Η 10η Μαΐου 1940 αποτέλεσε σημείο καμπής στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Μεγάλης Βρετανίας. Η ηγεσία της Μεγάλης Βρετανίας αλλάζει χέρια εν μέσω της φονικότερης σύρραξης στην ιστορία της Ευρώπης.

Ο Νέβιλ Τσάμπερλεν ανακοινώνει την παραίτησή του από την πρωθυπουργία, παραδίδοντας τα ηνία στον Ουίνστον Τσόρτσιλ, που θα αναδειχθεί σε εμβληματικό ηγέτη της βρετανικής αντίστασης κατά του Χίτλερ και θα μείνει στην ιστορία ως σύμβολο αντοχής στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο Τσάμπερλεν απευθύνεται στον βρετανικό λαό με αποχαιρετιστήριο διάγγελμα μέσω ραδιοφώνου. Παραδέχεται ότι, εν μέσω πολέμου, ήταν αναγκαία η συγκρότηση μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας, ενώ υπερασπιζόμενος το έργο του και απαντώντας στις επικρίσεις που δεχόταν για την πολιτική κατευνασμού απέναντι στον Χίτλερ (που κορυφώθηκε με τη Συμφωνία του Μονάχου το 1938), υποστηρίζει ότι κατέβαλλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την διαφύλαξη της ειρήνης.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 22.1.1971, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Το Διάγγελμα

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», της 11ης Μαΐου 1940 δημοσιεύει το επίσημο ανακοινωθέν:

«“Τας πρώτας πρωϊνάς ώρας της σήμερον άνευ προειδοποιήσεως ή δικαιολογίας, ο Χίτλερ προσέθεσεν ένα ακόμη εις τα φρικώδη εγκλήματα, τα οποία εκηλίδωσαν το όνομα του, δια της αιφνιδίας επιθέσεως του κατά της Ολλανδίας, του Βελγίου και του Λουξεμβούργου.

[…]  Εάν υπελόγισαν επί των εσωτερικών μας διαφορών όπως βοηθηθή υπ’ αυτών, κακώς εξετίμησε τον αγγλικόν λάον.

[…] Κατέστη  προφανές ότι η ουσιώδης ενότης ήτο δυνατόν να εξασφαλισθή υπό ένα άλλον πρωθυπουργόν, όχι όμως υπ’ εμέ. Υπό τας συνθήκας αυτάς το καθήκον  μου ήτο σαφές: εζήτησα ακρόασιν του βασιλέως απόψε και υπέβαλα προς αυτόν την παραίτησίν μου, την οποίαν η Α. Μ. ευηρεστήθη να δεχθή.

Η ανάδειξη Τσόρτσιλ

»Η Α. Μ. ενεπιστεύθη ήδη εις τον φίλο μου και συνάδελφόν μου κ. Ουΐνστον Τσώρτσιλ την αποστολήν του να σχηματίση νέαν κυβέρνησιν επί εθνικής βάσεως και δεν έχω αμφιβολίαν ότι εις προσπάθειαν ταύτην θα επιτύχη.

[…] Θα έπρεπεν ίσως να είπω ότι ο Τσώρτσιλ εξέφρασε προς εμέ την έντονον επιθυμίαν του όπως αποτελέσω μέλος της πολεμικής κυβερνήσεως, και εγώ του εδήλωσα ότι θα είμαι ευτυχής να του παράσχω πάσαν βοήθειαν, την οποίαν δύναμαι υπό την ιδιότητα αυτήν.

»Τώρα, δεδομένου ότι τούτο είνε το τελευταίον μου διάγγελμα προς υμάς από το πρωθυπουργικόν οίκημα της Ντάουινγκ Στρητ 10, υπάρχουν ένα – δύο πράγματα τα οποία θα ήθελα να σας είπω.

