Η 1η Δεκεμβρίου έχει θεσπιστεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, με στόχο την ενημέρωση για τον ιό, τους τρόπους μετάδοσης αλλά και πρόληψης.
Το φετινό σύνθημα της Ημέρας για το 2019 είναι «Οι κοινότητες κάνουν τη διαφορά», δίνοντας έμφαση στον καθοριστικό ρόλο όλων των φορέων στην κινητοποίηση κατά του AIDS σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο.
Από το χθες στο σήμερα
Επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι ο HIV, ο ιός του AIDS προήλθε από την Κεντροδυτική Αφρική κατά τον 20ο αιώνα, ενώ αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά το 1981 από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για το 2018, στο τέλος του έτους, 37,9εκ. άνθρωποι ζούσαν με τον ιό HIV, εντός του 2018 μολύνθηκαν με τον ιό 1,7 εκ. άτομα και 770.000 άνθρωποι απεβίωσαν από αίτια που συνδέονται με τον HIV.
Η ενίσχυση του ρόλου των κοινοτήτων είναι σήμερα απαραίτητη περισσότερο από ποτέ, ώστε να διασφαλιστεί ότι το AIDS θα παραμείνει ψηλά στην πολιτική ατζέντα και ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα θα γίνονται σεβαστά. Καθιστά δε υπόλογους απέναντι στην κοινωνία των πολιτών τους υπεύθυνους της λήψης και υλοποίησης αποφάσεων.
Τα Ηνωμένα Έθνη προειδοποιούν πως η πρόοδος έχει επιβραδυνθεί και πλέον στενεύουν τα χρονικά περιθώρια για την επίτευξη των στόχων του 2020.
Στις παρακάτω σειρές κάνουμε μία σύντομη ανασκόπηση σε μερικές από τις πλέον εμβληματικές στιγμές της επικαιρότητας και της ποπ κουλτούρας, που έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στην ευαισθητοποίηση της μάστιγας του AIDS.
Το φιλί – σύμβολο στον αγώνα κατά του AIDS
Τη δεκαετία του ’90 κυριαρχούσε ακόμη άγνοια και ο φόβος για την ασθένεια και τους τρόπους μετάδοσης του AIDS.
Με ένα φιλί σε μια οροθετική, ο ανοσολόγος Φερνάντο Αϊούτι, έδωσε γροθιά στα στερεότυπα, τον τρόμο και τις φήμες που επικρατούσαν σχετικά με τη θανατηφόρα ασθένεια.
Είχαν περάσει λίγα μόλις χρόνια από τότε που είχαν γίνει γνωστά τα πρώτα κρούσματα με συνέπεια οι οροθετικοί να στιγματίζονται και να περιθωριοποιούνται. Εκτός από τον θανατηφόρο ιό, καλούνταν να αντιμετωπίσουν και την κοινωνική απομόνωση.
Για πολλά χρόνια υπαίτιοι της μετάδοσης του ιού θεωρούνταν αποκλειστικά οι ομοφυλόφιλοι, καθώς πολλοί φορείς και ασθενείς ήταν ομοφυλόφιλοι.
Η αντίληψη αυτή άλλαξε μόνο όταν έγιναν ευρέως γνωστές περιπτώσεις διάσημων ασθενών οι οποίοι ήταν ετεροφυλόφιλοι..
Η είδηση του ιού προκαλούσε την αποστασιοποίηση των υπολοίπων. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του κορυφαίου μπασκετμπολίστα Μάτζικ Τζόνσον, ο οποίος προσβλήθηκε από το AIDS το 1991.
Πολλοί συμπαίκτες του ήταν απρόθυμοι να τον αγκαλιάσουν και προσεκτικοί όταν έπαιζαν εναντίον του. Ακόμη και οι πρώην συμπαίκτες του σπάνια δέχονταν να παίξουν ένα μονό μαζί του.
Ο φόβος και οι προκαταλήψεις κλονίστηκαν με μία αυθόρμητη κίνηση. Το 1991 στο Καλιάρι της Σαρδηνίας διεξήχθη ένα επιστημονικό συνέδριο για το AIDS. Στα θέματα που συζητήθηκαν ήταν η πιθανότητα μετάδοσης του HIV μέσω του στόματος.
Ο ιταλός ανοσολόγος Φερνάντο Αϊούτι έδωσε την απάντηση στην πράξη. Δεν χρειάστηκε να σκεφτεί πολύ την κίνηση του.
