Οι ειδήσεις που έρχονται τελευταία από την Άγκυρα και το Ερεβάν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως πρώτα βήματα προς το «λιώσιμο των πάγων» στις σχέσεις Τουρκίας – Αρμενίας μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πριν λίγες ημέρες η Άγκυρα εξήγγειλε την επανέναρξη πτήσεων τσάρτερ προς την Αρμενία, και εκείνη με τη σειρά της ήρε το εμπάργκο για την εισαγωγή όπλων.

Στη Μόσχα, χθες συναντήθηκαν ειδικοί απεσταλμένοι από την Τουρκία και την Αρμενία για να συζητήσουν την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων. Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, που θα γίνει με ρωσικό συντονισμό – κι αυτό έχει τη δική του σημασία-  θα είναι ένα παλιό τουρκικό όνειρο, ο διάδρομος του Ζανγκεζούρ, που θα άνοιγε τον δρόμο της Τουρκίας μέσω της Κασπίας προς την κεντρική Ασία.

Από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης η Τουρκία επιδιώκει να γίνει ηγετική δύναμη εκεί και να δημιουργήσει ζώνες πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας στο ιστορικό «Τουρκιστάν», από την ανατολική Τουρκία μέσω των χωρών του Καυκάσου Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν μέχρι την Κασπία, και από εκεί στην κεντρική Ασία στο Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν, την Κιργισία και το Καζακστάν.

Μεγάλα συμφέροντα από τον διάδρομο του Ζανγκεζούρ

«Η Άγκυρα ονειρεύεται από καιρό έναν τουρκικό δρόμο του μεταξιού» λέει στη Frankfurter Allgemeine Zeitung o Εμίν Σιρίν, πρώην βουλευτής στο κόμμα ΑΚΡ του Ερντογάν και νυν τηλεοπτικός σχολιαστής και αρθρογράφος.

«Η Τουρκία είναι σε θέση να ανοίξει δίοδο προς την κεντρική Ασία που να μην περνά μέσω της Ρωσίας και του Ιράν. Μετά από μια επιτυχημένη εξωτερική πολιτική στηριγμένη σε στρατιωτικά μέσα, έχει έρθει τώρα η ώρα να αναζητήσει τον διάλογο για την επίτευξη εξωτερικοπολιτικών στόχων, κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την κεντρική Ασία».

Ο Τούρκος δημοσιογράφος υποστηρίζει ότι αυτό δεν σχετίζεται με όνειρα για μια μεγάλη Τουρκία, αλλά πολύ περισσότερο έχει να κάνει με οικονομικά συμφέροντα στην περιοχή.

«Η εκεί αγορά προσφέρει τεράστιες δυνατότητες» επισημαίνει. Ο Στέφαν Μάιστερ, από τη Γερμανική Εταιρεία για την Εξωτερική Πολιτική, μιλώντας στην FAZ, υπογραμμίζει ότι οι τουρκικές φιλοδοξίες δεν επιδοκιμάζονται από Μόσχα καi Τεχεράνη, που διατηρούν επιρροή και έχουν – κυρίως η Ρωσία- συμφέροντα στον Καύκασο και τις πρώην σοβιετικές χώρες της κεντρικής Ασίας. Υπενθυμίζει ότι μετά τον πόλεμο στον Καύκασο το 2020, υπεγράφη συμφωνία ανακωχής, στην οποία προβλέπεται η δημιουργία του διαδρόμου στο Ζανγκεζούρ υπό ρωσική επιτήρηση. Δηλαδή ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, και όχι τουρκικές, θα εγγυώνται την ελεύθερη δίοδο. «Η Άγκυρα θα παραμείνει εξαρτημένη σε αυτό το μεγάλης στρατηγικής σημασίας πρότζεκτ από τις καλές διαθέσεις της Μόσχας».