[…] Εν όσω επίστευα ότι υπήρχε πιθανότης διατηρήσεως της εντίμου ειρήνης, ηγωνίσθην όπως την επιτύχω. Όταν εξέλιπεν η τελευταία ελπίς και ο πόλεμος δεν ήτο δυνατόν πλέον να αποφευχθή, εμόχθησα εξ’ ίσου σκληρά δια την διεξαγωγήν του με όλην την δύναμίν μου.

[…] επέστη η ώρα κατά την οποίαν θα υποστώμεν δοκιμασίας όπως και οι αθώοι λαοί της Ολλανδίας, του Βελγίου και της Γαλλίας υφίστανται δοκιμασίας και πρέπει σεις και εγώ να συσπειρωθώμεν περί τον νέον αρχηγόν μας και με την ηνωμένην δύναμίν μας και με το ακλόνητον θάρρος μας να εργασθώμεν και να πολεμήσωμεν έως ότου το άγριον αυτό θηρίον, το οποίον εχύμηξεν εναντίον μας, εξόρμησαν από το άντρο του, αφοπλίσθη και πατάχθη”».

Η πρώτη ομιλία Τσόρτσιλ στη Βουλή

Η παραίτηση του Τσάμπερλεν άνοιξε τον δρόμο για την ανάδειξη ενός ηγέτη που θα άλλαζε τη μοίρα του πολέμου.

«ΤΑ ΝΕΑ», 14.12.1999, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Τρεις ημέρες αφού ανέλαβε τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έκανε μια δήλωση στην πρώτη του ομιλία στη Βουλή των Κοινοτήτων, που έμελλε να μείνει ιστορική:

«Δεν έχω να προσφέρω τίποτα άλλο παρά αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα»

Τόνισε ότι η χώρα βρισκόταν μπροστά σε έναν σκληρό και μακροχρόνιο πόλεμο, που θα απαιτούσε από όλους θυσίες σε ξηρά, θάλασσα και αέρα. Εξέφρασε την απόλυτη αποφασιστικότητά του να πολεμήσουν μέχρι τέλους, μέχρις ότου καταρρεύσει η βαρβαρότητα και η τυραννία που απειλούσε την Ευρώπη.

Οι αντιδράσεις του βρετανικού Τύπου

Τα «AΘHNAÏKA NEA» της 14ης ΜΑΪΟΥ 1940, την επομένη της περίφημης πρώτης ομιλίας του Ουίνστον Τσόρτσιλ, μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας, αποτυπώνουν την άμεση αντίδραση του βρετανικού Τύπου στο πρώτο σημαντικό δημόσιο μήνυμα του νέου πρωθυπουργού.

Πρόκειται για μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η μεταβίβαση της εξουσίας σηματοδοτεί μια ριζική αλλαγή στο ύφος και τη στρατηγική της βρετανικής πολιτικής.

«Ο “Ημερήσιος τηλέγραφος” τονίζει ότι η χθεσινή συνεδρίασις της Βουλής κατέδειξε την ενότητα του Έθνους και την άκαμπτον αυτού θέλησιν όπως συνεχίση τον πόλεμον μέχρι νικηφόρου τέρματος.

»Ο κ. Τσώρτσιλ, λέγει η εφημερίς, καθώρισε την πολιτικήν του με μίαν μόνην φράσιν:

– Θα διεξαγάγη τον πόλεμον με σκοπόν την νίκην αντί πάσης θυσίας.

»Εν συνεχεία η εφημερίς λέγει:

– Είνε αξιοσημείωτον ότι η απόφασις του εργατικού κόμματος να μετάσχη της κυβερνήσεως ενεκρίθη υπό πλειοψηφίας, 2.400.000 ψήφων έναντι 170.000. Η ψήφος αυτή πρέπει να παραλληλισθή προς την ψήφον της Βουλής, δια της οποίας παρεσχέθη εμπιστοσύνη προς την κυβέρνησιν. Το αποτέλεσμα αυτό είνε μία των συνεπειών της τελευταίας γερμανικής επιθέσεως.