Πλησίασε γρήγορα και τράβηξε αυθόρμητα τη Ροζάρια Ιαρντίνο, μια οροθετική γυναίκα που βρισκόταν στην αίθουσα και τη φίλησε στο στόμα. Η στιγμή απαθανατίστηκε από έναν δημοσιογράφο και απέκτησε συμβολικό χαρακτήρα στον αγώνα κατά του AIDS. Το φιλί ήταν η βάση της πιο αποτελεσματικής εκστρατείας ευαισθητοποίησης στην Ιταλία.
«Το φιλί ήταν αυθόρμητο», έχει δηλώσει η Ροζάρια. Αποφάσισαν να κάνουν αυτήν την κίνηση, καθώς είχαν έρθει αντιμέτωποι για άλλη μια φορά με ένα άρθρο εφημερίδας που ήταν γεμάτο ανυπόστατους ισχυρισμούς και παραπληροφόρηση.
Το φιλί κατά του AIDS σόκαρε την κοινή γνώμη σε μια περίοδο που κυριαρχούσαν η άγνοια, οι προκαταλήψεις και ο φόβος έναντι των ατόμων που είχαν προσβληθεί από τον ιό.
Η οροθετική κοπέλα ήταν 25 χρόνων και είχε προσβληθεί από τον ιό ΗΙV όταν ήταν 17 ετών. Μετά το περιστατικό κλήθηκε να δώσει πολλές τηλεοπτικές συνεντεύξεις. Έδινε με επιμονή το παρών, καθώς ήθελε να μεταδώσει ένα ισχυρό μήνυμα: «Βομβαρδίσαμε νέους ανθρώπους με πληροφορία».
Το φιλί κινητοποίησε τη Ροζάρια να ασχοληθεί με θέματα υγείας και να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για το AIDS.
Ο ανοσολόγος Φερνάντο Αϊούτι, που έγινε γνωστός μέσα από το φιλί, υπήρξε ιδρυτής και επίτιμος πρόεδρος της Εθνικής Ομοσπονδίας για τη μάχη κατά του AIDS (ANLAIDS). Χαρακτηρίστηκε μάλιστα και ως ηγέτης του αγώνα κατά του ιού.
Ο γιατρός που πάλεψε τις προκαταλήψεις βρέθηκε νεκρός τον Ιανουάριο του 2019.
Το πρόσωπο του AIDS
Τον Νοέμβριο του 1990, το περιοδικό «LIFE» δημοσίευσε μία συγκλονιστική φωτογραφία από τις τελευταίες στιγμές του νεαρού David Kirby, με το σώμα του «λιωμένο» από τον σχετικά άγνωστο ακόμη ιό του AIDS.
Το βλέμμα του κοίταζε στο πουθενά. Ο πατέρας του τον αγκαλιάζει, παραδομένος στο μοιραίο, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να βοηθήσει τον γιο του.
Δίπλα και η μητέρα του, με στωικό βλέμμα, που αναζητεί διέξοδο στην αγκαλιά της μικρής, που και αυτή κοιτάζει περίλυπη τον ασθενή που κανείς πια δεν μπορεί να τον βοηθήσει.
Στο προσκέφαλό του, μάλλον μια εικόνα του Κυρίου, με το χέρι απλωμένο να «καλεί» κάποιον κοντά του.
Την στιγμή απαθανάτισε η φοιτήτρια δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, Therese Frare, και γρήγορα η συγκεκριμένη φωτογραφία συνδέθηκε, όσο καμία άλλη, με την επιδημία που προσέβαλε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Μετά από 25 χρόνια μετά, στην Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, η Frare είχε δηλώσει στο περιοδικό LIFE:
«Όταν σπούδαζα, έγινα εθελόντρια στο «Pater Noster House», μία κλινική κατά του AIDS στο Κολόμπους. Τον Μάρτιο άρχισα να βγάζω φωτογραφίες και να γνωρίζω το προσωπικό και έναν εθελοντή, που τον έλεγαν Peta, οι οποίοι φρόντιζαν τον David και άλλους ασθενείς».
Ο David Kirby γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μία μικρή πόλη στο Οχάιο. Τη δεκαετία του ’80 ήταν ομοφυλόφιλος ακτιβιστής και έγινε γνωστός όταν προσβλήθηκε από τον ιό.
Ζούσε στην Καλιφόρνια και οι δικοί του τον είχαν απομακρύνει, ίσως για τις επιλογές του. Όμως, αφού αρρώστησε, ήρθε ξανά σε επαφή με τους γονείς του και ζήτησε να επιστρέψει στο σπίτι του, γιατί όπως είχε πει: «Θέλω να πεθάνω με τους ανθρώπους της οικογένειάς μου στο πλευρό μου». Η οικογένειά του τον δέχθηκε και μοιράστηκε μαζί του κάθε τραγικό λεπτό από το επώδυνο τέλος του.
