Η πολιτική κουλτούρα δεν είναι δευτερεύον θέμα

Οταν κάποιος δεν ψηφίζει στο Ευρωκοινοβούλιο για την καταδίκη του καθεστώτος Μαδούρο και των πρακτικών του (ή απέχει επιτηδείως). Οταν ο χώρος στον οποίο ανήκει ακόμη στην Ευρώπη, οι διανοούμενοι και τα βασικά του έντυπα δεν λένε κουβέντα για τους δεκάδες νεκρούς από τη βάρβαρη καταστολή στη Νικαράγουα του Ορτέγκα. Οταν ενώ δείχνουν ευαισθησία για τους αντισημιτισμούς του παρελθόντος, είτε αγνοούν είτε θεωρούν τελείως ασήμαντο το γεγονός πως χιλιάδες Εβραίοι φεύγουν από τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες γιατί υφίστανται τις προσβολές, τις απειλές και τη βία στον δρόμο. Οταν συνεχίζουν να διακινούν επικίνδυνες αντιλήψεις που συγκρίνουν τα σημερινά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα των ευρωπαϊκών χωρών με τη συμπεριφορά δικτατορικών καθεστώτων. Στη μία σελίδα ο Μακρόν είναι προοδευτικός σύμμαχος και στη διπλανή άτεγκτος, νεοφιλελεύθερος δυνάστης. Την ίδια στιγμή που αυτή η Αριστερά δεν καταδικάζει τη ρωσική κυβέρνηση για τις διώξεις και την ασφυκτική και κατασταλτική προσέγγιση έναντι κάθε αντιπολίτευσης. Την ίδια στιγμή που συντηρείται η ολέθρια θεωρητικά και πολιτικά ιδέα για την «τυπική δημοκρατία» που πρέπει να δώσει τη θέση της σε κάποια ουσιαστική, τάχα, δημοκρατία με αιχμή μια εκτελεστική εξουσία που θα έχει ελεύθερα τα χέρια της στην οικονομία, στην πολιτική, στην απονομή δικαιοσύνης.

Ολα αυτά και πολλά άλλα είναι δείγματα μιας πολιτικής κουλτούρας που επιμένει και δεν έχει διάθεση να μεταρρυθμιστεί. Για μένα είναι σημαντικά. Περισσότερο σημαντικά από τον μνημονιακό αναγκαστικό ρεαλισμό ή από κάποια προοδευτικά νομοσχέδια στο επίπεδο των δικαιωμάτων. Ενας πολιτισμικός φιλελευθερισμός δίχως αίσθηση του κράτους δικαίου και της ανάγκης να καταδικάζονται ο αυταρχισμός και η βία είναι κάτι λειψό. Για να το πω αλλιώς: στην Ελλάδα υπάρχουν ανοιχτά σταλινικοί (όχι του ΚΚΕ, άλλες τους εκδοχές) που είναι ανοιχτοί στα σεξουαλικά, μεταναστευτικά, έμφυλα ζητήματα. Εστω δηλώνουν ότι είναι ανοιχτοί. Το γεγονός είναι αξιέπαινο αλλά δεν αλλάζει, καθόλου, την αυταρχική πολιτική κουλτούρα που φέρουν μαζί τους οι συγκεκριμένοι χώροι.

Αλλωστε, στην Ευρώπη υπάρχει πια και μια νέα Δεξιά που, έστω από ιδιοτέλεια αντιισλαμική, εμφανίζεται με φεμινιστικές και πολιτισμικά φιλελεύθερες ευαισθησίες. Ούτε αυτό βεβαίως αρκεί για να μεταβάλει την εθνοσοβινιστική κουλτούρα του αντίστοιχου χώρου.

Το θεσμικό και πολιτικό κριτήριο δεν είναι λοιπόν πολυτέλεια. Δεν είναι, όπως θέλουν να πιστεύουν κάποιοι, εποικοδόμημα του «νεοφιλελεύθερου» νομικισμού. Ούτε η διεθνής στάση σε ζητήματα ελευθεριών είναι μικρό πράγμα. Η πικρή εμπειρία του προηγούμενου αιώνα έδειξε ότι μετά το 1974 η ουσιαστική τομή μεταξύ των δύο ΚΚ δεν ήταν στο ότι το ένα ήταν πιο «αριστερό» από το άλλο (το ΚΚΕ εσωτερικού, λ.χ., πιο «δεξιό» από το ΚΚΕ) αλλά στο ότι η πολιτική κουλτούρα του ενός αριστερού χώρου οδηγούσε, με κάποιον τρόπο, σε μια ριζική αναθεώρηση της σχέσης με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, τις ανατολικοευρωπαϊκές δικτατορίες, τον αντιδυτικό «αντιιμπεριαλισμό». Αφηνε δηλαδή ανοιχτή αυτή τη δυνατότητα και κάποιοι έκαναν το βήμα, άλλοι όχι. Αυτά ήταν ζητήματα πολιτικής κουλτούρας και ιδεών –ζητήματα ευαισθησιών που έκαναν κάποιον δημοκράτη ή αντιδημοκράτη της Αριστεράς.

Με μια έννοια, το θέμα δεν έχει λυθεί. Και τα προηγούμενα χρόνια ζήσαμε τη παλινδρόμηση του νέου αριστερού λαϊκο-ριζοσπαστισμού σε μια σειρά ζητήματα: ιδίως όμως στην υιοθέτηση ενός πρωτόλειου, «αντικλεπτοκρατικού» λόγου για τις αιτίες της κρίσης. Χρεοκοπήσαμε λοιπόν γιατί έκλεψαν οι ελίτ, και μάλιστα όσοι από την ελίτ στρέφονται εναντίον μας. Ακόμα και αυτή η άποψη που ανατρέχει περισσότερο σε τίτλους της «Αυριανής» παρά σε οτιδήποτε θέμα πολιτικής κουλτούρας είναι.

Φυσικά η εμπειρία του κυβερνάν και της μετοχής σε θέσεις ευθύνης λειαίνει και αλλάζει κάποιες συμπεριφορές. Συμβάλλει σε εκλογικεύσεις και προσαρμοστικές ευελιξίες. Ενισχύει τις ωφέλιμες συνδιαλλαγές και κάποιες μορφές πρακτικής συναίνεσης περισσότερο εκτός του σκληρού πυρήνα του κράτους (σε δράσεις και θέματα πολιτισμού, για παράδειγμα).

Υπάρχουν όμως αμέτρητα δείγματα μιας πολιτικής κουλτούρας που κινείται ανάμεσα στον επιβιωτικό τακτικισμό και στην ηθική αμετροέπεια. Δεν είναι θέματα που έχουν να κάνουν με προσωπικές εμμονές ή με κάποια παραπάνω λόγια που λέει κανείς πάνω στον θυμό και στην κομματική αντιπαράθεση. Είναι κάτι πολύ πιο δεσμευτικό, είναι ο τρόπος που βλέπεις εντέλει τον κόσμο και τη θέση σου μέσα σε αυτόν. Αν αυτό δεν είναι καίριο ζήτημα προσανατολισμού και αυτοσυνείδησης, τότε τι είναι;

Ο κ. Νικόλας Σεβαστάκης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.