Ο ιστορικός του μέλλοντος που θα θελήσει να ερευνήσει τη γένεση, την ανάπτυξη και τον θάνατο των ελληνικών πολιτικών κομμάτων του 21ου αι., είναι μάλλον βέβαιο ότι θα ασχοληθεί και με την περίπτωση του Ποταμιού. Οχι επειδή το κόμμα αυτό προσέφερε κάτι θετικό στην αλλοπρόσαλλη ως σήμερα ελληνική πολιτική ιστορία, αλλά επειδή η πορεία του, όσα χρόνια τού έμελλε να ζήσει, δείχνει, εν μικρογραφία, τον τρόπο με τον οποίο ιδρύονται και πορεύονται τα ελληνικά αστικά κόμματα. Αρχίζουν με τις καλύτερες διακηρύξεις, λάμπουν κάποια στιγμή, και στη συνέχεια ακολουθούν πτωτική πορεία.
Η πιο γνωστή περίπτωση νεοελληνικού κόμματος που διέγραψε αυτόν τον κύκλο της ανόδου και της πτώσεως, και μάλιστα σε μεγαλύτερη κλίμακα από το Ποτάμι, είναι το ΠαΣοκ. Το 1973 παίρνει 13,5% των ψήφων. Το 1981 48,10% (που είναι και το ανώτατο ποσοστό του), τα επόμενα χρόνια παίζει (χοντρικά) ανάμεσα στο 38% και το 45% για να καταλήξει στις πρώτες εκλογές του 2015 στο 4,68% και να ανέβει, στις δεύτερες, στο 6,3%. Το Ποτάμι, αντίστοιχα, μέσα στα ελάχιστα χρόνια της ζωής του, ακολουθεί την ίδια πτωτική πορεία, πλην σε χαμηλότερη κλίμακα. Ξεκίνησε στις ευρωεκλογές του 2014 με το όχι ευκαταφρόνητο 6,60%. Στις πρώτες εκλογές του 2015 παίρνει 6,05% και στις επόμενες μόλις 4,68%. Οι σημερινές δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι βρίσκεται κάτω από το 3%.
Κάποιος θα αντιτάξει ότι οι περιπτώσεις ΠαΣοΚ και Ποταμιού είναι ολωσδιόλου διαφορετικές. Και όσον αφορά τα αριθμητικά μεγέθη τους και όσον αφορά τον ιδεολογικό/πολιτικό χαρακτήρα τους. Και το δίχως άλλο όσον αφορά τους ιδρυτές και αρχηγούς των δύο κομμάτων. Καμία σχέση Εκείνος με τούτον… Ναι! Ωσπου ξαφνικά πέρυσι το καλοκαιράκι, θεία επινοία το Ποτάμι βρίσκεται να κάνει κολιγιά με το ΠαΣοΚ! Οι δύο αρχηγοί φωτογραφίζονται μαζί, συζητούν το δέον γενέσθαι, ετοιμάζουν, ενδεχομένως, ψηφοδέλτια και περιμένουν όλοι πότε θα ωριμάσει και θα πέσει το φρούτο των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Και ξάφνου, ενώ όλα φαίνονταν να βαίνουν καλώς, το (εναπομείναν) Ποτάμι αποχωρεί από την κομματική συμπόρευση. Η νύφη (ή ο γαμπρός) φταρνίστηκε και σκόλασεν ο γάμος. «Σιγά!» ίσως πουν μερικοί και με το δίκιο τους. «Υπάρχουν θέματα σαφώς σοβαρότερα από αυτό το πολιτικό διαζύγιο». Θα συμφωνήσω. Παρά ταύτα, καλό είναι να θυμηθούμε, αδρομερώς έστω, πώς και γιατί αυτό το πολλά υποσχόμενο (ή τουλάχιστον έτσι έμοιαζε) νεοπαγές πολιτικό κόμμα κατέληξε εκεί που κατέληξε. Και τι δείχνουν όλα αυτά.