Η φωτογραφία έδειξε ότι τα θύματα δεν είναι παρά τα παιδιά του γείτονα.
Οι γονείς που τον πλησιάζουν δείχνουν ότι δεν πρέπει να υπάρχει φόβος, καθώς τότε υπήρχε η φήμη ότι το AIDS μεταδίδεται από τον αέρα, το ποτήρι του νερού ή και το σερβίτσιο αν το έχει χρησιμοποιήσει ο χρήστης. Η φωτογραφία έδειξε την αλήθεια της απώλειας και ανέτρεψε δεκάδες τρομοκρατικά σενάρια που κυκλοφορούσαν για το AIDS και τους ασθενείς.
Το AIDS μέσα από το φακό του Χόλιγουντ
«O Παράδεισος είναι γεμάτος με αγγέλους, που τους αγκάλιασε ο Δημιουργός και του. ς γιάτρεψε τον πυρετό, τους απάλυνε τον πόνο, τους καθάρισε τα σώματα από τα σημάδια και είναι, πια, αναπαυμένοι και ήσυχοι. Είναι οι άγγελοι που κρύβονται πίσω από κάθε κόκκινη κορδέλα που φοράμε απόψε για να τιμήσουμε την μνήμη τους. Είναι τα χιλιάδες θύματα του AIDS».
Με αυτά τα λόγια, παρέλαβε το Όσκαρ Α’ ανδρικού ρόλου ο Τομ Χάνκς για την συμμετοχή του στην ταινία «Φιλαδέλφεια».
Όπως εξομολογήθηκε κάποια χρόνια αργότερα, κατά την διάρκεια των γυρισμάτων υπήρχαν στιγμές που κοιτούσε το είδωλο του στον καθρέφτη και δεν αναγνώριζε τον εαυτό του.
Η ταινία βασίστηκε στην πραγματική ιστορία ενός δικηγόρου, του Τζόφρι Μπάουερς, που έχασε την δουλειά του επειδή ήταν φορέας. Αγωνίστηκε για να δικαιωθεί και κατάφερε να αποσπάσει αποζημίωση 5 εκατομμυρίων δολαρίων.
Στα γυρίσματα συμμετείχαν συνολικά 53 κομπάρσοι, που ήταν φορείς του ιού. Ένα χρόνο μετά οι 43 είχαν πεθάνει.
Η χρονική περίοδος θνησιμότητας των ασθενών, αμφισβητήθηκε, ωστόσο η πραγματικότητα είναι ότι στην καλύτερη περίπτωση οι μισοί κατέληξαν από τις επιπλοκές της νόσου, δυο χρόνια μετά την πρώτη προβολή της ταινίας.
Στη σκηνή με το μασκέ πάρτι το ο Άντριου και ο Μιγκέλ (Αντόνιο Μπαντέρας) ήταν ντυμένοι αξιωματικοί. Στην πραγματικότητα, ήταν ένα μήνυμα του σκηνοθέτη για να τιμήσει τους γκέι άνδρες και γυναίκες που υπηρετούσαν στις ένοπλες δυνάμεις.
Παράλληλα θέλησε να «απαντήσει» στον πρόεδρο Κλίντον, ο οποίος με το διάταγμα «Don’t ask – Don’t tell» επέτρεπε μεν στους ομοφυλόφιλους να υπηρετούν, αλλά αποκρύπτοντας την σεξουαλική τους ταυτότητα.
Η ταινία προτάθηκε για πέντε Όσκαρ. Εκτός από τον Τομ Χανκς βραβεύτηκε και ο Μπρους Σπρίνγκστιν για το κομμάτι «Streets of Philadelphia» που έγραψε για την ταινία.
Η αληθινή ιστορία πίσω από το Dallas Buyers Club
Η οσκαρική ταινία Dallas Buyers Club, βασίζεται στην πραγματική ιστορία της πιο διάσημης «λέσχης» που από τα τέλη της δεκαετίας του 80 βοήθησε χιλιάδες ασθενείς με AIDS, στις ΗΠΑ.
Ιδρύθηκε το 1988 από τον ηλεκτρολόγο και ασθενή του AIDS Ρον Γούντρουφ και ήταν μία από τις πολλές λέσχες που λειτούργησαν ως υπόγεια δίκτυα διανομής φαρμάκων για το AIDS που δεν είχαν εγκριθεί από το FDA (Food and Drug Administration- Διεύθυνση τροφίμων και φαρμάκων, που αντιστοιχεί στον ελληνικό Οργανισμό Φαρμάκων).
