τη δεκαετία του 1930.

Το αμερικανικό ορφανοτροφείο Near East Relief στη Σύρο θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα φιλανθρωπικά έργα που συντελέστηκαν στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, η αμερικανική φιλανθρωπική οργάνωση «Εγγύς Ανατολής» (American Near East Relief) ανέλαβε να μεριμνήσει για πάνω από 20.000 ορφανά προσφυγόπουλα, ελληνόπουλα και αρμενόπουλα, τα οποία από τις κατά καιρούς διώξεις και σφαγές των Τούρκων εναντίον των Ποντίων, των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και των Αρμενίων είχαν καταφύγει στα βουνά για να σωθούν. Για τα παιδιά αυτά, που περισυνέλεξαν με αυταπάρνηση τα μέλη της αμερικανικής οργάνωσης, καθώς τα φιλανθρωπικά ιδρύματα στην Ελλάδα δεν επαρκούσαν για να τα φιλοξενήσουν, ανέλαβε να δημιουργήσει στη θέση Αυγό της Σύρου το πρότυπο αυτό ορφανοτροφείο, το οποίο στέγασε 7.000 παιδιά. Σε αυτά εκτός από στέγη πρόσφερε και υψηλού επιπέδου μόρφωση, επαγγελματική κατάρτιση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Το σπουδαίο αυτό έργο αποκαλύπτει ο πολυτελής αυτός τόμος, που μπορεί να θεωρηθεί και συλλεκτικό έργο.