Υπάρχει κάτι στην εκπαίδευση που να είναι απολίτικο;

Πόσο ένα πανεπιστήμιο μπορεί να είναι ουδέτερο; Το να διεκδικείς ουδετερότητα σημαίνει τελικά ότι ισχυρίζεσαι αθωότητα; Επιπλέον, ένα πανεπιστήμιο είναι τελικά ένα απλό φόρουμ διαλόγου ή ένα κλειστό ερευνητικό Ίδρυμα αδιάφορο για τα ζητήματα της εποχής; Και ποιος μπορεί να περιγράψει με καθαρότητα και αντίστοιχη γενναιότητα (τόση άλλωστε όσο απαιτείται στους καιρούς μας) τις ξεχωριστές δραστηριότητες και τις αξίες ενός ανώτατου Ιδρύματος;

Αυτή είναι η κουβέντα που εξελίσσεται τις τελευταίες ημέρες στα μεγάλα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, εκείνα στα οποία φούντωσαν την περασμένη Άνοιξη οι αντιπολεμικές φοιτητικές κινητοποιήσεις με αφορμή τις επιθέσεις σε βάρος αμάχων στη Γάζα, στην εξελισσόμενη βαθιά κρίση στην Μέση Ανατολή.

Με τις προεδρικές εκλογές ωστόσο να πλησιάζουν και υπαρκτή την πιθανότητα πολιτικής εκμετάλλευσης της όποιας νέας φοιτητικής κινητοποίησης, το σκοινί έχει τεντώσει επικίνδυνα στη χώρα και η πραγματικότητα μπορεί εύκολα να σε κατασπαράξει.

Ακόμη και μέσα στις ακραίες αντιθέσεις των αντικρουόμενων πλευρών της όμως, η αναζήτηση της αλήθειας σε πείσμα της αγωνίας για αντιστοίχιση με την κοσμική (αν δώσουμε στο θέμα χαρακτήρα μεταφυσικό) νομιμότητα, που έχει ξεκινήσει με την έλευση του Φθινοπώρου στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, σε κάνει να ζηλεύεις. Γιατί; Γιατί φέρνει στο μυαλό όσα «δεν» είναι τα ελληνικά ΑΕΙ.

Πότε κάναμε τέτοιες ουσιώδεις συζητήσεις στα ελληνικά πανεπιστήμια, όπου συνήθως κυνηγάμε μικροεγκληματίες και εμπόρους ναρκωτικών ή πρόσωπα άσχετα με την πανεπιστημιακή ζωή που βιαιοπραγούν και κλέβουν; Και μέσα σ’ αυτό το κλίμα, ποιος καθηγητής ή ηγέτης των ΑΕΙ δεν φοβάται να πει πραγματικά την άποψη του για την πραγματική αποστολή της ανώτατης εκπαίδευσης σήμερα;

Πέρα από τον Ατλαντικό

Τι εννοώ με τα παραπάνω; Μια νοητή βόλτα στα ιδεολογικά κάμπους των ΗΠΑ μπορεί εύκολα να πείσει.

Την περασμένη εβδομάδα, το κλίμα στο Columbia των ΗΠΑ ήταν παγωμένο αλλά ήρεμο, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες του έμπαιναν σε ένα campus ελεγχόμενο, ενώ στις προϋποθέσεις εισόδου του υπήρχε και η υποχρεωτική επίδειξη κάρτας.

Η ηρεμία αυτή για πολλούς είναι εύθραυστη, καθώς πολλά πανεπιστήμια έφτασαν να ελέγχονται για τα μέτρα ασφαλείας τους και από τις Ομοσπονδιακές αρχές της χώρας. Κανείς δεν ξέχασε ότι οι ηγέτες του Harvard, του Cornell, του Columbia, του UPenn, όλοι έχασαν τις δουλειές τους μετά τις περυσινές διαδηλώσεις των νέων κατά των βιαιοπραγιών σε βάρος άμαχων παλαιστίνιων στην Γάζα.

Οπότε πολλοί φέτος επιστρέφοντας στα πανεπιστήμια τους βρήκαν αλλαγές: Στο πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα, όλες οι προγραμματισμένες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν πινακίδες, σκηνές ή ενισχυμένο ήχο απαιτούν πλέον προηγούμενη έγκριση. Στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, απαγορεύεται τώρα τελείως η χρήση μάσκας για να κρύψει κάποιος την ταυτότητα του ή να αποκλείσει αμφιθέατρα ή πανεπιστημιακά κτίρια, ενώ οι κατασκηνώσεις (η ειρηνική μορφή διαμαρτυρίας που είχαν επιλέξει πολλοί νέοι) απαγορεύονται στα περισσότερα Ιδρύματα.

Ένας γενναίος ομιλητής

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, κάποιοι ξεκίνησαν τη χρονιά τους με γενναίες τοποθετήσεις και με μια δυνατή, βαθιά πολιτική, κουβέντα για το τι είναι …πολιτικό.
Με μια παρέμβαση του που συζητήθηκε, ο πρόεδρος του prestigious αμερικανικού πανεπιστημίου Wesleyan, Michael Scott Roth τάραξε τις προηγούμενες ημέρες τα νερά με ένα άρθρο του στους New York Times στο οποίο εξήγησε γιατί εύχεται το πανεπιστήμιο του να είναι την φετινή χρονιά πιο «πολιτικό».

