Η αναγέννηση της Αγίας Κυριακής

Η ιστορία ξεκινά το μακρινό 1993. Δύο φιλελληνικά σωματεία της Ελβετίας, ο σύλλογος J.-G. Eynard με έδρα τη Γενεύη και ο σύλλογος Amitiés gréco-suisses με έδρα τη Λωζάννη πραγματοποιούν επίσκεψη στη Νάξο. Θέλουν να βοηθήσουν το όμορφο νησί των Κυκλάδων και έρχονται σε επαφή με την τότε έφορο Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κυρία Δροσογιάννη. Αποφασίζουν έτσι να αναλάβουν την αποκατάσταση του ιερού ναού της Αγίας Κυριακής στην περιοχή της Απειράνθου, ο οποίος είχε αφεθεί στην ανελέητη φθορά του χρόνου και χρηματοδοτούν προμελέτη αποτύπωσης του κτιρίου και των τοιχογραφιών του ναού από ελβετικό συνεργείο και τον αρχιτέκτονα Γιάννη Κίζη και τους συνεργάτες του. Η επιλογή τους δεν είναι διόλου τυχαία, καθώς το όμορφο ξωκλήσι αποτελεί μια σπάνια περίπτωση βυζαντινού ναού με ανεικονικό διάκοσμο, μια «ζωντανή» δηλαδή μαρτυρία για την εποχή της Εικονομαχίας, της θεολογικής και πολιτικής διαμάχης για τη λατρεία των εικόνων που συντάραξε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τον 8ο και τον 9ο αιώνα.

Πριν από περίπου δύο εβδομάδες, στις 6 Οκτωβρίου, 25 χρόνια μετά από εκείνη την πρώτη επίσκεψη των ελβετών φιλελλήνων, μπροστά στο όμορφο ξωκλήσι, που δεν είναι πλέον εγκαταλελειμμένο, στήθηκε μια μεγάλη γιορτή με ευρωπαϊκή ακτινοβολία. Και δικαίως καθώς πραγματοποιήθηκε η τοπική απονομή του Grand Prix της Εuropa Nostra που απέσπασε το έργο συντήρησης και αποκατάστασής του. Ηταν μια σπάνια νίκη, καθώς η Europa Nostra αποτελεί μια ομοσπονδία οργανώσεων από όλη την Ευρώπη, την οποία αναγνωρίζει το Συμβούλιο της Ευρώπης ως καθοδηγητικό φορέα για τη διάσωση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Πλέον χάρη στα έργα συντήρησης οι προσκυνητές της Αγίας Κυριακής μπορούν να θαυμάσουν τον ανεικονικό διάκοσμο που περιλαμβάνει σταυρούς, γεωμετρικά και φυτικά θέματα καθώς και μοναδικές παραστάσεις πτηνών. Παράλληλα διασώζεται και μια μεταγενέστερη εικονιστική φάση τοιχογραφιών του 13ου αιώνα. Στην ίδια εποχή χρονολογείται και το κτιστό του τέμπλο.

 «Οταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά το εκκλησάκι ήταν σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση, εντελώς ερειπωμένο. Από την οροφή του φαινόταν ο ουρανός, δυστυχώς έμπαινε και μέσα νερό και οι σπάνιες τοιχογραφίες του δεν διακρίνονταν καθαρά, σαν να σκεπάζονταν από ένα λευκό πέπλο. Πλέον έχει αποκατασταθεί και η απονομή του Grand Prix της Εuropa Nostra ήταν μια δικαίωση και μια μεγάλη ικανοποίηση για εμάς» αναφέρει ο Αλέξανδρος Αντίπας, αρχιτέκτων και πρόεδρος του ελβετικού συλλόγου Association Hagia Kyriaki, που δημιουργήθηκε ακριβώς για να «τρέξει» το έργο της αποκατάστασης. Ηταν ένα δύσκολο εγχείρημα και ο ελβετικός σύλλογος ήρθε σε στενή συνεργασία με το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, το οποίο συνέβαλε καθοριστικά στην προσέλκυση χορηγιών, από τα Ιδρύματα Α. Γ. Λεβέντη και Ι. Φ. Κωστοπούλου, αλλά και τη Μαρίνα και τον Θανάση Μαρτίνο για την ολοκλήρωση του έργου. Ετσι αρχικά κατά την περίοδο 2013-2014 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης και στεγάνωσης του μνημείου υπό την εποπτεία της 2ας Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ενώ κατά την περίοδο 2015-2016 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων συντήρησε τον μοναδικό ζωγραφικό διάκοσμο του ναού, με πιστώσεις του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και την οικονομική υποστήριξη των παραπάνω ιδρυμάτων, σωματείων και ιδιωτών. Τελικώς η αποκατάσταση κρίθηκε απόλυτα πετυχημένη, καθώς διασώθηκαν το οικοδόμημα και ο διάκοσμός του, ενώ προστατεύθηκε η αυθεντικότητα του μνημείου με την αποφυγή προσθήκης στοιχείων που θα απέκρυπταν το πέρασμα του χρόνου και την Ιστορία του.

