Η διάβρωση της Ισπανίας

Οι γηγενείς χάνουν τις δουλειές τους υπό το βάρος της κρίσης. Οι µετανάστες τριγυρίζουν αναζητώντας στις χωµατερές οτιδήποτε προς πώληση. Ο κόσµος «δε νοιάζεται –όσο δεν πετάνε τα σκουπίδια τους στη δική του αυλή και δε φτάνει η µυρωδιά της σαπίλας στο δικό του µπαλκόνι, ας βουλιάξει η οικουµένη στα σκατά». «Στην άκρη του γκρεµού» (εκδ. Κέδρος), το τελευταίο µυθιστόρηµα του βραβευµένου το 2014 µε Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας Ραφαέλ Τσίρµπες, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 15 Αυγούστου, η Ισπανία µοιάζει τόσο ανάπηρη όσο η σηµερινή Ελλάδα. Ο βάλτος στα περίχωρα της Ολµπα, της πόλης όπου ζουν ο πρωταγωνιστής Εστέµπαν και τα υπόλοιπα πρόσωπα του µυθιστορήµατος, εξελίσσεται από φυσική τοποθεσία σε σηµειολογική αναφορά για την κατάσταση της κοινωνίας. Στη µεταφυσική σχεδόν στασιµότητα του έλους κινούνται πια µόνο επιχειρηµατίες που επιδίδονται σε «διάφορες παραλλαγές του εµπορίου σκλάβων» –ενοικίαση εργατών για αγροτικές, κατασκευαστικές, ηλεκτρολογικές και άλλες εργασίες, µε αντίτιµο το 20%-25% της αµοιβής τους. Αυτού του είδους το καινοτόµο επιχειρείν φέρνει δοσοληψίες µε τον νόµο, αλλά ουδέν µεµπτόν: «Στην επαρχία µας είναι πλήθος οι επιχειρηµατίες που περνούν µεγάλα διαστήµατα εξαφανισµένοι, σε κάποια λουτρόπολη υποτίθεται: στη φυλακή ή σε κάποια κλινική αποτοξίνωσης για αλκοολικούς και κοκαϊνοµανείς».

Η ηθική διάβρωση συµβαδίζει µε την αποδόµηση του κοινωνικού ιστού και την καταστροφή του περιβάλλοντος. Ο Εστέµπαν δεν κρύβει ότι η Ολµπα ήταν πάντα ένα είδος σκουπιδότοπου, χώρος συσσώρευσης απορριµµάτων, τόπος εκτελέσεων στον εµφύλιο, παλαιότερα, όµως, υπήρχε η ελπίδα της αλλαγής (η ρωσική λογοτεχνία ήταν δηµοφιλής ως χρονικό της εποποιίας των εργατών) ή το αποκούµπι της ανάπτυξης («από το κατώτερο κοινωνικό επίπεδο […] πιστεύουµε πως έχουµε καταφέρει να ξεφύγουµε τα τελευταία χρόνια»). Τώρα, η ανεργία κάνει τον Χούλιο, τον εργάτη του Εστέµπαν, να βρίζει από µέσα του ακόµη και όσους του δανείζουν ένα πεντάευρω, µόνο και µόνο στη σκέψη ότι σε εκείνους ακόµη περισσεύουν κάποια χρήµατα. Είναι τελικά αυτές οι φωνές, όπως έλεγε ο Τσίρµπες στην εφηµερίδα «LaVanguardia» το 2013, που έχουν σηµασία, όχι η πλοκή του βιβλίου: αυτό «είναι ένα µυθιστόρηµα παρεκβάσεων». Και ο ρεαλισµός του είναι δραστικός –η ανέχεια σκληρή, οι σεξουαλικές επαφές αφτιασίδωτες, η καθηµερινότητα µίζερη, η νοσταλγία οδυνηρή: «Ο πιο ριζοσπαστικός υλισµός, η απλοποίηση των πραγµάτων στο κοντινότερο δυνατό στο κρεβάτι και το χρήµα». Δεν είναι αισιόδοξος ο Ραφαέλ Τσίρµπες. Αλλά πώς µπορεί να είναι κανείς όταν περιγράφει «το µεγάλο χανγκόβερ µετά το µεγαλύτερο πανηγύρι εξουσίας, χρήµατος και σεξ που έγινε ποτέ στην Ισπανία»;

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 23 Αυγούστου 2015