Ο κύριος λόγος, πιστεύω, αυτού του πολιτικού αυτοδιασυρμού και διάλυσης του Ποταμιού είναι αυτός τούτος ο τρόπος με τον οποίο συγκροτήθηκε. Οσο και αν ακούγεται περίεργο, όσο και αν διαμαρτυρηθούν οι περιλειπόμενοι, τα αίτια του θλιβερού τέλους ευρίσκονται, όπως συμβαίνει και στη βιολογία, στο DNA του οργανισμού. Στο γεγονός ότι η γέννηση του νέου μολύνθηκε από παλαιοκομματικά, «τελειωμένα» στελέχη που βρήκαν ευκαιρία να «σώσουν» και να σωθούν. Ομως το γεγονός αυτό συνδέεται ευθέως με το πολιτικό DNA του ιδρυτή και το «όραμά» του. Αποτέλεσμα: το Ποτάμι να επαγγέλλεται το νέο και το άφθαρτο, και την ίδια στιγμή να ακολουθεί παλιομοδίτικες πρακτικές οι οποίες σιγά-σιγά του αφαίρεσαν το όποιο «ηθικό πλεονέκτημα». Δεν με ενδιαφέρουν τα πρόσωπα. Δεν τα κρίνω.
Υπογραμμίζω την εγγενή φοβία του Ποταμιού να απαλλαγεί από παλαιές, κακές πρακτικές. Με άλλα λόγια: από γεννησιμιού του το Ποτάμι ήταν σημαδεμένο. Κάνω λάθος αν θυμίσω ότι ο πρόεδρος του Ποταμιού δεν συνεργάστηκε με τον κ. Τσίπρα επειδή, απλώς και μόνο, στην παρέα θα ήταν και ο κ. Καμμένος; («Πρώτο Θέμα» 26/1/2015). Αρα; Αρα αν φύγει ο κ. Καμμένος από τη συγκυβέρνηση (θεός φυλάξοι!) θα μπορούσαμε να δούμε μια, déjà vu, φωτό αγκαλιά τους προέδρους ΣΥΡΙΖΑ-Ποτάμι; Ζητώ συγγνώμη από όσους υποστηρικτές του Ποταμιού έχουν εναπομείνει: πρόθεσή μου δεν είναι να θίξω την πολιτική τιμή και υπόληψη κανενός. Υπενθύμιση κάνω.
Ο σκοπός του παρόντος σημειώματος δεν είναι να θίξει πολιτικά πρόσωπα. Τα ίδια έχουν ήδη βλάψει πολιτικά εαυτούς. Την πολιτική προσώπων θέλει να δείξει. Τη φθορά προσώπων και θεσμών θέλει να υπενθυμίσει. Επειδή «εις τον πάτο της εικόνας» αυτό που φαίνεται τελικά, χρόνια τώρα, από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα, είναι η φθορά ενός έθνους και ενός λαού. Την ίδια στιγμή που μαθητευόμενοι πολιτικάντηδες μάγοι θέλουν να μας σώσουν. Η φθορά αυτή δεν είναι μόνο εγχώρια. Η οικονομική και πολιτική, εντέλει, καταστροφή που μας έχει βρει έχει εμφανισθεί και σε άλλους. Αυτοί, όπως φαίνεται, καθάρισαν. Εμείς απλώς συνεχίζουμε να φαντασιωνόμαστε. Ομως έως ότου οι πολιτικοί μας, οι πολιτικοί του λεγόμενου δημοκρατικού τόξου (οι άλλοι ουρλιάζουν επιχαίροντες) εξακολουθούν να μας εξαπατούν, ηθελημένα ή αθέλητα, και να μας θαμπώνουν, όντας οι ίδιοι αυτοεξαπατημένοι, σωτηρία δεν υπάρχει. Ευτυχώς όμως που η ίδια η περίπτωση του Ποταμιού το έφερε έτσι ώστε η ιστορία να μας προειδοποιήσει πάλι. Προσοχή σε αυτούς τους πολιτικούς που ομιλούν χωρίς να σκέφτονται. Σε αυτούς που πολιτεύονται χωρίς πολιτική σύνεση. Ολα τα σημεία του καιρού αυτό μας λένε: «Αφελείς και ευκολόπιστοι, στοχαστείτε».
Ισως, λέω, ίσως αυτό να είναι και το μόνο καλό που είδαμε και από το Ποτάμι. Θα δείξει…
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