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, στην Αμερική είχε ξεσπάσει η επιδημία του AIDS. Οι γιατροί δεν γνώριζαν πως να πολεμήσουν την ασθένεια και η παραγωγή φαρμάκων βρισκόταν στα πρώτα στάδια. Είχαν ήδη γίνει κάποια πειράματα και μερικά φάρμακα είχαν κριθεί κατάλληλα από τους γιατρούς. Όχι όμως και από το FDA.
Έτσι, κάποιοι ασθενείς άρχισαν να αναζητούν εναλλακτικές, ακόμη και παράνομες λύσεις για να σωθούν, ιδρύοντας ανεπίσημες λέσχες που είχαν ως στόχο την προμήθεια και διανομή σχετικών φαρμάκων. Τα μέλη πλήρωναν μηνιαία συνδρομή για να πάρουν τα φάρμακα.
Η πιο γνωστή από όλες ήταν στο Ντάλας με την ονομασία Dallas Buyers Club. Ιδρυτής της υπήρξε ο Ρον Γούντρουφ, ηλεκτρολόγος που προσβλήθηκε από τον ιό του AIDS το 1985.
Την είχε ιδρύσει με την βοήθεια του γιατρού του και ενός άλλου ασθενούς. Οι γιατροί του είχαν δώσει μόλις 30 ημέρες ζωής. Αρνούμενος να το αποδεχθεί, ο Γούντρουφ άρχισε να μαθαίνει περισσότερα για την ασθένεια, να προμηθεύεται παράνομα φάρμακα και να πειραματίζεται.
Πήγαινε σε κλινικές που δοκίμαζαν φάρμακα σε ασθενείς AIDS και τα έπαιρνε κρυφά από τους κάδους απορριμάτων. Πέρασε τα σύνορα του Μεξικού περίπου 300 φορές, διακινώντας παράνομα φάρμακα και διανέμοντάς τα στα υπόλοιπα μέλη της λέσχης. Μάλιστα, είχε εγκαταστήσει ειδικό μηχανισμό στο αυτοκίνητό του ώστε να κρύβει το βάρος των κιβωτίων που μετέφερε.
Κάποιες φορές υποκρινόταν ότι είναι γιατρός και άλλες υποδύθηκε τον ιερέα προκειμένου να περάσει τα σύνορα. Το δίκτυό του μεγάλωσε. Άρχισε να εισάγει φάρμακα από Σουηδία, Ιαπωνία, Κίνα και Ισραήλ, φτάνοντας στο σημείο να δωροδοκήσει και γιατρό.
Αργότερα ο Γούντρουφ μήνυσε την πολιτεία επειδή δεν επέτρεπε στους ασθενείς να παίρνουν το φάρμακο Peptide T. Μολονότι έχασε την δίκη, η πολιτεία επέτρεψε το φάρμακο αλλά μόνο για δική του, προσωπική χρήση.
Παρ’ όλο που το FDA γνώριζε την ύπαρξη της λέσχης έκανε τα στραβά μάτια. Ο Γούντρουφ είχε με το μέρος του γιατρούς, δικαστές και δικηγόρους που τον βοηθούσαν στην διατήρηση της λέσχης. Μερικοί γιατροί έστελναν ασθενείς στην λέσχη του, επειδή δεν μπορούσαν να τους βοηθήσουν στο νοσοκομείο τους. Η λέσχη μεγάλωσε τόσο που οι αρχές δεν μπορούσαν πια να την αγνοούν και έτσι παρενέβησαν.
Το 1992 είχε 4.000 μέλη και προμήθευε 112 είδη φάρμακων, κανένα από τα οποία δεν είχε εγκριθεί. Ο Γούντρουφ πέθανε το 1992, επτά χρόνια αργότερα απ’ όσο του είχαν πει οι γιατροί.
Έζησε περίπου 2500 μέρες περισσότερο από τις αρχικές προβλέψεις. Οι δημοσιογράφοι που ερεύνησαν το θέμα εκτιμούν ότι χιλιάδες ασθενείς του AIDS επέζησαν περισσότερα χρόνια χάρη στον Γούντρουφ.
Τρία χρόνια μετά τον θάνατό του, γιατροί και ερευνητές στα εργαστήρια άρχισαν να κατανοούν καλύτερα πώς να καταπολεμήσουν τον ιό.