«Αυτό δεν σημαίνει ότι λαχταρώ την σύγκρουση ή πολύ περισσότερο οτιδήποτε μπορεί να μετατραπεί σε αντισημιτική ή ισλαμοφοβική παρενόχληση ή βία. Αλλά τουλάχιστον από το 1800, τα κολέγια και τα πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να βοηθήσουν τους φοιτητές και τις φοιτήτριες τους να αναπτύξουν τα χαρακτηριστικά εκείνα της προσωπικότητας τους που θα τους έκαναν καλύτερους πολίτες. Αυτή η αποστολή δε, είναι σήμερα πολύ πιο επίκαιρη. Και το τελευταίο πράγμα που πρέπει να θέλει κάθε πρόεδρος πανεπιστημίου είναι μια απολιτική πανεπιστημιούπολη».

Και συνέχισε: «Οι φοιτητές των πανεπιστημίων έχουν παίξει εδώ και καιρό έναν σημαντικό, ακόμη και ηρωικό ρόλο στην αμερικανική πολιτική. Έχοντας υπερασπιστεί το δικαίωμα ψήφου κατά τη διάρκεια του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα και βοήθησαν να τερματιστεί ο πόλεμος του Βιετνάμ, ενώ συνεχίζουν να εργάζονται για την αλλαγή σε μια σειρά κοινωνικών ζητημάτων».

«Όπως πολλοί άλλοι θυμούνται από τα δικά τους πανεπιστήμια, τα ιδρυτικά έγγραφα του δικού μου πανεπιστημίου μιλούν για την συμβολή στο καλό του ατόμου και στο καλό της κοινωνίας και του κόσμου γενικότερα. Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν ήταν ποτέ ουδέτερα» έγραψε.

Και συνέχισε το ίδιο άρθρο: «Σήμερα, πολλοί Αμερικανοί φαίνεται να πιστεύουν ότι η εκπαίδευση πρέπει να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού. Ορίζουν το «καλό του ατόμου» ως το να βγάζεις τα προς το ζην, όχι να προσπαθήσεις μαζί με άλλους να καταλάβεις τι πραγματικά σημαίνει το να ζήσεις μια καλή ζωή. Είναι κατανοητό. Σε αυτές τις μέρες των οικονομικών ανισοτήτων, της κοινωνικής πόλωσης και του υπερκομματισμού, είναι σίγουρα δύσκολο να μιλήσουμε με τους γείτονές μας για το τι πραγματικά θέλουμε από μια κοινή ζωή. Αλλά αυτός είναι ο πυρήνας της πολιτικής συζήτησης».

«Η κλασική φιλελεύθερη προσέγγιση της ελευθερίας της έκφρασης υπογραμμίζει ότι οι συζητήσεις είναι πολύτιμες μόνο όταν οι άνθρωποι είναι σε θέση να διαφωνήσουν, να ακούσουν αντίθετες απόψεις, να αλλάξουν γνώμη» έγραψε ακόμη ο αμερικανός καθηγητής.

«Για να ενισχύσουμε τη δημοκρατία μας και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που εξαρτώνται από αυτήν, πρέπει να μάθουμε να ασκούμε καλύτερα το αγαθό της ελευθερίας. Αυτό το φθινόπωρο μπορούμε όλοι να μάθουμε να είμαστε καλύτεροι φοιτητές και καλύτεροι πολίτες, συνεργαζόμενοι με άλλους, ανοιχτοί στον πειραματισμό, να ζητήσουμε την ένταξη αντί για τον διαχωρισμό — να συμμετάσχουμε στην εκλογική διαδικασία. Όσο για εκείνες τις δυνατές φωνές στην πολιτική σφαίρα που φοβούνται αυτά τα πειράματα, που θέλουν να υποχωρήσουν σε σιλό ομοϊδεατών, μπορούμε να δώσουμε ένα παράδειγμα για το πώς να μαθαίνουμε από ανθρώπους των οποίων οι απόψεις δεν είναι παρόμοιες με τις δικές μας» κατέληξε ο αμερικανός πανεπιστημιακός.

Και όλα αυτά τα εξήγησε και σε ένα podcast για το cnn που έγινε viral και στο δήλωσε ευθαρσώς: «Αν οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μην ακούνε μηνύματα που μπορεί να τα ταράξουν, τότε δεν πρέπει να τα αφήσουν να πάνε στο πανεπιστήμιο. Το πανεπιστήμιο είναι ο κατεξοχήν χώρος που θα ακούσεις πράγματα που δεν περίμενες να ακούσεις».

Τα μαθήματα που παίρνουμε

Που καταλήγουν όλα αυτά; Κάποιοι βλέπουν τον αυταρχισμό και τον εθνικισμό ως απάντηση στο ελεύθερο εμπόριο και τα ανοιχτά σύνορα, ενώ άλλοι βλέπουν τη δημοκρατία και τον κοσμοπολιτισμό ως το αντίδοτο στην ανισότητα και την απόγνωση.

Αυτές οι συζητήσεις γίνονται στις ΗΠΑ. Το διακύβευμα τους είναι το πως μπορούμε «να σκεφτόμαστε μόνοι μας παρέα με άλλους».

Ομολογώ ότι ζήλεψα. Πότε διαβάσαμε τελευταία κάτι τέτοιο σε ελληνικό πανεπιστήμιο;