 «Το έργο συντήρησης και αποκατάστασης του Ιερού Ναού της Αγίας Κυριακής αποτελεί μια σπάνια ιστορία αριστείας που αποδεικνύει τι μπορούμε να πετύχουμε όταν αποφασίζουμε να συνεργαστούμε όλοι μαζί. Γιατί στην περίπτωση του Ναού της Αγίας Κυριακής εργάστηκαν αρμονικά Ελλαδίτες με φιλέλληνες και Ελληνες της Διασποράς, συνέπραξε ο ιδιωτικός τομέας με τον δημόσιο και εδώ θα ήθελα να υπογραμμίσω την πολύτιμη βοήθεια του άξιου διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, κ. Δημήτρη Αθανασούλη, ενώ ειδική μνεία πρέπει να γίνει στην ποιότητα της δουλειάς των ειδικών αρχιτεκτόνων και συντηρητών, του Γιάννη Κίζη και του Κλήμη Ασλανίδη» αναφέρει στο «Βήμα» η Λυδία Καρρά, πρόεδρος της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

Η ίδια δεν ξεχνά τη συγκινητική ατμόσφαιρα στο Βερολίνο όταν ανακοινώθηκε η απονομή του βραβείου στο εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής. «Είχαν ανακοινωθεί τα βραβεία στις διάφορες κατηγορίες και πλέον αναμέναμε την ανακοίνωση του Grand Prix, του μεγαλύτερου δηλαδή βραβείου της Ευρωπαϊκής Ενωσης – Εuropa Nostra για την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης. Και ξαφνικά ακούγεται «To πρώτο βραβείο απονέμεται στην Αγία Κυριακή της Νάξου, στην Ελλάδα». Δεν σας κρύβω ότι όσοι Ελληνες ήμασταν στην αίθουσα δακρύσαμε. Αυτό το ταπεινό εκκλησάκι στη Νάξο αναγνωρίστηκε ως αξία πανευρωπαϊκή, παρουσία του Προέδρου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγερ, αλλά και πολλών υπουργών Πολιτισμού της Ευρώπης».

Η απονομή του Grand Prix συνοδεύεται και από το χρηματικό ποσό των 10.000 ευρώ. «Σκοπεύουμε τα χρήματα αυτά να τα διαθέσουμε στην έκδοση ενός λευκώματος που θα εξιστορεί την ιστορία του έργου σε ελληνικά και γαλλικά. Σε δεύτερο επίπεδο θέλουμε να δώσουμε ζωή σε ένα παλιό μονοπάτι που ενώνει τον ωραίο οικισμό της Απειράνθου με το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής και στη συνέχεια περνά από τα ορυχεία σμύριδας, καταλήγοντας σε έναν όμορφο κολπίσκο. Για εμάς πέρα από την αποκατάσταση του μνημείου είναι εξίσου σημαντική η διατήρηση του περιβάλλοντος χώρου».

Οπως αναφέρει στο «Βήμα» και ο Δημήτρης Αθανασούλης, ο διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, η σημασία του ναού είναι τεράστια. «Αποτελεί ένα μνημείο της εποχής της εικονομαχίας, από την οποία έχουμε ελάχιστα σωζόμενα τεκμήρια και λείψανα. Αλλωστε οι ανεικονικές εκκλησίες είναι ελάχιστες, με τις περισσότερες να σώζονται στη Νάξο». Το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής αξίζει την επίσκεψη.