»Υπό το αυτό πνεύμα γράφουν και οι “Τάιμς”, οι οποίοι τονίζουν ότι η Βουλή των Κοινοτήτων ένα μόνον καθήκον είχε να επιτελέση και ότι ο σύντομος λόγος του κ. Τσώρτσιλ, επιστήσας την προσοχήν επί του καθήκοντος αυτού, ήτο αντάξιος ενός πολεμικού ηγέτου εις δυσχερείς και ανησύχους καιρούς.

Η Σύγκριση με τον Γαριβάλδη

»Όπως ο Γαριβάλδης, λέγει η εφημερίς, εις τας σκοτεινοτέρας ώρας του αγώνος του προσέφερεν εις τους οπαδούς του “πείναν, δίψαν, πορείας και αγώνας μέχρι θανάτου” και εύρεν άνδρας θέλοντας να υποφέρουν πάντα ταύτα, δια να εκλείψη η τυραννία ούτω και ο κ. Τσώρτσιλ προσέφερεν εις το έθνος εργασίαν μέχρις αίματος και δάκρυα, μέχρις ότου επιτευχθή ανάλογος σκοπός.

»Και κ. Τσώρτσιλ θα εμπνεύση ολόκληρο το έθνος, δια να του παράσχη τούτο όλην την υποστήριξην η οποία απαιτείται δια την διεξαγωγήν του αγώνος. Η νέα κυβέρνησις απεδέχθη την εξουσίαν εις στιγμήν, καθ’ ήν ήρχισεν πραγματικός αγών. Η μάχη, η οποία ήδη διεξάγεται, δεν είνε δυνατόν να εξελιχθή από της αρχής μέχρι τέλους άνευ δυσχερειών. Ούτε η κυβέρνησις, ούτε οι αγωνιζόμενοι εν τη μάχη επιδιώκουν επευφημίας. Ο αγών απαιτεί καρτερίαν προς αντιμετώπισιν των θυσιών, τας οποίας συνεπάγεται η εξασφάλισις της νίκης.

Οι «Times» για τη ναζιστικη απειλή

»Οι “Τάιμς” σχολιάζοντες εν άλλω άρθρω την γερμανικήν εκστρατείαν, παρατηρούν ότι καθ’ όλας τας ενδείξεις ο Χίτλερ προτίθεται να διεξαγάγη τον αγώνα, αδιαφορών δια τας θυσίας, δια να επιτύχη το τέρμα του πολέμου μέχρι του φθινοπώρου.

»Η κατάληψις της Δανίας, λέγει η εφημερίς, η απόπειρα καταλήψεως της Ολλανδίας, αποβλέπουν εις εξασφάλισιν επιτυχιών, αναλόγων προς εκείνας, αι οποίαι επεδιώχθησαν κατά τον παρελθόντα πόλεμον, δια του υποβρυχιακού πολέμου. Το γεγονός ότι, από τινων απόψεων, η θέσις του Χίτλερ θα είνε δυσχερής κατά το προσεχές έτος, αφίνει να εννοηθή ότι ούτος εσκέφθη να επιζητήση έκβασιν του αγώνος κατά τους προσεχείς ολίγους μήνας.

[…]

»Πρέπει να είμεθα έτοιμοι να αντιμετωπίσωμεν ειδήσεις περί απωλείας εδάφους. Πρέπει να είμεθα παρεσκευασμένοι, ώστε να δεχθώμεν πολλά πλήγματα προτού βελτιωθή η θέσις μας. Ουδεμία προσπάθεια και ουδεμία θυσία, εις την οποία αν θα υποβληθώμεν, δύναται να χαρακτηρισθή ως υπερβολική, δια την εξασφάλισιν της ελευθερίας από την απειλήν της φυλής αυτής, η οποία καταστρέφει τα πάντα εις την διάβασιν της.