Μεγάλα συμφέροντα από αυτόν τον διάδρομο έχει και η Αρμενία. Μετά τον χαμένο πόλεμο του 2020 εξαρτάται σχεδόν ολοκληρωτικά από τη Ρωσία, και ο εφοδιασμός της γίνεται εξ ολοκλήρου μέσω Γεωργίας και Ιράν. «Η χώρα χρειάζεται ανοιχτά σύνορα με την Τουρκία, εκεί ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν βλέπει να ξεδιπλώνεται μια ευκαιρία» σημειώνει ο Στέφαν Μάιστερ στην FAZ.

«Ακόμη κι αν λόγω της ήττας στον Καύκασο φαίνεται να είναι πολιτικά τελειωμένος, θα μπορούσε να κρατηθεί στην εξουσία, και εκεί ο Αρμένιος πρόεδρος βλέπει μιαν ευκαιρία, να παρουσιάσει στον λαό του μια επιτυχία για να επιζήσει πολιτικά. Η Αρμενία χρειάζεται επειγόντως αντίβαρα στην κυριαρχία της υπερδύναμης Ρωσίας, η κυριαρχία της Αρμενίας περνά μέσα από το άνοιγμα των συνόρων με τη Τουρκία». Συνεπώς το σπάσιμο του πάγου που επιχειρείται υπό την επιστασία της Μόσχα φαίνεται να είναι τόσο κοντά όσο ποτέ άλλο. Ίσως και η συμφιλίωση.

Χαλάρωση και στις σχέσεις Τουρκίας – ΗΠΑ;

Για την εφημερίδα Rheinische Post υπάρχει ένα ακόμη κίνητρο για την προσέγγισή της Τουρκίας με την Αρμενία. Όπως επισημαίνει η αρθρογράφος, οι σχέσεις Άγκυρας – ΗΠΑ για πρώτη φορά μετά από χρόνια βρίσκονται σε κρίσηκαι χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο από τότε που ο Τζο Μπάιντεν έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ. «Ο Μπάιντεν είναι ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος που αναγνώρισε επίσημα τη γενοκτονία των Αρμενίων, κάλεσε μάλιστα πέρυσι τον Τούρκο ομόλογό του να ανοίξει τα σύνορά του με τη χώρα.Τώρα η Άγκυρα ελπίζει ότι τυχόν εξομάλυνση με την Αρμενία θα μπορούσε να βοηθήσει στη χαλάρωση των σχέσεών της και με τις ΗΠΑ» πιθανολογεί η εφημερίδα.

Ο ανταποκριτής του γαλλικού πρακτορείου περιγράφει με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο την ατμόσφαιρα στην τουρκική πόλη Ακάγια, στο πιο βορειοανατολικό άκρο της χώρας, τελευταίο σταθμό προς την Αρμενία, «όπου στις σιδηροδρομικές γραμμές, 10 χιλιόμετρα από τα αρμενικά σύνορα, κάθονται μόνο πουλιά και αδέσποτοι σκύλοι και τα βουνά είναι φορτωμένα με χιόνι». Ο διευθυντής της Ένωσης Εμπόρων της Ακάγια λέει ότι από τότε που έκλεισαν τα σύνορα η περιοχή μετατράπηκε σε νεκρό τρίγωνο της χώρας. «Τα σύνορα (με την Αρμενία) είναι η μοναδική πόρτα μας προς το εξωτερικό».

Οι πρώτες άμεσες επαφές των δύο απεσταλμένων στη Μόσχα θα ανοίξουν αυτήν την πόρτα; «Δεν υπάρχει εγγύηση για την επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας» επισημαίνει η Rheinische Post. «Γιατί ενδεχόμενη αντίσταση Τούρκων εθνικιστών εναντίον της συνοριακής διάνοιξης ή τυχόν αναζωπύρωση της διένεξης στο Καραμπάχ θα μπορούσαν να θέσουν τέρμα στη διαδικασία διαπραγματεύσεων. Ήδη λίγο πριν την έναρξή τους στη Μόσχα αυξήθηκαν οι εντάσεις ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, όταν σκοτώθηκαν τρεις στρατιώτες σε αψιμαχίες στην περιοχή του Καραμπάχ. Οι δύο χώρες κατηγόρησαν η μια την άλλη για την κλιμάκωση».

Ειρήνη Αναστασοπούλου